«Ես հուզմունքներով ապրող մարդ եմ և փորձում եմ իմ հուզմունքները փոխադրել թղթի վրա»

«Իրատեսի» հյուրն է գրող, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ, ՀՀ նախագահի, Դերենիկ Դեմիրճյանի անվան մրցանակների դափնեկիր ՆՈՐԱՅՐ ԱԴԱԼՅԱՆԸ:

Այս տարի նա նշեց իր ծննդյան 80-ամյակը: Ինչպես և բնորոշ է ստեղծագործող մարդուն, հոբելյանական շնորհավորանք-բարեմաղթանքների մերկապարանոց երեկո չէր նրա պատվին կազմակերպված հանդիսությունը: Այն նշանավորվեց նոր ստեղծագործության ծնունդով. Երևանի պատանի հանդիսատեսի թատրոնում կայացավ Հակոբ Ղազանչյանի բեմադրության պրեմիերան՝ ըստ Նորայր Ադալյանի «Հանճարը» թատերգության:
Մեր զրույցն անդրադառնում է թե՛ հոբելյանական այդ պրեմիերային ու նրա նյութին, թե՛ մտավորականին և մեզ բոլորիս անհանգստացնող այլևայլ հարցերի:

«80-ԱՄՅԱԿԸ ԱՄԵՆ ՄԱՐԴՈՒ ՀԱՄԱՐ ՄԵՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿՆ Է. ՆԱԵՎ՝ ԳՐՈՂԻ ԵՎ ԱՐՎԵՍՏԱԳԵՏԻ ՀԱՄԱՐ»

-Պարոն Ադալյան, ընդունեք շնորհավորանքներս և բարի մաղթանքներս: Ի՞նչ հանգրվան է Ձեզ համար ծննդյան 80-ամյակը:
-Գիտեք, որ առիթ ունեցա Պատանի հանդիսատեսի թատրոնում իմ հոբելյանին նվիրված ներկայացումից հետո խոսք ասելու այդ մասին: 80-ամյակը ամեն մարդու համար մենակության ժամանակն է. նաև՝ գրողի և արվեստագետի համար: Բայց լավ է, որ կան մարդիկ, հասարակության որոշ շրջանակներ, որոնք մարդուն մենակ չեն թողնում: Այս տարիքում մեկ բարեկամ ունենալն էլ մեծ թիվ է:
-«Հանճարը» պատմվածքը, որ տպագրված է Ձեր վերջին՝ «Աշնանային շրջան» գրքում, բեմ բարձրացավ թատերգության տեսքով, և հանդիսատեսը սիրեց այն: Ինչպե՞ս ծնվեց պատմվածքը թատերգության վերածելու և բեմադրելու գաղափարը:
-Հակոբ Ղազանչյանը կարդացել էր այդ պատմվածքը, որը ժամանակին՝ մինչև «Աշնանային շրջան» ժողովածուում ընդգրկվելը, լույս էր տեսել «Գրական թերթում»: Նա այդ պատմվածքում տեսել էր թատրոն: Ի միջի այլոց, իմ բոլոր ստեղծագործություններն են մոտ թատրոնին: Եվ այդ պատմվածքում էլ, այո՛, թատրոն կա: Ղազանչյանն ինձ առաջարկեց պիես գրել այդ հիմքով: Գրեցի, նա էլ բեմադրեց: Պիտի ասեմ, որ շատ գոհ եմ: Նորաոճ ներկայացում էր արել Հակոբ Ղազանչյանը: Ժամանակակից հայացքի նշաններն առկա էին նրանում: Լավ բեմադրություն էր, ես գնահատում եմ Հակոբի աշխատանքը՝ անկախ իմ հեղինակակից լինելուց: Կարծում եմ, որ ներկայացումը կշարունակեն խաղալ Պատանի հանդիսատեսի թատրոնում, և հանդիսատեսը առիթ կունենա շփվելու մեր «հանճար» Ծատուրի հետ: Մեր կյանքի մեծ պրոբլեմն է. մենք բոլորս բոլորին հանճար ենք համարում, այնինչ իսկական հանճարներին ամբողջ աշխարհում կարելի է հաշվել մատների վրա: Արժեքների այսպիսի անկումն աղետալից է և՛ մշակույթի համար, և՛ սովորական կյանքի: Տեսեք, իմ երկի հերոսը՝ Ծատուրը, աղբահավաք է, չէ՞: Բայց հասարակությունը նրան համարում է հանճար: Ո՞վ է ավելի մեղավոր՝ Ծատո՞ւրը, թե՞ հասարակությունը: Իհարկե, հասարակությունը: Այս առումով և՛ պատմվածքը, և՛ պիեսը, և՛ բեմադրությունը սուր ծայրով ուղղված են հասարակության մեջ տիրող հոռի բարքերի դեմ:

«ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆ ԸՆԴՀԱՆՐԱՊԵՍ ՊԵՏՔ Է ԶԳԱՍՏ ԼԻՆԻ ԻՐ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ»

-Մենք օր օրի ավելի ենք խրվում այն ճահճի մեջ, որում վխտում են անարժեքության բոլոր չափանիշներով բնութագրվող, բայց իրենց մասին հանճարի համարում ունեցող գոյությունները: Իսկապես ցայտուն օրինակ է նաև Ձեր հերոսը՝ Ծատուրը: Թատերգություն գրելով, կինո նկարելով, գրոտեսկային կտավ ու երգ ստեղծելով, ասել է թե՝ արվեստով, հնարավո՞ր է կանխել նրանց բարգավաճման ահագնացող չարիքը:
-Հասարակությունը պետք է իր մեջ դաստիարակի արժեքների գնահատության ճիշտ օրինաչափություններ: Այդ օրինաչափությունների խաթարման մեղքը և այն վերացնելու ճանապարհը միայն գրականության, մշակույթի մարդկանց մեջ չպետք է փնտրել: Հասարակությունն ընդհանրապես պետք է զգաստ լինի իր արժեքների նկատմամբ: Ես նկատի ունեմ ոչ միայն դասական, այլև ժամանակակից արժեքները: Այսօր մենք ունենք հետաքրքիր նկարչություն, երաժշտություն, նվաճումներ ժամանակակից արվեստի տարբեր ճյուղերում, չնայած որ դժվարին ժամանակներում ենք ապրում: Պետք է դրանք աչքի առաջ ունենալ՝ որպես չափանիշ: Չպետք է հրապարակ հանել կամ հանելուց հետո ծափահարել բաղաձայն երգիչներին, պարզունակ ծաղրանքներ ներկայացնող, այսպես կոչված, դերասաններին, որոնք թատրոնի հետ ոչ մի առնչություն չունեն: Հասարակության համար շատ կարևոր է ճիշտ տեսնել իր մշակույթը, իր արվեստագետներին և հետևել նրանց: Եթե մենք հետևենք այն ծաղրանկարներին, որոնք ցուցադրվում են հեռուստատեսությամբ և որոշ թատրոններում, կհայտնվենք շատ տխուր իրողության մեջ: Ես երբեմն նայում եմ այդ, այսպես կոչված, ներկայացումները, այդ, այսպես կոչված, դերասաններին, և ամաչում եմ, որ հայ եմ: Հայը դա չէ, հայն ուրիշ տեղում է: Այս իմաստով հիանալի բնութագրումներ կան Դեմիրճյանի «Հայը» էսսեի մտազննումներում: Ո՞վ է հայը, որտե՞ղ է նա, ինչո՞վ է զբաղված, ի՞նչ է մտածում իր ներկայի, անցյալի և ապագայի մասին: Սրանք կարևոր հարցեր են, որոնց ինչ-որ չափով կարող են պատասխանել միայն գիտությունն ու մշակույթը: Եվ Դեմիրճյանը՝ որպես հայ ազգի մեծ մտավորական, փորձել է իր պատասխանները շարադրել «Հայը» էսսեում:

«ԼԱՎԱԳՈՒՅՆ ՎԻՃԱԿԸ ԳԵՂԱՐՎԵՍՏԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ՎԻՃԱԿՆ Է»

-Ձեր գործունեությունը բազում ոլորտների հետ է առնչվել, որտե՞ղ եք Ձեզ ավելի բավարարված զգացել:
-Իհարկե, լավագույն վիճակը գեղարվեստական գրականություն ստեղծելու վիճակն է: Բայց որտեղ էլ աշխատել եմ, ինչ պարտականություն էլ կատարել եմ, արել եմ անմնացորդ նվիրումով: Իմ մարդկային նկարագիրն այդպիսին է՝ պատասխանատու իր և այլոց առջև:
-Դավայաթաղի, ցեղասպանության թեմաները կարծես թե մշտամնա են Ձեր գրական երկնումներում: Դրանք «կպչուն» մտքերի նման հետապնդո՞ւմ են Ձեզ, թե՞ Դուք եք հետամուտ դրանց բոլոր մանրամասնությունները պեղելու նպատակին:
-Երկու պարագան էլ կա. և՛ այդ թեմաներն իրենք են ինձ հալածում, և՛ ես՝ իրենց: Եթե հավաքելու լինենք իմ գրական ժառանգությունը ¥անհամեստորեն օգտագործեմ այդ արտահայտությունն իմ առնչությամբ¤, ապա կտեսնենք, որ ոչ մի տեղ ոչ մի տող չի կրկնվում: Միշտ մի նոր բան եմ տեսել, մի նոր զգացմունք է ինձ հուզել: Ես սիրում եմ նստել սրճարանում, ինչպես հիմա ենք նստած երկուսով, և նայել պատուհանից դուրս, տեսնել փողոցը, քաղաքը, անցնող մարդկանց, լսել նրանց ձայները: Դրանք բոլորն ինձ թեմաներ են հուշում: Շատ բան եմ վերցնում իրականությունից, իմ շատ հերոսներ ունեն նախատիպեր: Ոմանց դա կարող է տարօրինակ թվալ, բայց այդ մարդիկ իմ դավայաթաղյան շրջապատից են, որտեղ այսօր էլ շարունակում եմ ապրել, թեև այն արդեն չի կոչվում Դավայաթաղ: Կյանքային հիմքեր ունեն, իրական են իմ բոլոր հերոսները, մարդկային հարաբերությունները, իրադարձությունները: Բայց ես հնարում եմ. օգտագործելով այդ նյութը ¥ինչպես նկարիչը՝ ներկը, կտավը¤՝ ես փորձում եմ ստեղծել իմ ներաշխարհը: Եվ եթե այդ ներաշխարհը հարազատ է ուրիշներին, ես ուրախանում եմ դրա համար:

«ԵԹԵ ՈՒՆԵՍ ԱՍԵԼԻՔ, ՈՒՐԵՄՆ ԱՅՍՕՐԸ ՈՉ ԹԵ ՎԵՐՋԻՆ ՕՐԴ Է, ԱՅԼ ՀԵՐԹԱԿԱՆ ՕՐ Է, ՈՐԻՆ ՀԱՋՈՐԴԵԼՈՒ ԵՆ ՈՒՐԻՇ ՕՐԵՐ»

-Ի՞նչ եք գրում հիմա:
-Միշտ եմ գրում: Հիմա մտածում եմ: Երևի սկսեմ շուտով մի ոչ ծավալուն դրամատիկական երկ գրել, որի նյութը հետևյալն է. միջին տարիքի տղամարդը գիտի, որ շուտով մահանալու է, և որոշում է վերջին անգամ հանդիպել իր սիրած կանանց: Բեմում նրա սիրած կանայք են և այդ տղամարդը՝ ստեղծագործությանս գլխավոր հերոսը: Թե ինչ է ստացվելու, չեմ ցանկանում մանրամասնել, բայց շեշտելու եմ այն զգացողությունը, երբ մարդուն թվում է, թե ապրում է իր կյանքի վերջին օրը: Գուցե իմ տարիքից է գալիս այս զգացողությունը կարևորելու պահը: Բայց ասեմ, որ իմ տարիքն ինձ այնքան էլ չի ճնշում: Վերջին օրն ապրողի զգացողությունը համընդհանուր, համամարդկային զգացողություն է: Այս մասին է լինելու իմ ապագա պիեսը:
-Քանի որ ոչ թե մեծ կամ փոքր արձակի, այլ թատերգության ժանրն եք ընտրել, պատկերացնո՞ւմ եք՝ ինչպիսին է լինելու բեմը, որում պիտի ներկայացվի այդ ստեղծագործությունը: Ո՞ր թատրոնում այն պիտի խաղան:
-Այդ թատրոնը, այդ բեմն իմ ներսում են: Կխաղացվի, թե չի խաղացվի, ինձ արդեն չի հետաքրքրում: Ի միջի այլոց, վաղուց արդեն ինձ չեն հետաքրքրում այդ հարցերը. իմ ստեղծագործությունները կտպագրվեն-չեն տպագրվի, կխաղացվեն-չեն խաղացվի: Ես հուզմունքներով ապրող մարդ եմ և փորձում եմ իմ հուզմունքները փոխադրել թղթի վրա՝ բառերով, հայոց լեզվով: Իմ ներսում ասելիք միշտ էլ կա, բայց դժվար է այդ ասելիքը բառերով արտահայտել, խոսքով ասել: Ես իմ ասելիքը գրավոր տեսքով, իմ գրվածքներով եմ արտահայտում: Քիչ է պատահում, որ այսպես, ինչպես հիմա, զրույցի, բանավոր ձևի մեջ եմ արտահայտում մտքերս: Ասելիքն ինձ ապրեցնում է: Եթե ունես ասելիք, ուրեմն այսօրը ոչ թե վերջին օրդ է, այլ հերթական օր է, որին հաջորդելու են ուրիշ օրեր:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ