Հաղպատի քարայր-ամրոցը վերածվելու է հանգստի գոտու

Լոռու մարզի Հաղպատ գյուղից արևմուտք, Դեբեդ գետի Ջաղացաջուր կոչվող վտակի բարձրադիր աջ ափին, Կայան բերդից հյուսիս գտնվող քարայր-ամրոցը վերականգնվում է և բարեկարգվում: Նախաձեռնությունը Ռուբեն Մեսրոպյանինն է: Մշակույթի նախարարությունը հաստատել է պատմական հուշարձանախմբի նորոգման, ամրակայման, բարեկարգման նախագիծը: Այս մասին «Իրատեսի» հետ զրույցում ասաց վերականգնող ճարտարապետ ՍՏԵՓԱՆ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԸ, ընդգծելով, որ մեր իրականության մեջ առաջին անգամ վերականգնվում և բարեկարգվում է ոչ թե եկեղեցի, ինչպես հաճախ է լինում, այլ քարայր-ամրոց:

Տեղացիները պատմական այդ հուշարձանախումբը կոչում են Պարնի և Զարնի այրեր կամ Հին բերդ: Պատմական տեղեկություններով՝ վաղ շրջանում քարայրերը ծառայել են որպես պաշտպանական ամրություններ: Զարեհ իշխանը, թշնամական հարձակումների ժամանակ, այստեղ է թաքցրել Հաղպատավանքի ձեռագրերն ու հարստությունը (տարիներ անց այստեղից գտնվել են 10-15-րդ դարերի ձեռագրերի պատառիկներ): Ստորին հուշարձանի (Զարնի այր) կենտրոնական մասում է գտնվում գլխավոր մուտքը, դեպի արևմուտք՝ հսկիչ աշտարակը։ Շարված պատի հետնամասում կա բավականին ընդարձակ (605 քառակուսի մետր մակերեսով) քարանձավ։ Վերին հուշարձանը (Պարնի այր) ևս ունի պարսպապատեր և հավանաբար կառուցվել է որպես ամրոց՝ թաքստոցի նպատակով։

-Որքա՞ն է հայտնի քարայր-ամրոցը, ի՞նչ աշխատանքներ են արվում, և ի՞նչ նպատակով է շահագործվելու բարեկարգումից հետո:
-Անմատչելիության պատճառով հուշարձանախումբը անտեսված է եղել, այցելուներ չի ունեցել: Շատերի համար այս վայրն անհայտ է: Երբեմն տեղաբնակներն են այցելում այդ հրաշք պատմական միջավայր` իրենց կովերը պահելու համար: Տարածքն ամբողջությամբ բարեկարգվում է, ամրոցը կոնսերվացնում ենք, ամրակայում, ամբողջացնելն իմաստ չունի, այսօրվա իր տեսքով էլ այն շատ գեղեցիկ է: Նպատակ ունենք քարայրը հանգստի գոտի դարձնելու. զբոսաշրջիկները կարող են այստեղ սրճել, գիրք կարդալ: Կլինեն նաև գիշերակացի տեղ, ավտոկայանատեղի, սանհագույց, էլեկտրականություն: Երկրորդ հարկի համար նախատեսել ենք փայտյա աստիճաններ, բարձրանալը մի քիչ դժվար կլինի: Տարածքը փոքր է, այստեղ քնել չեն կարող: Գրադարան կլինի, հավանաբար՝ նաև Wi-Fi: Ռուբենը ազգագրական իրերի մեծ հավաքածու ունի` կարասներ, գորգեր և նմանատիպ իրեր, բարեկարգումից հետո հավաքածուն կտեղադրի քարայրերում: Տարածքը կծառայի նաև պաշտոնական հանդիսությունների, մշակութային միջոցառումների, գրքի շնորհանդեսների համար: ՈՒզում եմ շեշտել, որ խնջույքի հերթական վայր չի դառնալու, ալկոհոլն արգելվելու է: Մշակութային միջավայր կլինի, որտեղ մշտապես կհնչի դասական երաժշտություն: Ընդգրկուն իմաստով` նախագիծն ուղղված է մշակութային տուրիզմի զարգացմանը: Ասեմ նաև, որ հուշարձանախումբ տանող ճանապարհը շտկվել է, հարթեցվել, մեքենաների համար արդեն հասանելի է: Երկու տարի է՝ աշխատանքն ընթանում է, հույս ունենք, որ եկող ամռանը կավարտենք, ու զբոսաշրջիկները մուտք կունենան այստեղ:
-Դրսի՞, թե՞ ներսի զբոսաշրջիկներին կգրավի քարայրը:
-Ինձ ավելի շատ ներքին զբոսաշրջությունն է հետաքրքրում, որովհետև, եթե չենք ապահովում ներսի զբոսաշրջությունը, դրսի վրա հույս դնել առհասարակ չենք կարող: ԱՄՆ-ում Մեսա-վերդե ազգային պարկը ստեղծվել է ավերված քարայր-կացարաններից և միայն ներքին զբոսաշրջությամբ հսկայական շահույթ է ապահովում:
-Նման դեպքերում ի՞նչ դեր ունի գովազդը:
-Գովազդ կարվի, ընթացքում ցուցապաստառներ կտեղադրվեն, Հաղպատ այցելող զբոսաշրջիկները կտեղեկացվեն: Բայց, ըստ էության, սա բիզնես տարածք չէ: Չեմ կարծում, թե նախաձեռնողները կուզենային, որ մարդկանց ակտիվ հոսք լինի: Եկեղեցի չէ, խաչքարեր չկան, որ ինչ-որ բան նայելու համար մարդիկ այցելեն: Դա մի քիչ ուրիշ տուրիզմ է, ավելի շատ նրանց համար է, ովքեր հետաքրքրվում են քարայրերով, կուզենան քարայրում գիշեր անցկացնել, սուրճ խմել: Անշուշտ, վճարովի ծառայություններ էլ կլինեն, կոկա-կոլա, սուրճ, թեյ կվաճառվեն: Տարածքում Էլեկտրականություն է լինելու, պահակություն է իրականացվելու: Այդ ծախսերը կփոխհատուցվեն:
-Խմելու ջրի բնական աբյուրներ կա՞ն տարածքում:
-Այո, կան և՛ աղբյուրներ, և՛ հովանոցի նմանվող «ջրվեժիկներ»: Այն հատվածում, որտեղ ջրերը կաթկթում են, փոքրիկ ջրավազան ենք նախատեսում` շրջապատված խոնավասեր բույսերով և ծաղիկներով:
-Երբ խոսվում է սրճելու, գիշերելու մասին, հարց է առաջանում՝ այդ ամենը չի՞ ձևափոխելու միջավայրը:
-Սրճարան ասվածը ենթադրում է քարեր, կոճղեր, որոնց վրա կնստեն ու կսրճեն, հատուկ սրճարան չի լինելու: Գիշերակացի համար քարայրի որոշ հատվածներում գորգեր են փռվելու, մարդիկ իրենց քնապարկերով կգիշերեն: Պատմական միջավայրը բոլորովին չի վնասվի, մենք պահպանում ենք այն, ինչ կա:
-Տարվա ո՞ր եղանակներին է գործելու քարայրը:
-Ժամանակը ցույց կտա: Կրակարանի համար տեղ ունենք հատկացված, փայտ է վառվելու, որի մոտ մարդիկ կարող են նստել: Բայց ձմռանը դժվար կլինի, ամբողջությամբ ձոր ու ժայռ է, բոլոր կողմերից` բաց:
-Անվտանգության մասին ի՞նչ կասեք:
-Անվտանգության հարցերը լուծված են, կատարվել են քարաթափման, ամրակայման աշխատանքներ, սեյսմիկ, ինժեներաերկրաբանական ուսումնասիրություններ, քարտեզագրումներ, մանրակրկիտ ճարտարապետական չափագրումներ։
-Արդեն վարձակալվա՞ծ է տարածքը:
-Պատմական հուշարձանների ցանկում է, բարերարները պատրաստվում են պետությունից երկարաժամկետ վարձակալելու:
-Իսկ եթե մշակույթի նախարարությունն ինչ-ինչ պատճառներով մերժի՞:
-Եթե մերժի, ոչինչ չի փոխվի: Հուշարձան է վերականգնվում, զբոսաշրջիկներն էլ կարող են այցելել:
-Որքան գիտեմ, սա քարայրերի բարեկարգման և նպատակային օգտագործման առաջին, բայց միակ օրինակը չէ:
-«Երկիր և մշակույթ» համազգային կազմակերպության նախաձեռնությամբ բարեկարգվում են Գորիսի Սբ Հռիփսիմե եկեղեցու շրջակա քարայրերից երկուսը: Մինչև 20-րդ դարի կեսերը այդ քարայրերը բնակատեղի են եղել տեղաբնակների համար: Պատմական նամակներ կան, որտեղ մտավորականները կառավարությանը խնդրում են փոխհատուցել նոր բնակատեղի փոխադրվող մարդկանց, որ իրենց քարայրերի սրբատաշ քարերն ու դարպասները չքանդեն տանեն: Հիմա չկան այդ քարերը: Քարայրերն էլ կանգնած են փլուզման եզրին:
-Ի՞նչ նպատակով են շահագործվելու «Երկիր և մշակույթ» կազմակերպության նախաձեռնությամբ բարեկարգվող քարայրերը:
-Բանակցություններ են ընթանում: Առաջիկայում պարզ կլինի` քաղաքապետարանի ենթակայության տա՞կ են գործելու, թե՞ Մայր աթոռի: Մի դեպքում կվերածվի հանգստավայրի, մյուս դեպքում` ուխտավայրի: Երկուսն էլ նախընտրելի են:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ