Մայրաքաղաք. պայթեցման քրոնիկոն

ՆԱԽԵՐԳԱՆՔ-ՑՈՒԳՑՎԱՆԳ

2016 թվականի նոյեմբերի 1-ին (երբ ցուրտ էր քաղաքում և առաջին ծխնելույզները մեղմիկ ավետում էին ձմռան վաղ գալուստը), մթնշաղից քիչ առաջ, ձեռնոց նետվեց քաղաքամայր Երևանին: (Ձեռնոցը, հիշեք, կրտած խոզի կաշվից էր կարված): Ձեռնոց նետվեց, դղրդաց և հիմնահատակ փլուզվեց մեր հարազատ քաղաքի լինելության հերթական թանկ վկան: Հասարակությունը Երևանում և հանրապետությունում տնքաց անզոր զայրույթից: Զի հերթական անգամ մեզ մեջքից դաշունահարեցին, այս դեպքում՝ անսպասելի և անկասելի:
Պետական ատյաններն իրենց գրասենյակային շքեղությանն ու տիտղոսային պերճությանն արժանի բարձունքում էին և ապահովեցին խոզակաշվե ձեռնոցի մարտահրավերի օրինականությունը՝ բավականին քնարական ձևաչափում.

ա) Արդյոք շրջակա բազմահազար բնակչությունը պատշաճ ձևով իրազեկվա՞ծ էր, որ մայրաքաղաքի բարգավաճման նպատակով պայթյուն է որոտալու:
բ) Գրողը տանի, մի՞թե պայթեցնողը նախապես չէր ապահովել պայթեցմանը նպաստող բոլոր անհրաժեշտ իրավական փաստաթղթերի ամբողջական փաթեթը:

Այսպիսով, Երևանի վերջնագրային ձևախեղման նոր մշակույթ է ձևավորվում: Ոմն սեփականատեր, անունը, դիցուք, ասենք, Վռամ, միտք է հղացել Երևանի սրտում, Կոմիտասի անվան կամերային երաժշտության տան հիմքերի վրա երգեհոնատիպ մի երկնաքեր հյուրանոց կառուցել: Վռամը գաղտագողի նախ՝ կսեփականացնի վերոնշյալ խորհրդավոր տունը: Հետո Վռամը կպատրաստի անհրաժեշտ փաստաթղթերի փաթեթն ու պատշաճորեն կիրազեկի նախ շրջակա բնակչությանը, այնուհետև երկրի կառավարությանը և վերջապես՝ համայն հայությանը՝ այսինչ օրը և ժամին այսինչ հօդս է ցնդելու Երևանի Կոմիտասի անվան կամերային երաժշտական տունը:

Հ. Գ. Ընդառաջելով շրջակա բնակչության, երկրի կառավարության և համայն հայության թախանձանքին՝ Վռամը վեհասիրտ կխոստանա երգեհոնատիպ երկնաքեր հյուրանոցը անվանակոչել HOTEL ANTUNI:

ՎՍԵՄԱՇՈՒՔ ՀԵՏԱԳԾԵՐԸ ԲԱԶՄԱԲՈՒՅՐ
(այգաբացին հողմը հուշերի եզերքում է)

Երևանի մասին արդյոք կա՞ օրենք: Երևանի մասին այսօր պետք է լինի առանձին գլխավոր օրենք, մայրաքաղաքի սահմանադրություն: Հակառակ պարագայում քաղաքը կսրբագրվի և երկու, երեք տարի անց կդառնա ահա սա. «Չի կարելի ընկնել ծայրահեղությունների մեջ: Երբ ասում ենք հյուրեր, զբոսաշրջիկներ, ընկնում ենք ծայրահեղությունների մեջ: Մեր մայրաքաղաքում առանձնապես նայելու բան չկա, մենք Ամստերդամ չենք, ոչ էլ մեր հարևան Վրաստանը: Հիմա այդ շենքն էլ այն հիշողությունն է, որը դառը հիշողություն է»: Սա տպարանը պայթեցնողի՝ Կարապետյան Գենիկի մարտահրավերն է քաղաքին: Նրան, նրա նմանակներին և, առհասարակ, Երևանի գլխին կախված մյուս արհավիրքներին մենք կանդրադառնանք քիչ անց: Այժմ խորապես հասկանանք, թե, այնուամենայնիվ, ինչ է Երևանը: Հանրահայտ է, որ մեր հազարամյա աշխարհիկ կառույցներից գրեթե ոչինչ չի պահպանվել: Այսինքն՝ Երևանը մեր տասնյակ հայտնի-անհայտ և շեն-կենաց մայրաքաղաքների և այլ քաղաքների անդրադարձն է, Երևանը պատգամ է, Երևանը երկրի քաղաքակրթական համակարգի հիմնասյունն է և կամարն է: Թամանյանը կառուցեց այս Մասիսահայաց քաղաքը, քանզի նրան էր հայոց պատմությունը պատգամել կերտել հայկական նոր քաղաքի տիպար մայր ոստանը, «Նա տեսել է երևի արևային մի քաղաք», սա էլ ոսկեգրել է հրաշունչ պոետը՝ Չարենցը Եղիշե, ով, ի դեպ, հաճախ էր այցելում թիվ 1 տպարան, քանզի Հայպետհրատում Հակոբ Կոջոյանի, Տաճատ Խաչվանքյանի, Տարագրոսի և այլոց հետ դասական նրբաճաշակությամբ գրքեր էր ձևավորում:

Այսօր պետք է հստակ գիտակցենք, որ Երևանը սկսվում է թիվ 1 տպարանով և Թամանյանի մյուս ժառանգությամբ՝ Երևանի ՀԷԿ-ով: Քանզի 19-րդ դարի շենքերը (սկսած Աֆրիկյանների տնով և վերջացրած ԱՕԿՍ-ի շենքով) որքան էլ պատմական անշփոթելի հուշագրություն են Երևանի պատմության մեջ, որքան էլ դրանք գեղաշուք են և սիրված, այնուամենայնիվ, Եվրոպայից Ռուսիա ներթափանցած քաղաքային մշակույթի հայկական անդրադարձերն են, ուղղակի կառուցված են սև ու կարմիր տուֆաքարից: Այսպիսով, Երևանը շուրջ երեքհազարամյա պատմությունից ինչ է պահպանել. պարսկական սքանչելի Կապույտ մզկիթը, մեկ-երկու հինավուրց կամուրջ և վերոհիշյալ սևակարմիր տուֆաքարե առանձնատները: Երևանը քաղաք, առավել ևս մայրաքաղաք է դարձել Թամանյանի, Բունիաթյանի, Իսրայելյանի և այլոց երփնագիր ճարտարապետությամբ:

Ո՞Վ Է ԵՐԵՎԱՆԻ ԺԱՌԱՆԳՈՐԴԸ
(մայրամուտից առաջ հողմը մոլեգնեց)

Տեսանելի ապագայում ո՞ւմ է ծառայելու Երևանը: Զբոսաշրջիկների նրբաճաշակ հետաքրքրություններին: (Երևանյան սնկի պես աճող հյուրանոցները մի՞թե հաճախ անառակության որջեր չեն): Հանրահայտ է, իշխանակառավարական տեսլականներն առ Երևան ուղղակի ցնցող են, մայրաքաղաքում դեռ բազմաթիվ հյուրանոցներ կառուցելու անհրաժեշտություն կա, սա է այս շահկատակ ժամանակի հրամայականը՝ մայրաքաղաք Երևանը դարձնել սպասարկող, ծառայություններ մատուցող, յուր պատմամշակութային անհամար արժեքները ժամանցային տեսարժանության վերածող կուրտիզանուհու: Բայց, կներեք, Երևանը մի՞թե խոզակաշվե ձեռնոցակիրների տոհմական ժառանգությունն է: Կարծես թե ոչ: Սակայն դադար տանք և մեր արդար ցասումից չշնչասպառվելու նպատակով ունկնդրենք դրամատիկ քնարերգու Արամ Արտաշեսին.
Ո՞Ւմ զառանցանքն էր դա
և սև ցնորքն էր ո՞ւմ,
Թշվառության հանդես,
գեղեցկության մրցույթ:
Այն, ինչ բողբոջել էր մեր
տաք երազներում,
Այլևս չի ծաղկի հոգիներում
մեր ցուրտ:

Բայց կծաղկի, կբողբոջի մայրաքաղաքին «ինքնամոռաց սիրահարված» լլկիչների մթնախորշ ներաշխարհներում: Գենիկ-երևույթը, թերևս, ներկա օրերի ամենավտանգավոր գործամոլ տեսակն է, հանրորեն անճանաչ է (մինչև տխրահռչակ պայթեցումը), սակայն մարտնչող և հակապետական տասնյակ հայտնի օլիգարխներ կհասցնի ծովի եզերք և ծարավախեղդ հետ կբերի Երևան, նախապատրաստելու հերթական քաղաքային մորթը:
«Մեր մայրաքաղաքում առանձնապես նայելու բան չկա...»: Իհարկե, բան չկա, այս տեսակի համար «նայելու բան են» միայն գլամուրային-բաբելոնակերտ հյուրանոցները:
Սակայն պարզվում է, որ Գենիկ Կարապետյանն ուղղակի անթև հրեշտակ է: Ահա թե ինչպես է ժամանակին նրա ծննդյան տարեդարձը շնորհավորել մի այնպիսի լրջախոհ կառույց, ինչպիսին է Հայաստանի արդյունաբերողների և գործարարների միությունը, որի նախագահության և խորհրդի անդամ է նա:

«Նա միության ամենաակտիվ անդամներից է, նրա խոսքն ու կարծիքը ընդունվում է միանշանակ և, խոսքիս լիարժեք իմաստով, վայելում է ընկերների ու մտերիմների բացառիկ սերն ու հարգանքը: Որպես ղեկավար, գիտնական ու քաղաքացի արժանացել է բազմաթիվ բարձր պարգևների, որոնց մասին համեստորեն լռում է. այդպես էլ մենք վարվենք՝ մանրամասները թողնելով ձեր երևակայությանը»: Այո՜, աներևակայելի ուղիներով ահռելի կապիտալի տեր դարձած և խորապես դիմազրկված գործարարի այս տեսակը կառուցողական որևէ անելիք արդեն չունի: (Գենիկ Կարապետյանի շրջադարձը, իհարկե, պայմանավորված է երկրի շրջադարձով՝ արարումից դեպի սպառում): Զարմանալի է, ինչու զարմանալի, պարզապես զարհուրելի է սույն պարոնի անցած ուղին: Չէ՞ որ Գենիկ Կարապետյանը ղեկավարել է «Մաքուր երկաթ» ՓԲԸ-ն, չէ՞ որ նա փոշեմետալուրգիայի գծով տեխնիկական գիտությունների դոկտոր է, պրոֆեսոր է, հարգարժան դասախոս է: Եվ ահա ամպամած մի օր նա լքում է «Մաքուր երկաթն» ու պողպատե կամքով ձեռք է բերում «Անի» և «Սիլ» հյուրանոցներն ու «Արենի» գինու գործարանը: Եթե մենք չզլանանք և 3-րդ դասարանցի մի տղեկի հարցնենք, թե այսօր որքան գումար է հարկավոր մահկանացու մեկին գնելու երկու նշանավոր հյուրանոցներ, մեկը՝ մայրաքաղաքի էլիտար, մյուսը՝ գործարար շրջաններում, և ձեռք բերել հռչակավոր «Արենի» գինու գործարանը, ապա տղեկը մեր անվարան կպատասխանի՝ առնվազն 50 մլն ֆունտ ստեռլինգ: Ահա հենց այստեղ է գարշահոտում անթաղ բորենու գլուխը՝ գիտնական-արտադրողը վերածվում է ասպատակողի: Հասկանալի է, որ նրա թիկունքում զորավոր ֆինանսական ուժեր են թաքնված: Զորավոր և հակահայկական ուժեր:

Կասկած կա՞, միթե, որ Գենիկ Կարապետյանը եզակի քանդարար չէ: Կասկած կա՞, միթե, որ հատկապես Թամանյանի և նրա հետնորդների ժառանգությունն է ամենատարբեր եղանակներով և ճանապարհներով դառնալու հուշ, արնածոր վերք և խարան քաղաքի և նրա մտամոլոր բնակիչների սրտում:

Խոսքը մերն է, երևանցիներ, ծեր ու ջահել, ոստիկան և գիտնական, լրագրող ու երգահան:
Եվ մեր խոսքը պետք է հնչի որպես համազգային մի վերջնագիր:
Եվ մեր խոսքը պետք է թև ու թիկունք դառնա 14-րդ բարեփոխիչ վարչապետի և նրա թիմակից-թիկունքակիցների համար: Հակառակ դեպքում ցիկլոպ-քանդարարը (սա է Երևանը հետևողականորեն թլպատողների ընդհանրական կերպարը) մայրաքաղաք Երևանը վերջնականապես կդարձնի ոտան կոխան: Դարձնում է...

ՀԵՏԳՐՈՑ-ՄՐՈՑ

1. Պայթեցված թիվ 1 տպարանի շենքի սեփականության իրավունքը պետք է փոխանցվի Երևանին:
2. Անհրաժեշտ է Գենիկ անունը դարձնել հասարակ անուն: Գենիկ նշանակում է քաղաք պայթեցնող:

Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Ֆուտուրիզմից ռեալիզմ («պետականամետ» քրոնիկոն)
• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն
• Հռչակագիրը՝ փակուղում
• Կարմիր բերետավոր... դիտահորեր
• «Լաոն կհեծնի՞ կարմիր նժույգ»
• Զարթնի՛ր, Լաո (ուղերձներ Ժամանակավոր կառավարությանը)
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»

Մեկնաբանություններ