«Հեղափոխության օրենքն է՝ նախորդին տապալելը»

«Իրատեսի» հյուրն է բանաստեղծ, թարգմանիչ ԹԵՐԵԶԱ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆԸ:

-Հիշո՞ւմ եք Ձեր թարգմանած առաջին տողը՝ ինչպե՞ս սկսեցիք:
-Իմ առաջին թարգմանությունը Ռեյմոն Դևոյի երկու բանաստեղծություններն էին: «Ֆրանսիական պոեզիա» գրքում կան, շատ վաղուց էր: Երբ «Սովետական գրող» հրատարակչության, կարծեմ, խմբագիր Վարդգես Բաբայանին թարգմանություններս ցույց տվեցի, առաջարկեց թարգմանել Մոնտեսքյոյի «Պարսկական նամակներ» վեպը: Մի քսան էջ թարգմանեցի, տարա հրատարակչություն, ասացին՝ շարունակեք: Բայց ինչ-ինչ պատճառներով չշարունակեցի: Հետո մեղավորության զգացում ունեի Մոնտեսքյոյի հանդեպ, ի վերջո անցյալ տարի թարգմանեցի, և ահա «Պարսկական նամակներն» արդեն հրատարակվել է:
-Լավ, Ձեր ինչի՞ն էր պետք ֆրանսերեն կարդալն ու հայերեն թարգմանելը:
-Ֆրանսերեն կարդալ ֆրանսիացի հեղինակներին, համաշխարհային գրականության մեծերին, մի՞թե գրավիչ չէ: Հետաքրքիր է, մտածեցի, որ հայ ընթերցողին էլ կհետաքրքրի:
-Չե՞ք կարծում, որ թարգմանությունը հանդգնություն է:
-Իհարկե, այն էլ ինչպիսի, առաջին ծավալուն թարգմանությունս Վիկտոր Հյուգոյի «Ֆրանսիա-Բելգիա, Ալպեր-Պիրենեյներ» գիրքն էր: Մտադրությունս որքան հանդուգն, այնքան էլ գայթակղիչ էր: Մտածեցի՝ եթե լավ ստացվի, կտպագրեմ, լավ չի լինի՝ չի լինի: Թարգմանության ամբողջ ընթացքում զգացել եմ Հյուգոյի անտես ներկայությունը:
-Հյուգոյին չե՞ք հանդիպել:
-Որտե՞ղ:
-Մտքով, Ձեզ խորհուրդներ չի՞ տվել:
-Իր հոգևոր ներկայությունն արդեն բավարար էր:
-Կարծում եք՝ Վիկտոր Հյուգոն կհավանե՞ր Ձեր թարգմանությունը:
-Լավ կլիներ: Ընթերցողներից ոմանք, ում կարծիքը շատ եմ կարևորում, ասում են, որ Հյուգոն հայերեն է գրել: Չափազանց հետաքրքիր գիրք է՝ Հյուգոն ճանապարհորդում է Ալպերով ու Պիրենեյներով, ու թվում է՝ իր հետ ճամփորդական ուսապարկով հանրագիտարաններ է տարել: Չեք պատկերացնի՝ ինչ մանրակրկիտ ու բազմազան տեղեկություններ է հաղորդում, գիտելիքների ինչ հեղեղ է ներկայացնում ընթերցողին ճարտարապետության, քանդակագործության, քաղաքաշինության, կրոնի, պատմության, բուսական ու կենդանական աշխարհի մասին: Ընթերցողը նրա հետ ճանապարհորդում է ու ամեն ինչ «տեսնում» նրա աչքերով: Գիրքը լի է լատիներեն արտահայտություններով, որոնք Հյուգոն հարկ չի համարել թարգմանել ֆրանսերեն: Սա բարդություն ու երկյուղ էր առաջացնում իմ մեջ: Գուցե ես էլ կարող էի չթարգմանել, բայց թարգմանեցի՝ մտածելով, որ ընթերցողին կհետաքրքրի, թե ինչ է ասում հեղինակը՝ խոսքը համեմելով լատիներեն ինչ-որ ֆրազով: Հյուգոյի ժամանակներում նրա ընթերցողները լատիներեն իմացել են, հիմա՝ հազիվ թե: Առաջին հատորինը ինքս թարգմանեցի, երկրորդինը, որ շատ էին ու ավելի բարդ, թարգմանեցի լատինագետի օգնությամբ:
-Ֆրանսիական պոեզիան առ մարդն ու Աստված, առ տիեզերք երբևէ ասված լավագույն բառերից է: Իբրև թարգմանիչ՝ հայկականի հետ համադրելով՝ ի՞նչ առանձնահատկություններ եք նկատել, նմանություններ կամ հակադրություններ:
-Այնքանով է տարբեր, որքանով մեր մշակույթները:
-Մեր մշակույթները շա՞տ են տարբեր:
-Ֆրանսիական մշակութային ժառանգությունը շատ հարուստ է, գրականությունն էլ է տարբեր, պոեզիան էլ, ուղղությունները, որոնք ներգործել են համաշխարհային գրականության վրա, և տարբերությունները, կարծում եմ, նախ աշխարհընկալման մեջ են, հետո՝ արտահայտչամիջոցների:
-«Ֆրանսիական պոեզիա» գրքում ի՞նչ սկզբունքով եք ընտրել բանաստեղծներին:
-Համարյա առանց սկզբունքի, նրանք ինձ հետաքրքիր են թվացել ու մտածել եմ, որ ընթերցողին էլ կհետաքրքրեն, և նա ինչ-որ չափով պատկերացում կկազմի, թե այսօր ֆրանսիացի բանաստեղծը ինչ է մտածում, ինչ և ինչպես է գրում, ժամանակակիցներին այդպես եմ ընտրել:
-Կարծո՞ւմ եք, որ ընթերցողին հուզում է ֆրանսիական պոեզիան, թե՞ փորձում եք թարգմանական մշակութային ժառանգությունը հարստացնել, որ այսօր կրող չունի, կարծես:
-Այո, այսօր, կարծես քիչ են կարդում, գրքերը գրեթե չեն վաճառվում, կարդում են հիմնականում մասնագիտական գրականություն, գեղարվեստական գրականության պահանջարկը քիչ է: Բայց իմ շրջապատում կարդում են, լավ ընթերցողներ կան: Երիտասարդությունը քիչ է կարդում, ավելի շատ ինտերնետային սերունդ է դարձել: Երևի դարի տուրքն է, մտել է կենցաղ, բայց եթե գիրք չստեղծվի, գրականությունը կմեռնի:
-Չե՞ք կարծում, որ ինտերնետն ավելի հարմար ու արագ է դարձնում ընթերցանությունը, մի քանի րոպեում ցանկացածդ կարող ես գտնել ու կարդալ՝ ինչ պետք է:
-Հարմար է, իհարկե, համակարգիչը հրաշք է, որն արագացնում է ամեն ինչ՝ գրելուց մինչև գրահրատարակություն՝ իր ամբողջ գործընթացով, բայց սպիտակ թղթի հմայքն ուրիշ է, նոր տպված գրքի իմաստն ուրիշ է:
-Ձեր կարծիքով՝ Հայաստանում թարգմանչական դպրոց կա՞:
-Համալսարանում կա թարգմանչական բաժին, բայց կդառնա՞ն ուսանողները լավ թարգմանիչներ, որ թարգմանական արվեստը ավելի մեծ ընդգրկում ունենա Հայաստանում: Թարգմանիչը նույնպես ձիրք պետք է ունենա, հատկապես պոեզիա թարգմանելու համար: Կարևորը միայն օտար լեզվի իմացությունը չէ, պարտադիր պայման է հայերենի իմացությունը, եթե գիրքը թարգմանվում է հայերեն, բառի զգացողությունը:
-Ինչպե՞ս ստացվեց, որ որոշեցիք ֆրանսերեն բանաստեղծություններ գրել:
-Հայերեն գրում էի բանաստեղծություններ, պատմվածքներ, իսկ հետո այդ ամենը կուտակվեց ու թարգմանությունների ալիքի վրա զգացի, որ ֆրանսերեն գրելու ցանկություն ունեմ: Լավ արձագանքներ կան…՝
-Ձեր ֆրանսերեն բանաստեղծությունները՝ ֆրանսիակա՞ն, թե՞ հայկական պոեզիա են:
-Այդ հարցի պատասխանը շատ կցանկանայի լսել մասնագետներից:
-Չե՞ք փոքրացնում Ձեր ընթերցողների շրջանակը ֆրանսերեն գրելով:
-Ես մեծացնում եմ հնարավորություններիս շրջանակը: Այնպես չէ, որ Հայաստանում ֆրանսերենը անհասանելի լեզու է բացարձակապես, գիրքը իր ընթերցողին կգտնի: Գուցե ավելի կմեծացնեմ այդ շրջանակը՝ ինտերնետի միջոցով ներկայացնելով ոչ միայն հայ ֆրանսախոս ընթերցողին:
-Մոնտեսքյոյի «Պարսկական նամակները» ընթերցողին ի՞նչ է խոստանում:
-Ճանաչողության հրճվանք, երգիծանք, փիլիսոփայություն, գիտելիքներ, յուրաքանչյուր ընթերցող իրեն հոգեհարազատ ինչ-որ բան կարող է գտնել: Մոնտեսքյոյին այսօրվա հեղինակներն էլ կնախանձեին՝ հիանալի գիրք է:
-Եթե նրան հանդիպեիք, ի՞նչ կասեիք:
-Կասեի՝ հիացած եմ ձեզնով: Գրքում նա գրում է նաև թարգմանիչների մասին, նամակներից մեկում մի թարգմանիչ հուզմունքով հայտնում է, որ արդեն լույս է տեսել իր քսան տարիների աշխատանքը՝ «Հորացիոսի» թարգմանությունը: Ներկաներից մեկը նրան ասում է. «Ինչպես, քսան տարի դուք չեք մտածել, խոսել եք ուրիշի փոխարե՞ն»: Այս խոսքերը կարդալով՝ ես սոսկացի, բայց հետո մխիթարվեցի՝ գրասեղանիս իմ հեղինակած գրքերին նայելով… Մոնտեսքյոն նաև լրագրողների մասին է երգիծանքով գրում. «Նրանց բանակները թռչում են կռունկների երամի նման, նրանք տապալում են պատերը, որոնք, կարծես, նրանց համար ստվարաթղթից են, նրանք ունեն կամուրջներ բոլոր գետերի վրա, բոլոր լեռներում՝ գաղտնի ճանապարհներ, այրող ավազների վրա՝ հսկա խանութներ, նրանց պակասում է միայն ողջամտությունը»:
-Ֆրանսիական մշակույթի ազդեցության տակ լինելը հրաշալի չէ՞:
-Ընդհանրապես մշակույթի ազդեցությունը հրաշալի է:
-Այսօր մշակույթը տալիք ունի՞ մեզ, թե՞ մենք այնքան ենք կտրվել, որ չգիտենք՝ ինչպես վերադարձնել ու վերադառնալ դեպի մշակույթ:
-Ցավալի է, իհարկե, ժամանակները շատ են փոխվել, մարդն էլ է փոխվել, բայց վերադարձն անխուսափելի է: Ֆրանսիացի լուսավորիչների տեսությունը սովորեցնում էր, որ կրթությամբ, գիտելիքով մարդը կարող է հասնել բարօրության և ստեղծել երջանիկ հասարակություն՝ ստեղծագործ աշխատանքով: Այդպես են մտածել: Գիտելիքը կա, կրթությունը կա, իսկ երջանիկ հասարակությո՞ւնը…
-Նյութը գերիշխեց:
-Գերիշխեց, շատ փոփոխություններ եղան, ամեն ինչ, կարծես, տակնուվրա եղավ, հին արժեքները կորցրել ենք, նոր արժեքներ կան, որ ոչ բոլորն են գնահատում, ժամանակն ամեն ինչ տեղը կդնի:
-ՈՒնե՞ք այդ զգացողությունը:
-Կվերադառնանք մշակույթին էլ, գրականությանն էլ:
-Մոնա Լիզան 1500-ից մինչև այսօր Մոնա Լիզա է, դա լավատես է դարձնում, երևի:
-Ինչպե՞ս կարելի է իսկական արվեստը չտեսնել ու չզգալ, շատ եմ ափսոսում, որ հասարակության մի ստվար հատված տարված է նյութապաշտությամբ ու առօրյա հաճույքներով կամ հոգսերով: Պատմությունը, ինչպես մշակույթը, դադարներ չունի, անկախ՝ կա պահանջարկ, թե ոչ: Այսօր չե՞ն կարդա «Պարսկական նամակները», կկարդան վաղը, արժեքը մնում է արժեք ու հարատևում է, որովհետև դասականը միշտ ժամանակակից է: ՈՒլտրաիզմը, դադաիզմը, սիմվոլիզմը ծնվեցին ու մարեցին, բայց արվեստը կա: Մարդիկ միշտ ու ամենուր որոնում են արտահայտչականության նոր ձևեր:
-Ինչո՞ւ բոլոր նոր իզմերը նախորդներին ժխտելով են որոնում ինքնահաստատումը:
-Հեղափոխության օրենքն է՝ նախորդին տապալելը:
-Բայց հեղափոխությունները իրենց զավակներին խժռում են:
-Հյուգոն ասում է՝ «Հեղափոխությունն Աստծո շունչն է, երբ անցնում է առաջին անգամ՝ ամեն ինչ ավերում է, երբ անցնում է երկրորդ անգամ՝ վերականգնում է»: Երբ ավերում է ամեն ինչ, այո, խժռում է նաև իր զավակներին
-Հաջորդ գիրքը թարգմանակա՞ն է լինելու:
-Պատրաստվում եմ տպագրության ներկայացնել իմ բանաստեղծությունների նոր ժողովածուն: Թարգմանիչ Գրիգոր Վարդանյանի հետ հանդգնել ենք թարգմանել Հովիկ Հովեյանի բանաստեղծությունները ֆրանսերեն: Այդ ամենին զուգահեռ աշխատում եմ Հեկտոր Մալոյի «Սյուզան» վեպի թարգմանության վրա:

Զրույցը՝ Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ