«Տվյալ սերնդի ունեցած կոնֆլիկտները հաջորդ սերնդի համար դառնում են լուծելի»

«Իրատեսի» հյուրը մեր կողքին ապրող և ստեղծագործող տաղանդավոր հայերից մեկն է՝ կոմպոզիտոր ՎԱՉԵ ՇԱՐԱՖՅԱՆԸ:
Նրա հետ զրույցը տեղավորել որոշակի սահմանների մեջ բավականաչափ դժվար էր: Կարծում եմ՝ հետագա հանդիպումներն ու զրույցներն անխուսափելի են, մանավանդ որ Շարաֆյանի ստեղծագործելու կերպը մշտապես դառնում է մշակութային կարևոր իրադարձություն:
Ասվածի մեկ ապացույց է ամիսներ առաջ ՀԲԸՄ-ի սրահում կայացած կոմպոզիտորի ստեղծագործական երեկոն, որի ընթացքում հնչեցին նրա ստեղծագործությունները իր և Բելգիայում բնակվող ջութակահար Տիգրան Մահտեսյանի կատարմամբ: Իսկ նոյեմբերի 10-ին «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում կայացած համերգը պարզապես սենսացիա էր՝ այս բառի համաշխարհային և համամարդկային չափանիշներով: Dresdener Sinfoniker նվագախմբի (Aghet) համերգը նվիրված էր Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին և դրա ճանաչմանը: Ծրագրում Վաչե Շարաֆյանի, Զեյնեփ Գեդիզլիօղլուի, Հելմուտ Օրհինգի ստեղծագործություններն էին: Համերգի դիրիժորն էր Անդրեա Մոլինան:

«ԻՆՉ ՎԵՐԱԲԵՐՈՒՄ Է ԻՄ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅԱՆ ԳՈՒՅՆԻՆ, ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ԱՅՆ ԲԱԶՄԱԳՈՒՅՆ Է»

-Վաչե, ինքներդ Ձեր մասին ասում եք, թե ունեք գունային լսողություն: Ձեր երաժշտությունն ի՞նչ գույների մեջ եք ընկալում:
-Կա նման արտահայտություն՝ տեսնել երաժշտությունը: Ես կարդացել եմ մի գիրք, որում այդ երևույթը գիտականորեն հիմնավորվում է: Այդ երևույթը ես չեմ հորինել, այն կա բնության մեջ և կա նաև իմ մեջ: Հավանաբար դա զգացվում է նաև իմ ստեղծագործությունների վերնագրերում: Իմ դրած վերնագրերը բանալի ունեն: Ընդհանրապես երբ որևէ ստեղծագործություն պիտի գրես, երբ քեզ պատվիրում են մի նոր գործ, նախապես չգիտես, թե այն ինչ է լինելու: Հետո ես ինչ-որ բաներ տեսնում և հասկանում, թե ինչ է լինելու: Քեզ մնում է միայն տեսածդ գտնել և գրել: Ինչ վերաբերում է իմ երաժշտության գույնին, ինձ համար այն բազմագույն է: Ամերիկայում լույս տեսնող The Strad ամսագրում իմ երաժշտության մասին գրվել է, որ այն առանձնանում է իր հնարամտությամբ, անցյալի և ներկայի միջև եղած հանճարեղ կապերով, միևնույն ժամանակ պարունակում է խոր գույներ:

«ԿՈՆՖԼԻԿՏՆԵՐԻ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐԸ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋՈՑՈՎ»

-Լուսնի թեման հաճախ է գրավել համաշխարհային երաժշտության դասականներին (Բեթհովեն, Դեբյուսի): Այդ թեմայով գրված ստեղծագործությունները հիմնականում երազկոտ-քնարական արտահայտչաձևերում են ներկայանում: Ձեր ստեղծագործության մեջ էլ լուսինն առկա է, բայց բոլորովին այլ մեկնաբանությամբ. նկատի ունեմ «Երկրորդ լուսին» բալետը, «Ձմեռային լուսին» վոկալ ստեղծագործությունը: Ինչո՞վ է երաժշտին գրավում լուսնային թեման, ինչ-որ անտեսանելի կա՞պ կա երաժշտության և լուսնի միջև:
-Վստահ եմ, որ այդպիսի կապ կա: Լուսնի թեման իմ շատ ստեղծագործություններում է առկա: «Ձմեռային լուսինը» հատված է «Ձյան կանտատ» ստեղծագործությունից: Տեքստը ճապոնական մի բանաստեղծություն է: ՈՒնեմ մեկ այլ ստեղծագործություն, որը կոչվում է «Իմ բարձրագնա լուսին», գրված է Քուչակի տեքստով: Ամստերդամում գոյություն ունի աշխարհի տարբեր երկրների երաժիշտներից կազմված Atlas անսամբլը, որի երաժիշտները նվագում են նաև իրենց ազգային գործիքները: Նրանք ինձ պատվիրեցին գրել մի ստեղծագործություն, որում պիտի օգտագործեի հայկական, արաբական, չինական, ճապոնական գործիքներ՝ արևմտյան գործիքների հետ միասին: Ես պատվերն ստացա պրեմիերայից մեկ ամիս առաջ, բայց գրեցի մեկ շաբաթում: 2007 թվականին հրաշալի պրեմիերա եղավ Ամստերդամի կարևորագույն դահլիճներից մեկում՝ «Muziekgebouw»-ում: Այստեղ հնչում էին ալտ, զուռնա, արաբական քանոն, որն ունի քառատոնային կառուցվածք, ճապոնական շո գործիքը, որն օգտագործվում է բուդդայական տաճարներում, չինական շենգ գործիքը: Ստեղծագործությունը կոչեցի «Իմ բարձրագնա լուսին»: Երբ այս ստեղծագործությունը լսում ես, թվում է, թե ամեն պահի մեջ իրապես տեսնում ես լուսնի առկայությունը: Այդ լուսինը նայում է ամբողջ աշխարհին, մենք բոլորս այդ լուսնի տակ ենք և բոլորս տեսնում ենք այն ու ընկալում յուրովի: Այդ ստեղծագործությունը լուսնի իմ տեսակետն էր, ինչպես և այդ անսամբլում ընդգրկված տարբեր համայնքների, տարբեր ազգությունների, տարբեր մշակույթների ներկայացուցիչների տեսակետը: Ի վերջո, ամբողջ աշխարհը մի գոյություն է, որում կան շատ տարբերություններ, շատ հակասություններ: Եվ ամբողջ էսթետիկան այն էր, որ այդ բոլոր տարբերություններն ի մի են բերվում, տրվում են եղած կոնֆլիկտների հնարավոր լուծումները երաժշտության միջոցով: Ժամանակի հնչող դիսոնանսն է դա: Եվ տվյալ սերնդի ունեցած կոնֆլիկտները հաջորդ սերնդի համար դառնում են լուծելի: Լուսնի հետ է կապված նաև մի քանի տարի առաջ գրածս «3-րդ դաշնամուրային տրիոն»՝ Փարիզի «Ատանասով» տրիոյի պատվերով: Այն կոչվում է «Լուսինը Երուսաղեմի վրա»: Իսկ «Երկրորդ լուսին» բալետի հիմքում ընկած է մի սցենար, որը պատմում է Գյուրջիևի մասին: Ես բալետի վրա աշխատեցի Իտալիայում: Սցենարի հեղինակն է Գևորգ Վարդանյանը: Երբ վերադարձա Երևան, պարզապես կորցրի հանգիստս: Ինձ թվում էր, որ ինչ-որ մաս պակասում է այդ ստեղծագործության մեջ: Եվ ես գրեցի մի փոքրիկ մաս՝ ընդամենը երկուրոպեանոց, որովհետև զգացվում էր, որ այն անպայման պետք է լինի: Այն կապված էր լուսնի հետ, թելադրված էր Գյուրջիևի՝ երկրորդ լուսնի գոյությանը վերաբերող տեսությամբ: Եթե ես այդ մասը չգրեի, սցենարն ավարտուն չէր լինի: Ես այստեղ դրել էի Լիլիթի՝ որպես առաջին սիրո գաղափարը: Եթե Ադամն ուներ Լիլիթ և Եվա, ուրեմն երկրագունդը պիտի ունենար երկու լուսին: Այստեղից էլ ծնվեց վերնագիրը՝ «Երկրորդ լուսին»: Իսկ երաժշտության և լուսնային թեմայի կապը բացատրելի է և անբացատրելի: Եվ գուցե թե բացատրելին ավելի անհետաքրքիր է, քան անբացատրելին:

«ԵՐԲ ԿՈՄՊՈԶԻՏՈՐՆ ԻՆՔՆ Է ԿԱՏԱՐՈՒՄ ԻՐ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՁԵՌՔ Է ԲԵՐՈՒՄ ԱՎԵԼԻ ԲԱՐՁՐ ԱՐԺԵՔ»

-Դուք հաճախ դաշնամուրով կատարում եք Ձեր ստեղծագործությունները: Կոմպոզիտոր և դաշնակահար Վաչե Շարաֆյանը հաշտության եզրեր հե՞շտ է գտնում:
-Ինձ չի կարելի համարել կատարող երաժիշտ: Ես բեմում կատարում եմ միայն իմ ստեղծագործությունները: Եվ չեմ վախենում դա անելուց, որովհետև մեկնաբանում եմ երաժտությունն այնպես, ինչպես զգում եմ: Ես իմ կատարումով կարողանում եմ լիարժեքորեն ինքնարտահայտվել և խոսել ունկնդիրների հետ: Ընդհանրապես կոմպոզիտորները տարբեր են. կան իրենց ստեղծագործությունները կատարողներ, և կան չկատարողներ: Երբ կոմպոզիտորն ինքն է կատարում իր ստեղծագործությունը, երաժշտությունը ձեռք է բերում ավելի բարձր արժեք. որպես կատարող՝ կոմպոզիտորը կարող է զիջել պրոֆեսիոնալ կատարողին, բայց նրա կատարումը ձեռք է բերում բարձր արժեք նրանով, որ ունկնդրին է հասցնում այն երաժշտութունը, որը լսել է ինքը՝ կոմպոզիտորը: Երաժշտությունը երաժշտություն է այն ժամանակ, երբ գտնվում է ունիվերսալ հարթությունում: Նույն ունիվերսալ հարթությունում է գտնվում աղոթքը: Միևնույն աղոթքն ասելիս յուրաքանչյուր մարդ կարողանում է ինքն իրեն արտահայտել:

«ԻՄ ՄԱՍՆԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՐԵՎԷ ՖԻԼՄՈՒՄ ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ԱՌԱՎԵԼ ԿԱՐԵՎՈՐՎՈՒՄ Է ՆՐԱՆՈՎ, ՈՐ ԳՐՈՒՄ ԵՄ ՖԻԼՄԻ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-Ձեր արտաքին նմանությունը Կոմիտասին ակնհայտ է, Ձեր երաժշտության մեջ նրա ներկայությունը՝ ևս: Այսուհանդերձ, ինչպիսի՞ն էին զգացողությունները Վիգեն Չալդրանյանի «Վարդապետի լռությունը» ֆիլմում Կոմիտասի կերպարը մարմնավորելիս. վախենալու չէ՞ր:
-Ինչ-որ տեղ, այո՛, վախենալու էր: Բայց ես շատ քիչ եմ խաղացել, դերս փոքր էր: Փաստորեն, ֆիլմում դարձել եմ Կոմիտասի ուրվականը: Ես երկար ժամանակ Հայաստանում չէի, դրսում էի ապրում, երբ սկսվել էին ֆիլմի նկարահանումները: Հիմնականում Կոմիտասին մարմնավորողը եղավ Արտո Խաչատուրյանը, որը պրոֆեսիոնալ է: Իմ մասնակցությունը որևէ ֆիլմում ինձ համար առավել կարևորվում է նրանով, որ գրում եմ ֆիլմի երաժշտությունը: Ես առհասարակ չեմ կարողանում ստել: Եվ այս իմաստով դժվար էր խաղալ, հայտնվել կադրում, երբ գիտեիր, թե ինչ է կատարվում կադրից դուրս: Եվ ի միջի այլոց, երբ նկարահանվելուց առաջ ինձ գրիմ էին անում, դադարում էի Կոմիտասին նման լինելուց, բացարձակապես այլ մարդ էի դառնում:

«ՇՈՒՏՈՎ ՍՈՒՆԴՈՒԿՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ԹԱՏՐՈՆՈՒՄ ԲԵՄ ԿԲԱՐՁՐԱՆԱ «ՊԵՊՈ» ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՄԸ»

-Մնջախաղի թատրոնում երկու ներկայացում է բեմադրված Ձեր երաժշտությամբ՝ «Շերանիկը» և «Այծ-ծեսը»: Չունե՞ք զգացողություն, որ այս դեպքում երաժշտությունը երկրորդական պլանում է ներկայացման սյուժեի, պլաստիկայի, դերասանական խաղի, լուսային, բեմանկարչական էֆեկտների համեմատությամբ:
-Բարդ է ասել: Եթե բալետը ես գրում էի պարի լեզվով, ապա մնջախաղի դեպքում գրում էի պլաստիկայի լեզվով: «Այծ-ծեսը» կառուցվել է հենց իմ գրած երաժշտության վրա, իսկ «Շերանիկի» համար Ժիրայր Դադասյանն է ընտրել իմ ստեղծագործություններից հատվածներ: «Այծ-ծեսի» երաժշտությունն ինձ լիովին գոհացնում է: Ինքս եմ այն ձայնագրել, ինքս եմ կատարել: Իսկ «Շերանիկի» դեպքում իմ ներսում կան ինչ-ինչ անհամաձայնություններ, բայց ընդհանուր առմամբ այն հաջողված է, ինքս մի քանի անգամ նայել եմ ներկայացումն ու հավանել: Քանի որ խոսեցինք թատերական ներկայացումներից, ասեմ, որ շուտով Սունդուկյանի անվան թատրոնում բեմ կբարձրանա «Պեպո» ներկայացումը, որը բեմադրել է Արմեն Էլբակյանը: Երաժշտության հեղինակը ես եմ, «Հովեր» երգչախումբն է կատարում ստեղծագործությունները: Ներկայացումը հնարավոր կլինի տեսնել, երբ վերաբացվի Սունդուկյան թատրոնը:
-Մենք «Պեպոյի» բազմաթիվ ու բազմակերպ բեմադրություններ ենք ունեցել տարբեր թատրոններում: Զիմզիմով-Պեպո հարաբերությունների նորօրյա մեր ընկալումները արտահայտվա՞ծ են այս ներկայացման մեջ:
-Չեմ ուզում ժամանակից առաջ անցնել և գնահատականներ տալ, բայց կարծում եմ՝ հոյակապ գործ է ստացվել:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ