«Կարծում եմ, որ մենք ունենք սխալ շեշտադրում ազգային մշակույթի վրա, ունենք սխալ պատկերացումներ»

Շարունակում ենք զրույցը Երևանի մնջախաղի պետական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, Հայաստանի Հանրապետության արվեստի վաստակավոր գործիչ ԺԻՐԱՅՐ ԴԱԴԱՍՅԱՆԻ հետ:
Չունենալով մնջախաղի թատրոնին հարմար դահլիճ ու բեմահարթակ՝ թատրոնը կարողանում է հավաքել իր շուրջը արվեստասեր հանդիսատես: Ըստ որում՝ համացանցում տարվող ակտիվ աշխատանքի շնորհիվ թատրոնը ճանաչելի ու պահանջված է նաև Երևանում հյուրընկալվող օտարերկրացիների համար: Ասվածի վկայությունն օրեր առաջ «Այծ-ծես» ներկայացման ժամանակ դահլիճում գտնվող օտարերկրացի երիտասարդներն էին, որոնք, ի տարբերություն հայ պատանիների և աղջիկների, շատ լուրջ և գիտակից վերաբերմունք ունեին հայկական մնջախաղի նկատմամբ:

(սկիզբը՝ այստեղ)

«ԱՅՍ ՏԱՐԻ ՄԵՐ ՓԱՌԱՏՈՆԻՆ ԱՎԵԼԻ ՇԱՏ ՄԱՐԴ ԵԿԱՎ, ՔԱՆ ՄԵՆՔ ՆԱԽԱՊԵՍ ՊԼԱՆԱՎՈՐԵԼ ԷԻՆՔ»

-Պարոն Դադասյան, սովորաբար որևէ երկրի այս կամ այն հրավերն ընդունելիս հրավիրյալ կողմը նախ և առաջ հաշվի է առնում իր անվտանգության, ապահովության գործոնը տվյալ տարածքում: Մեր հանրապետությունն այս տարի ունեցավ երկու խոշոր ցնցում՝ ապրիլյան քառօրյա պատերազմը և «Սասնա ծռեր» խմբի կողմից ՊՊԾ գնդի գրավումը հուլիս ամսին: Այս դեպքերը պատճառ չդարձա՞ն, որ փառատոնի արտասահմանյան հյուրերը պակասեն, որոշակի զգուշավորությամբ վերաբերվեն Հայաստանում գտնվելու հանգամանքին:
-Անկեղծ ասած՝ ես ինքս էլ շատ էի վախենում դրանից: Բայց, ի զարմանս ինձ, այս տարի մեր փառատոնին ավելի շատ մարդ եկավ, քան մենք նախապես պլանավորել էինք: Վերջին պահին նույնիսկ Գերմանիայից և Լեհաստանից հայտ ներկայացրած երկու խմբի մենք մերժեցինք, որովհետև նրանց հյուրընկալելու, կեցության հետ կապված խնդիրները լուծելու համար արդեն չէինք տեղավորվում մեր բյուջեի մեջ: Բայց այս խմբերի հետ ձեռք ենք բերել պայմանավորվածություն, համաձայն որի՝ նրանք կմասնակցեն մեր հաջորդ փառատոնին:

«ՄԵՆՔ ՀԱՍԿԱՆՈՒՄ ԵՆՔ, ՈՐ ՄՇԱԿՈՒՅԹՆ ՍՏԵՂԾՎՈՒՄ Է ՔԱՂԱՔՈՒՄ, ԳՅՈՒՂՈՒՄ ՉԻ ԿԱՐՈՂ ՄՇԱԿՈՒՅԹ ՍՏԵՂԾՎԵԼ»

-Դուք համագործակցում եք կոմպոզիտոր Վաչե Շարաֆյանի հետ: Նկատի ունեմ նրա երաժշտությամբ Ձեր բեմադրած երկու ներկայացումները՝ «Շերանիկը» և «Այծ-ծեսը»: Համագործակցությունն այսքանով ամփոփվո՞ւմ է, թե՞ ունեք այլ համատեղ ծրագրեր:
-Անշուշտ, ունենք համատեղ այլ ծրագրեր: Եվ պիտի ասեմ, որ «Այծ-ծեսը» ոչ թե բեմադրվել է Վաչե Շարաֆյանի երաժշտությամբ, այլ Վաչե Շարաֆյանը երաժշտություն է գրել հատուկ այս բեմադրության համար: Եվ բեմադրության ընթացքում հնչող դաշնամուրային ստեղծագործությունն այդպես էլ կոչվում է՝ «Այծ-ծես»: Այդ ստեղծագործությունը նա նաև կատարում է տարբեր առիթներով, տարբեր համերգասրահներում: ՈՒ ներկայացման ժամանակ հնչում է նրա՝ Վաչե Շարաֆյանի կատարումը: Եվ նա ոչ միայն դաշնամուրային մենանվագն է կատարում, այլև երգում է որոշակի կտորներ, այսինքն՝ ներկայացման ընթացքում հնչում է Վաչեի ձայնը:
-Շատ հետաքրքիր է «Շերանիկ» ներկայացման նյութը: Մեր Կիլիկյան թագավորության շրջանը մի աներևակայելի պատմական իրողություն է: Մենք ասես մոխիրներից հառնել ենք այդ շրջանում և մեր հերթական պատմական սխրանքն ենք գործել՝ ստեղծելով պետականություն, բայց ըստ իս՝ այդ շրջանն այսօրվա գրականության, արվեստի մեջ կարծես չի գտնում իր բավարար արտացոլումը: Դուք նպատակ եք ունեցել լրացնելո՞ւ այս բացը՝ «Շերանիկի» նյութը վերցնելով այդ ժամանակաշրջանի անցքերից:
-Այո՛: Եվ կարծում եմ, որ ես դեռ պատրաստ չեմ անդրադառնալու մեր Կիլիկյան ժամանակաշրջանին: «Շերանիկում» Անին է ներկայացվում, դա առաջին փորձն է, բայց հեռու է ինձ համար բավարար լինելուց: Ասեմ, թե ինչպես եմ ինքս մտածում: Ես կարծում եմ, որ մենք ունենք սխալ շեշտադրում ազգային մշակույթի վրա, ունենք սխալ պատկերացումներ այդ մասին: Մենք հստակ չգիտենք, թե որն է մեր ազգային երգը, պարը, ժողովրդական մշակույթը: Ես միշտ հարց եմ տալիս՝ արդյոք գիտե՞նք, թե ինչպես էին պարում Անիի քաղաքացիները, ինչ էին երգում խնջույքների ժամանակ, ինչպիսի ծեսեր ունեին: Փոխարենը մենք շատ լավ գիտենք մեր լեռնային շրջանի, գյուղական տարածքների ժողովրդի պարերը, երգերը: Այսինքն՝ գիտենք մեր ազգագրական մշակույթը, որ շատ լավ է: Բայց մենք հասկանում ենք, որ մշակույթն ստեղծվում է քաղաքում, գյուղում չի կարող մշակույթ ստեղծվել: Ինձ շատ հետաքրքիր է մետաքսե թաշկինակով Շերանիկը, որ նկարված է Մարգարեի Հաղպատի Ավետարանի Տերունական էջին, այդ թաշկինակով, այդ կոստյումով ինչպե՞ս պիտի ազգագրական պար պարեր: Կարծում եմ, որ նա պարում էր մի պար, որը նման էր վալսի: Բայց ինչպիսին է եղել այդ պարը, մենք չգիտենք: Եվ ես իմ առջև խնդիր եմ դրել, մանրանկարչությունն օգտագործելով, վեր հանել մի շերտ, որը կխոսի քաղաքային մշակույթի մասին՝ մեր անկախ պետականությունների շրջանում: Առաջին այդպիսի փորձը «Շերանիկն» էր՝ Անի մայրաքաղաքով: Համանման մի փորձ կարելի է համարել նաև Դերենիկ Դեմիրճյանի ստեղծագործության հիման վրա արված «Գիրք ծաղկանց» ներկայացումը, որում շեշտը դրվում է մանրանկարչության վրա և ուղղորդվում դեպի Վասպուրականի շրջանը:
-Եվ գալիս-հանգում է մերօրյա մայրաքաղաքային մշակույթին՝ Մատենադարանին:
-Այո՛, իհարկե: Եվ ներկայացումը հենց Մատենադարանին է նվիրված: Մատենադարանը մեր ժողովրդի գլխավոր գանձարանն է, մեր մեծագույն սրբությունը: Վերադառնալով նախորդ հարցին՝ ասեմ, որ կան Կիլիկյան շրջանի հետ կապված լուրջ գաղափարներ, որոնք իրագործելը շատ աշխատատար գործ է: Հիմա նյութեր ենք ուսումնասիրում, ծանոթանում: Եվ այդ նյութը հսկայական է: Օրինակ՝ մատենագրության մեջ կա վկայություն այն մասին, թե ինչպես են ներկայացում խաղում Կիլիկիայում՝ Սիս քաղաքում՝ տաղավարում: Եվ Գրիգոր Տղա Կաթողիկոսը հարց է տալիս, թե գիտե՞ն արդյոք՝ ինչ է զգում դերասանը, երբ գիշերվա ներկայացումից հետո հանում է դիմակը: Այս մեկ հարցադրումով պատկերացնում ես, թե ինչ տեսակի ներկայացումներ են խաղացել Կիլիկիայում:
-Եվ ինչ ընկալումներ ու վերլուծություններ են եղել դրանց առնչությամբ: Նման հարցադրումն արդեն ոչ թե թատրոնի, այլ թատերագիտության ոլորտի մասին խոսող փաստ է:
-Իհարկե: Եվ այդ դերասանի ապրումները, որը երկատվել է դիմակի պատճառով, վկայում են, որ այդտեղ տարբեր հարթություններ են գոյություն ունեցել: ՈՒ սա ուսումնասիրության շատ հետաքրքիր նյութ է: Վստահ եմ, որ մենք կունենանք հենց Կիլիկյան շրջանի մասին ներկայացում: Եվ այդ ներկայացման մեջ պիտի փայլի այն ամբողջ շքեղությունը, որ տեսնում ենք մեր մանրանկարներում:

«ԵԹԵ ԱՄԵՆ ԻՆՉ ԲԱՐԵՀԱՋՈՂ ԴԱՍԱՎՈՐՎԻ, ՄՈՏ ՄԵԿ ՏԱՐՈՒՑ ՄԵՐ ԹԱՏՐՈՆԸ ՎԵՐՋԱՊԵՍ ԻՐ
ՇԵՆՔԸ ԿՈՒՆԵՆԱ»

-Մշակութային-գաղափարաբանական բարձր ոլորտներից իջնենք կենցաղային հողի վրա. ի՞նչ սպասելիքներ կան՝ կապված մնջախաղի թատրոնին շենք տրամադրելու հետ: Ձեր ներկայացումները խաղում եք Պատանի հանդիսատեսի թատրոնում, ունենում ընդամենը շաբաթական մեկ ներկայացում՝ մնջախաղին ոչ հարմար բեմում և դահլիճում, որտեղ նաև ցուրտ է, ու հանդիսատեսն իրեն հարմարավետ չի զգում: Այս խնդիրների լուծման հեռանկարն ուրվագծվո՞ւմ է:
-Մի նոր պրոցես սկսվել է արդեն: Սկսվել է դեռ նախորդ վարչապետի պաշտոնավարման օրոք: Խոսքը քաղաքի կենտրոնում գտնվող մի տարածքի մասին է առայժմ, հետո պիտի համապատասխան նախագիծ արվի և ըստ դրա՝ ստեղծվի թատրոնի շենք:
-Տարածքի տրամադրում, շենքի նախագծում, շինարարություն: Այս բոլորը մեկ-երկու օրում լուծելի խնդիրներ չեն, իհարկե: Բայց գոնե գործընթացի մեկնարկի և ավարտի որոշակի ժամկետներ նախանշվա՞ծ են:
-Ֆինանսական հատկացումը կլինի շուտով: Դրան կհաջորդի շինարարական գործընթացը: Եթե ամեն ինչ բարեհաջող դասավորվի, մոտ մեկ տարուց մեր թատրոնը վերջապես իր շենքը կունենա:
-Տա՛ Աստված: Վստահ եմ, որ սեփական տանիքի ներքո Ձեր և թատրոնի ողջ ստեղծագործական խմբի մտահղացումներն ու ձեռնարկումները նոր խթան կստանան: Պատկերացնում եմ, թե ինչ անհամբերությամբ եք սպասում այդ օրվան:
-Իհարկե, անհամբերությամբ ենք սպասում: Բայց առհասարակ ես կարծում եմ, որ մենք հիմա ոչ մշակութային ժամանակներ ենք ապրում: Եվ ոչ միայն մենք. այդ տենդենցը կա ամբողջ աշխարհում: Տարբեր երկրներում տարբեր չափով է դա արտահայտվում: Համենայն դեպս, ես չեմ կարող ասել, որ այսօր մենք տեսնում ենք այն պայթյունը մշակույթում, որը եղավ 1960-ականներին: Եվ եղավ ամբողջ աշխարհի մասշտաբով: Բայց զգում եմ, որ այս ճգնաժամից հետո պիտի գա այդ ժամանակը: ՈՒ այնպիսի զգացողություն ունեմ, որ մեր թատրոնի, մեր ժանրի պարագայում մենք ստանձնել ենք տեսակը ամեն գնով պահպանելու, հաջորդ սերնդին փոխանցելու առաքելությունը: Ավելի շատ ժամապահի գործառույթ ենք զգում մեզ վրա: Ես ինձ ժամապահի պես եմ զգում, որը պիտի պահի եղածը՝ փոխանցելու համար իրենից հետո եկողներին: Որովհետև գալու է այդ ժամանակը: Ինչ-որ մի բազա պիտի լինի, որի վրա զարգանա այդ թռիչքը: Այսօր, ցավոք, մենք վատ շրջանում ենք հայտնվել: Բայց սա էլ մի շրջան է, և մենք պիտի փորձենք ինչ-որ կերպ դիմանալ ու հասնել իմ ասած պայթյունին: Պիտի նաև օգնեն թատրոնին: Պիտի օգնեն՝ ներկայացման գալով, տարբեր կերպ աջակցելով (պարտադիր չէ, որ այդ աջակցությունը հատկապես ֆինանսական լինի): Եթե ազգովին ժամապահ դառնանք, ազգովին էլ այս ճգնաժամից դուրս կգանք: Ես այսպես եմ մտածում:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ