«Փոքր ժեստերից սկսվում է մեծ քաղաքականությունը»

Հայ-իտալական մշակութային համագործակցության շրջանակում Հայաստանում բացվել է «Հուշարձանների վերականգնման տարածաշրջանային կենտրոն», որի ստեղծման ծրագիրը 2011-2014 թթ. Իտալիայի արտաքին գործերի նախարարության և Միլանի պոլիտեխնիկական համաֆինանսավորմամբ իրականացված «Մշակութային ժառանգության պահպանումը Հայաստանում» ծրագրի շարունակությունն է: Մեր զրուցակիցը մշակույթի նախարարի տեղակալ ԱՐԵՎ ՍԱՄՈՒԵԼՅԱՆՆ է:

«ՈՐՈՇ ՄԱՍՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՕԲՅԵԿՏԻՎ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐՈՎ ԾԵՐԱՆՈՒՄ ԵՆ»

-Ո՞րն է «Հուշարձանների վերականգնման տարածաշրջանային կենտրոնի» ստեղծման հիմնական նպատակը:
-2011-ին ՀՀ մշակույթի և Իտալիայի արտաքին գործերի նախարարությունների միջև ստորագրվեց «Աջակցություն հայկական հաստատություններին տեղական մշակութային ժառանգության պահպանության և ամրակայման համար» տեխնիկական համաձայնագիրը: Համագործակցության այդ ծրագիրը կրթական բնույթ ուներ: Ավելի քան 100 դիմորդից ընտրվեց ու վերապատրաստվեց 37 մասնագետ: 2015-ին «Եվրոպա Նոստրա» կազմակերպության կողմից ծրագիրն արժանացավ «Կրթություն, վերապատրաստում և հանրահռչակում» պատվավոր մրցանակի: Հայ-իտալական համագործակցությունը տվել է իր արդյունքը, կա հուսալի փորձ, ուստի և ներկայիս ծրագիրը կարելի է համարել նախորդի տրամաբանական շարունակությունը: Նոր կենտրոնն իրականացնելու է կրթական ծրագրեր, ինչպես նաև փաստաթղթերի, նորմատիվ ակտերի պատրաստման գործընթաց: Կենտրոնը տարածաշրջանային է, մենք ունենք պայմանավորվածություններ Վրաստանի, Իրանի մասնագետների հետ, որոնք գալու են այստեղ ուսանելու:
-Վերապատրաստումն արդյո՞ք առաջնահերթ է: Կա կարծիք, որ մեր վերականգնող մասնագետները չեն զիջում արտասահմանյան մասնագետներին, մենք ավելի շատ տեխնիկական վերազինման խնդիր ունենք:
-Մեր մասնագետներն իսկապես արհեստավարժ են, պարզապես որոշ մասնագիտություններ, օբյեկտիվ պատճառներով, ծերանում են, և համապատասխան մասնագիտության պահանջարկը, կարծես, մեծ չի լինում: Սակայն մենք ունենք հարուստ հնագիտական ժառանգություն, և հաճախ նոր գտածոները վերականգնելու համար կարիք է լինում դրսի մասնագետների հետ համագործակցելու: Ըստ այդմ, նպատակային է նաև մեր մասնագետների վերապատրաստումը: Հարկ է նշել, որ 2011-ին կրթական ծրագրի շրջանավարտները ստացել են կրկնակի դիպլոմ, որը ճանաչվում է Եվրոպայում: Ներկայիս ծրագրով նույնպես կրկնակի դիպլոմ է շնորհվելու:
-Ի՞նչ կասեք տեխնիկական վերազինման անհրաժեշտության մասին:
-Տեխնիկական վերազինման անհրաժեշտություն կա մշտապես և բոլոր երկրներում: Գիտությունն արագ է զարգանում: Մեր աչքի առջև մարդիկ թուղթ ու գրչից անցան համակարգչային տեխնիկայի: Նույնը կատարվում է շինարարական վերականգնողական գիտության ոլորտում: Լաբորատոր ուսումնասիրություններն առաջ շատ ավելի պարզունակ էին, այսօր պահանջներն այլ են, և անհրաժեշտ է անընդհատ վերազինվել: Մենք արտասահմանցի գիտնականների համար հետաքրքիր լինելու, տարածաշրջանում առաջինը համարվելու ցանկություն ունենք: Մեր գիտական ներուժով այդպես էլ կա, սակայն անհրաժեշտ է, որ տեխնիկական զինվածությունը նույնպես լինի պատշաճ մակարդակի վրա: Պարզ օրինակ բերեմ. Արենիում հնագույն կոշիկը հայտնաբերվել էր 2007-ին, գյուտի մասին հրապարակվել էր հայկական գիտական ամսագրերում, հնագետներն արձանագրել էին նաև ժամանակաշրջանը, բայց գյուտը սենսացիոն համարվեց 2010-ին, երբ ամերիկյան համապատասխան լաբորատորիան գտածոյի տարիքը հաստատեց:

«ՄԻՋԱՄՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԻՔ ՈՒՆԵՆ ՄԵԾ ԹՎՈՎ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ»

-ՀՀ տարածքում գրանցված է 24 հազարից ավելի պատմական հուշարձան, վերականգնման ենթակա հուշարձաններից քանի՞սն են պետական «հոգածության» արժանանում:
-Պետական միջոցներով շուրջ երկու տասնյակ հուշարձան անընդհատ վերականգնվում է, բայց դա չի նշանակում, որ երբ սկսում ենք վերականգնել, նաև ավարտում ենք: Տարբեր միջամտություններ են լինում: ՈՒրախալի է, որ տարեցտարի ավելանում է մասնավոր ընկերությունների ներգրավումը այդ գործընթացներում: Պետությունն իրականացնում է գիտական աշխատանքը, նախագիծը, պեղումները, փաստաթղթերի պատրաստումը, մասնավոր կողմը, կնքելով համապատասխան պայմանագիր, իրականացնում է վերականգնման բուն շինարարական աշխատանքները:
-Մասնագետների շրջանում կա դժգոհություն առ այն, որ մասնակի են կատարվում վերականգնման աշխատանքները: Հնարավո՞ր է տարին մեկ հուշարձան վերականգնել, բայց ամբողջությամբ, ինչը ենթադրում է նաև պեղումներ, հուշարձանի տարածքի մաքրում, բարեկարգում:
-Այդպիսի պրակտիկա աշխարհում չկա: Նախ՝ քաղաքացիական շինարարություն չէ, որ մեծ ծավալի գումար տրամադրվի: Մոտեցումը տարբեր է, հուշարձանի վերականգնումն ավելի դանդաղ է ընթանում: Ամբողջը ձեռքով է արվում, հատուկ տեխնիկայով: Բացի այդ, վերականգնման ընթացքում նախագծի մեծ ու փոքր փոփոխություններ են լինում, և հնարավոր չէ ժամանակ սահմանել: Էլ չասենք, որ հանրապետությունում միջամտության կարիք ունեցող մեծ թվով հուշարձաններ կան, չենք կարող 20 հուշարձան թողնել, անտեսել, մինչև մեկը ավարտին հասցնենք:
-Հուշարձանների վերականգնումը դժգոհությունների առիթ է տալիս, երբ աղավաղվում է նախնական տեսքը: Ի՞նչ կասեք այս մասին:
-Կոնկրետ օրինակների մասին կուզեի խոսել, որովհետև յուրաքանչյուր դեպք յուրահատուկ է: Գիտականորեն վերականգնվում է մինչև այն նիշը, որտեղ հաստատ գիտեն՝ այդպես է: Եթե սկսվում է վարկածի մասը, օրինակ, եթե գմբեթից որևէ քար չի պահպանվել, այդ հատվածը չեն վերականգնում, սահմանափակվում են ամրակայման աշխատանքով: Հաճախ ասում են` նոր քարով է փոխարինվել: Վերականգնումների ժամանակ, իհարկե, պետք է փորձել մի փոքր նմանեցնել, բայց լավ է, երբ երևում է «կարկատանը»: Նյութը` քարը, պետք է նույնը լինի, բայց տարբերությունը պետք է զգացվի:
-Ի՞նչ է արվում մեր հուշարձանների պրոպագանդման, զբոսաշրջիկներին գրավելու համար: Մշակույթի նախարարությունն այս ոլորտում անելիք ունի՞:
-Անելիքներ միշտ կան: Իբրև օրինակ`«Եվրոպական ժառանգության օրեր», «Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի միջազգային օր» ծրագրերի շրջանակում տարբեր վայրերում տարաբնույթ միջոցառումներ են անցկացվում` ճանաչողական այցեր, դասընթացներ դպրոցականների համար: Այս բոլոր միջոցառումներն ուղղված են հուշարձանների ճանաչմանն ու հանրահռչակմանը:
-Ամփոփելով` ի՞նչ կասեք:
-Ձեր իսկ հարցադրումները շեշտելով` կարող եմ ասել, որ անհրաժեշտ է բարձրացնել հուշարձանների պահպանության մակարդակը, հանրությանը իրազեկել, կրթել, որ պատրաստ լինեն ընկալելու՝ ինչ է հուշարձանի պահպանությունը: Այսինքն, տարածքը չաղտոտեն, հուշարձանը չվնասեն, խաչքարերի վրա մոմեր չամրացնեն: Փոքր ժեստերից սկսվում է մեծ քաղաքականությունը: Թեև չեմ դժգոհում, քաղաքացիական հասարակությունը այսօր այնպիսին է, որ պետական աշխատողները պետք է ավելի զգոն լինեն: Սրանք մարտահրավերներ են` հօգուտ հուշարձանների պահպանության:

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ