«Սփյուռքի մեջ Հայաստանն ավելի շատ կա, քան Հայաստանի մեջ՝ սփյուռքը»

«Իրատեսի» հյուրը Բեյրութում հրատարակվող «Հայկազեան հայագիտական հանդէս» տարեգրքի պատասխանատու քարտուղար, Հայկազեան համալսարանի դասախոս, Հայկազեան համալսարանի «Հայկական սփյուռքի ուսումնասիրության կենտրոնի» տնօրեն ԱՆԴՐԱՆԻԿ ՏԱԳԷՍԵԱՆՆ է:

«ԱՆՀԱՏԻ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԵՏ ՈՒՂՂԱԿԻ Է ԴԱՐՁԵԼ»

-Պարոն Տագէսեան, «Հայկազեան հայագիտական հանդէսում» հոդված-ուսումնասիրություն տպագրելը վճռորոշ քայլ է հայրենիքում թեկնածուական կամ դոկտորական թեզ պաշտպանելու ճանապարհին, սակայն մի պահ այս սկզբունքը կարծես թե չէր գործում: Ինչո՞ւ:
-Այդ մեկ պահը պարզապես թյուրիմացության արդյունք էր: Հիմա նույն սկզբունքը գործում է, և մենք ուրախ ենք այդ առումով: Եվ եթե կուզեք, դա նաև մեր իրավունքն է:
-Եվ արդարացված իրավունք է, քանի որ տարեգիրքը շատ բծախնդրությամբ է ընտրում տպագրվելիք նյութերը: Դա ես գիտեմ նաև իմ անձնական օրինակով: Եթե մարդը կարողացել է գոհացնել «Հայկազեանի» խմբագրակազմին, արդեն բավարար հիմքեր ունի գիտական կոչման հավակնելու համար՝ ըստ իս:
-Մեր խմբագրական կազմի բոլոր անդամներն էլ կարդում են ստացված նյութերը: Առնվազն երեք հոգի կարդում է միևնույն նյութը, չորրորդն էլ հայտնում է ընդհանուր կարծիք: Եվ ես համաձայն եմ, որ ընտրություն կատարելիս բծախնդիր աշխատանք է տարվում: Չունենք պերճանքը շատ բան հրատարակելու. հետևաբար, մեզի տրուած առիթը պիտի ջանանք լավագույն որակով և բծախնդրությամբ օգտագործել:
-Հայկազեան համալսարանում ուսանողական ի՞նչ զանգված է առկա այսօր, ովքե՞ր են այնտեղ կրթություն ստանում:
-Հայկազեան համալսարանում ուսանողական բնակչությունն այսօր շուրջ 700-750 հոգուց է բաղկացած: Նրանց մոտավորապես 40 տոկոսը հայ է, մնացյալները՝ ոչ հայեր: Կան լիբանանցիներ և ոչ լիբանանցիներ, քրիստոնյաներ և ոչ քրիստոնյաներ: Եթե խոսելու լինեմ համալսարանի առաքելության մասին, պիտի ասեմ, որ Հայկազեան համալսարանը լիբանանահայ այն հաստատություններից է, որը ծառայություններ է մատուցում երկրին՝ Լիբանանին. մենք նպաստ և ներդրում ունենք երկրի ընդհանուր կրթական ցանցում: Այդպիսի հաստատությունների թիվը սահմանափակ է Լիբանանում: Եվ դրանց մեջ գոհարի պես մի բան է Հայկազեան համալսարանը:
-Հայաստան-սփյուռք հարաբերությունները խորհրդային տարիներին շատ էին գրաքննվում ժամանակի իշխող գաղափարախոսության հրամայականով: Հետխորհրդային տարիներին ի՞նչ է փոխվել մեր ժողովրդի այս մասնատված հատվածների փոխշփումների համապատկերում:
-Այսօրվա դրությամբ փոփոխություններ կան: Նախ՝ սահմանները բացված են՝ լայն իմաստով: Բայց, դժբախտաբար, սփյուռքյան իրավիճակի մեջ, գոնե իմ՝ բեյրության ակնոցներով նայելիս, նկատել եմ, որ ցենզուրայի ինչ-որ տարբերակ գործել է նաև անկախության տարիներին: Բեյրութահայ երիտասարդը Հայաստանի հետ միջնորդավորված կապով էր կապված: Գոնե տասը տարի առաջ այդպես էր: Եթե նա ցանկանար Հայաստան գալ, պիտի գար համապատասխան կազմակերպության միջոցով: Նա վարժ չէր ինքնուրույն որոշելու, ելումուտ անելու Հայաստան, այստեղ կամավորական ինչ-որ աշխատանքով զբաղվելու: Հիմա դա սկսել է փոխվել. հայ երիտասարդն ինքնաբուխ կարող է ոտքի ելնել և գալ Երևան՝ իր կամավորական աշխատանքը կատարելու: Այսինքն՝ իր՝ անհատի հարաբերությունը Հայաստանի հետ ուղղակի է դարձել, մի բան, որ շա՜տ կարևոր է: Կապի այդ միջնորդավորությունն այժմ շեշտակիորեն նվազել է:
-Իսկ շա՞տ են այդպիսի երիտասարդները Բեյրութում, որոնք ցանկանում են գալ և ինչ-որ օգտակար բան անել հայրենիքում:
-Այո՛, նրանց թիվը բավական մեծ է: Նրանք պատրաստ են կամավոր աշխատանք կատարելու հայրենիքում: Եթե ամառային ինչ-որ ծրագրեր գործեն, բեյրութահայ երիտասարդներից շատերը կգան այստեղ ծառայելու, օգտակար դառնալու, իրենց նպաստը բերելու այս երկրին: Այս երկիր ասելով՝ ես նկատի ունեմ, անշուշտ, նաև Արցախը: Թերևս, պետք է լուսարձակի տակ առնել այն կարելիությունները, որոնց ի զորու են նպաստ բերելու սփյուռքի երիտասարդները: Այդ բաները պետք է լուսաբանել և առավել լայնածիր դարձնել լրատվության միջոցով: Եթե սփյուռքահայ երիտասարդները գան Հայաստան, ուրիշ տեսակի համ ու հոտ կտան երկրին: Հայաստանաբնակները կճանաչեն Միջին Արևելքի սփյուռքի հայերին, սփյուռքահայերն էլ՝ հայաստանցիներին: Հայաստանցիների կարծիքը սփյուռքահայերի մասին միագիծ է կարծես: Բայց սփյուռքը միագիծ չէ, միանշանակ չէ: Բազմաթիվ երանգներ կան այնտեղ: Հայաստանցին հնարավորություն կունենա շփվելու սփյուռքի տարբեր շերտերի հետ՝ ոչ անպայման վերջնական եզրակացություն կազմելու համար, պարզապես որոշ չափով ճանաչելու նրանց մեջ եղած տարբերությունները: Իսկ սա փոխադարձ օգտակարություն կունենա թե՛ ներսի, թե՛ դրսի հայերի համար:

«ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀԸ ՄԻԱՅՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՍԱՀՄԱՆՆԵՐԻ ՄԵՋ ՉԷ»

-Ձեր որդին ևս լինում է Հայաստանում: Ի՞նչ առաքելություն է իրականացնում նա:
-Նա կամավորական աշխատանքի էր եկել Հայաստան, մնաց այստեղ ութսուն օր: Եվ դա նրա հոգու, մտքի, տեսադաշտի և մտածելակերպի վրա խոշոր ազդեցություն թողեց: Նա մի շրջան Գյումրիում՝ հայ կաթողիկե համայնքի մեջ իրականացրեց իր մարդասիրական ծառայությունը: Եվ շատ գոհ ու բավարարված վերադարձավ այստեղից: Այս շփումները նաև լեզվական հարցերի առումով են կարևոր: Հայաստանում արևելահայերեն են խոսում, Լիբանանում՝ արևմտահայերեն: Եվ այս ճեղքվածքը խորանում է, երբ պակաս են լինում շփումները: Իսկ դա մտահոգիչ պիտի լինի բոլորիս համար: Մենք պիտի աշխատենք այդ ճեղքվածքը չմեծացնելու, կասեցնելու ուղղությամբ:
-Այսինքն՝ մենք պիտի շատ լսենք մեկմեկու խոսվածքը, որպեսզի միմյանց լեզուն չհասկանալու վտանգը փոքրանա՞:
-Այո՛, այո: ՈՒրիշ կերպ էլ ներկայացնեմ խնդիրը: Եթե նայում ենք այսօրվա հայաստանյան թերթերը, սփյուռքի մասին շատ քիչ բան ենք գտնում դրանցում: Իսկ Բեյրութի հայկական թերթերը նայելիս կտեսնեք, որ դրանցում անպայմանորեն Հայաստանը կա: Ցանկացած թերթում ավելի քան մեկ լուր կգտնեք հայաստանյան կյանքից: Այլ խոսքով՝ սփյուռքի մեջ Հայաստանն ավելի շատ կա, քան Հայաստանի մեջ՝ սփյուռքը: Մի բան, որ կարծում եմ, ճիշտ չէ: Չեմ ասում, թե հավասարաչափ պիտի լինեն նրանք այստեղի և այնտեղի մամուլում, բայց համենայն դեպս հայաստանցին պետք է իմանա, որ հայկական աշխարհը միայն Հայաստանի սահմանների մեջ չէ՝ ներառյալ Արցախը: Կան նաև Ջավախքը, ամբողջ սփյուռքը: Մենք բոլորս մեկ ենք: Այսպես պիտի մտածենք, այս ուղղությամբ պիտի աշխատենք, որ կարողանանք 21-րդ դարը հաղթահարել:

«ՉԵՆՔ ՈՒԾԱՆՈՒՄ, ՄԵՐ ՄԻՋԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԻՆՔՆՈՒԹՅՈՒՆՆ Է, ՈՐ ՓՈԽՎՈՒՄ Է»

-Սփյուռքի ուծացման հիմնախնդիրը բարձրաձայնվում է ամեն առիթով: Բեյրութը, լինելով հայկական ամենամեծ և ամուր գաղթավայրերից մեկը, այնուամենայնիվ, իր վրա զգո՞ւմ է այդ ուծացման շեշտադրումները:
-Ես սփյուռքի ուծացման գաղափարը լավ չեմ ըմբռնում: Փորձեմ միտքս պարզաբանել: Սփյուռքի ուծացում, որպես այդպիսին, չկա: Ես հիսունվեց տարեկան եմ: Որևէ մեկը կարո՞ղ է պնդել, ես տասնչորս տարեկանում նույն հայն էի, ինչ հիմա: Իհարկե՝ ոչ: Հայն իմ մեջ փոխվում է: Ես կամ սփյուռքի մեկ այլ հայ չենք ուծանում, մեր միջի հայկական ինքնությունն է, որ փոխվում է: Բարեփոխվում է: Լավ, թե վատ, միևնույն է, բարեփոխվում է: ՈՒծացումը, թերևս, ճիշտ բառը չէ: Գուցե թե այլափոխում կարելի է կոչել այն, ինչ կատարվում է սփյուռքում: Եթե լեզվական առումով նահանջ կա դրսի հայերի շրջանում (և հստակորեն այս նահանջը կա), փոխարենը հիմա Հայաստանն ավելի խոշոր ներկայություն է սփյուռքում: Եվ այս հանգամանքը կարելի է շատ շահեկանորեն օգտագործել: Տեսեք. եթե ես տանը ճաշ չունեմ պատրաստած, կարող եմ ձիթապտղով, պանրով հաց հրամցնել՝ ավանդական հայկական ճաշի փոխարեն: ՈՒզում եմ ասել, որ եթե լեզվական դժվարություններ կան, կարելի է այդ դժվարությունները շրջանցել ու մեղմել այլ միջոցներով: Այլ կերպ կարելի է եղած բացը փոխհատուցել: Ինձ չի թվում, թե լեզվի շուրջ եղած կռիվը հաջող կռիվ է: Մենք պետք է այդ հարցն այլ կերպ դիտարկենք և լուծենք:
-Ստացվում է, որ լեզվի հետ կապված խնդիրները դատապարտված են անլուծելիությա՞ն՝ ըստ Ձեզ: Մենք անդառնալիորեն կորցնո՞ւմ ենք միմյանց հետ նույն լեզվով խոսելու հեռանկարը:
-Եթե իրատես լինեմ, պիտի ասեմ, որ շատ դժվար կացության մեջ է մեր լեզուն. նկատի ունեմ արևմտահայերենը: Այն մեզ համար շատ սիրելի լեզու է, մեր հոգին է, մեր ոգին է: Բայց պետք է իրատես լինել: Ես այն կարծիքին չեմ, թե արևմտահայերենն այսօր կամ վաղն իսկ կվերանա: Իհարկե, այն տկարանում է, հարվածվում է. արդեն իսկ ՄԱԿ-ն արևմտահայերենը դասեց աշխարհի վտանգված լեզուների շարքին: Բայց պետք է հստակ գիտակցել, որ լեզուն ազգային ինքնության միակ չափանիշը չէ և անպայմանություն չէ: Հայաստանն ահռելի մեծ դեր է կատարում սփյուռքահայության ինքնության պահպանման ուղղությամբ: Երբ սփյուռքահայը գալիս է Հայաստան, տեսնում այստեղ կատարվող հսկայական փոփոխությունները, զարգացումները, հայկական կյանքը, նույնիսկ եթե ինքը հայերեն չգիտի, իր վրա այս ամենը մեծ ազդեցություն է թողնում: Սա շատ կարևոր է: Կարելի է ինչ-որ այլընտրանքային ձևերով փոխհատուցել այն, ինչը մեր մեջ սկսել է կորչել կամ տկարանալ համաշխարհայնացման այս գործընթացի հետևանքով: Իհարկե, սա չի նշանակում, թե մենք պիտի ձեռքներս ծալած նստենք ու սպասենք, թե երբ ենք կորցնելու մեր ինքնության այս կամ այն մասնիկը: Ընդհակառակը, պետք է ճիգեր անել և փորձել փրկել հնարավորը: Օրինակ՝ շատ անհրաժեշտ է օգտագործել համացանցի հնարավորությունները, արևմտահայերենն այս դաշտ ներմուծելու քայլեր կատարել: Սա մեծապես կնպաստի արևմտահայերենի պահպանմանը: Կարելի է նաև գրական արևմտահայերենի և գրական արևելահայերենի մերձեցման ուղղությամբ աշխատանքներ տանել: Դասական ուղղագրությանը վերադառնալը, թերևս, առաջին կարևոր քայլը կարող է լինել մեր լեզվի երկու ճյուղերն իրար հետ առավել փոխգործակցության մեջ դնելու իմաստով: Թեև, մյուս կողմից, պիտի ասեմ, որ լեզուն միջավայրի հետևանք է: Սփյուռքյան և հայաստանյան միջավայրերը տարբեր են: Հետևաբար, լեզուներն էլ տարբեր կերպ պիտի զարգանան: Սա բնական է: Բայց էլի եմ ասում՝ կարելի է ճիգեր գործադրել, որ այս լեզուներն իրարից շատ չհեռանան:
-Դուք այն կարծիքին եք, որ տնտեսական անկումային մեր իրավիճակի պարագայում Հայաստանի վերելքի, զարգացման ընթացքը պետք է ցուցադրել գրականության, մշակույթի, գիտության ասպարեզներում առկա գործընթացների միջոցով, այնպես չէ՞:
-Այո՛: Ես կարծում եմ, որ հայապահպանության խոշորագույն գործոնը Հայաստանի հրապուրչությունն է: Եթե անվերջ մենք ելնենք-խոսենք, թե Հայաստանը տապալվում է, Հայաստանը տնտեսական քաոսի մեջ է, Հայաստանը քաղաքական ճգնաժամ է ապրում, Հայաստանն ամեն ոլորտում նահանջում է, սրանով կկորցնենք և այն լավը, որ կա Հայաստանի մեջ: Ինչո՞ւ է երիտասարդությունը երկրպագում «Ռեալ Մադրիդ» ֆուտբոլային թիմին, արևմտյան այս կամ այն երևույթով տարվում, որովհետև դրանք փայլուն վիճակում են, հրապուրիչ, գրավիչ: Է՜, եկեք Հայաստանի մասին էլ այնպես խոսենք, որ մարդիկ իմանան այստեղ եղած լավի մասին: Եվ դրա հիմքերը կան, որովհետև Հայաստանի պարագայում գավաթը բոլորովին դատարկ չէ, մեջը լեցուն հատված կա: Եկեք այդ հատվածին տանք իր արժեքը, բարձրաձայնենք այդ մասին, լուսարձակները սևեռենք դրա վրա՝ առանց անտեսելու բաժակի դատարկ բաժինը: Եվ աշխատենք, որ այդ դատարկությունն էլ լցվի: Որովհետև, ի վերջո, Հայաստանը պետք է հրապուրիչ դառնա, որ սփյուռքահայերի զավակները ձգտեն դեպի Հայաստան: Հայաստանի մագնիսականությունը նաև այսօրվա իր ունեցած լավ բաների մեջ է, միայն անցյալի մեջ չէ: Այս առումով բավական բան ունի անելու Հայաստանը: Եվ մենք՝ բեյրութահայերս, նույնպես շատ անելիք ունենք: Ո՞վ ասաց, թե մենք լավ կացության մեջ ենք: Բացարձակապես՝ ո՛չ: Բայց մենք էլ մեր ունեցած դրական բաներն ենք ուզում տեսնել և դրանց վրա հիմնվելով՝ գնալ դեպի զարգացում: Թե չէ Բեյրութի վիճակն էլ փայլուն չէ: Բեյրութի անցյալը շատ ավելի փայլուն էր, քան այսօրը: Բայց մենք մեր այսօրվա դրական բաներն ենք տեսնում և դրանց վրա զարգացնում մեր գալիք օրերը: Սա շա՜տ շատ կարևոր է: Սփյուռքի հայապահպանության կարևորագույն գործոնը Հայաստանի դրական մագնիսականությունն է, հրապուրչությունը: Ոչ՝ կեղծ, ոչ՝ հորինված գրավչությունը, այլ իրականությունները: Իսկ իրականությունն իսկապես գեղեցիկ է: Պետք չէ հուսահատվել, հուսաբեկվել, առավել ևս՝ հուսախաբվել: Կյանքն այստեղ հայկականորեն ընթանում է: Սա պետք է տեսնել: Իրատես պետք է լինել թե՛ Հայաստանում, թե՛ սփյուռքում: Սփյուռքն էլ, Հայաստանն էլ իրարից հուսախաբված են հիմա, որովհետև երկուսս էլ իրապաշտ չէինք: Պիտի ապավինենք իրապաշտությանն ու հասկանանք, որ մեր կեսերն իրարով կարող ենք լրացնել և այդպիսով միմյանց օգտակար լինել ու դուրս գալ այս վիճակից: Թե՛ սփյուռքը, թե՛ Հայաստանը սահմանափակ հնարավորություններ և ուժ ունեն: Մեր սահմանափակ հնարավորությունների մեկտեղումով, համատեղ օգտագործմամբ մենք նվազ սահմանափակ ուժ և հնարավորություն կունենանք: Ժամանակները տագնապային են համաշխարհային առումով. մենք պետք է շատ խոհեմ, իմաստուն, հեռահար, հեռատես, ստեղծագործ և ոչ ավանդական քայլերի, միջոցների դիմենք՝ առավելագույն շահով դուրս գալու համար 21-րդ դարի տագնապալի անցումային այս հանգրվանից:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ