Եռաշերտ ներկան՝ միտակ ապագայի դեմ հանդիման

2017-ը նոր է սկսվել՝ 10 օր, ու դեռ 355 օր կա մինչև նոր տարի:

* 2017-ը պատմության առաջին տարին չէ, պատմությունը պահանջում է, որ իրեն կառուցեն, այլապես հնարավոր չէ ոչ հիշել, ոչ իմաստավորել: Ոչ մի կառույց, սակայն, ի զորու չէ պահպանել նյութն ամբողջությամբ: Խնդիրն իրականության և իրականության մեր պատկերացումների միջև տարածության կրճատումն է: Այդ տարածությունը երբեք չի զրոյանա, հնարավոր է նվազեցնել աղավաղումները: Մարդկության զարգացումը մի սանդղակից մյուսին անցնելն է՝ վայրենություն-բարբարոսություն-քաղաքակրթություն: Նախնադարյան համայնական կարգեր, ստրկատիրություն, ավատատիրություն-կապիտալիզմ/սոցիալիզմ: Պատմության ավարտը: Որ Ֆուկույաման հասցրեց հերքել, թեպետ ինքն էր հայտարարել:
** 2017-ին էլ առեղծված են սև անցքերը՝ սև նյութը, հականյութը: Գիտնականներից ոմանք պնդում են՝ Տիեզերքի մեկ քառորդը այդ նյութից է, որ մինչև այսօր չի գտնվել: Փորձերը ապարդյուն են, ադրոնային կոլայդերը՝ ևս, աստղագիտությունը՝ նույնպես: Գիտնականները տարակուսում են՝ կամ կառուցել ավելի զգայուն սարքեր, կամ չորոնել՝ ինչ գուցե գոյություն չունի:
*** 2017-ը քաղաքական դաշտում՝ ընտրություններ են, որ քառորդ դարում առաջին անգամ լինելով խորհրդարանական, հավասար են նախագահականին՝ կազմավորում են իշխանություն: ՀՀԿ-ն ոչ միայն չի պատրաստվում հանձնվել, այլև պատրաստ է քաղաքական ռեինկարնացիա կազմակերպել ի Տեր հանգած կուսակցությունների համար (ճիշտ է՝ մեկական անդամով): ՀՀԿ-ն ԱԺ կբերի արբանյակ ԲՀԿ-ին՝ այդպես անվտանգ է, քան թույլ տալ, որ ԲՀԿ-ն ազատ նավարկության դուրս գա: Առանց Գագիկ Ծառուկյանի: ՈՒ հանդիպի Ռոբերտ Քոչարյանին:

* Ոչ մի տեխնոլոգիական հայտնագործություն և ոչ մի հասարակական ինստիտուտ ունիվերսալ չեն և չեն բացատրում մշակույթի առանձնահատկությունները: Հասարակությունները, եթե պարբերաբար տեղեկատվություն չեն փոխանակում, սկսում են բաժանվել՝ սկիզբ տալով ձևերի անհաշիվ բազմազանության, բայց բոլոր որակների համադրումով՝ գոյություն չունեն միանման երկու հասարակություններ ու չեն եղել երբեք: Զարգացման ոչ մի մոդել չի համապատասխանել իրականությանը մարդկության մասշտաբով:
** Գիտնականներն ընդունում են, որ պատրաստ չեն հարցը վերջակետել: Բայց նրանց փակուղի է մտցրել փաստը, որ սև նյութը չգտնվեց այնտեղ, որտեղ կանխատեսվում էր, որ ադրոնային կոլայդերում չհաջողվեց միմյանց հետ բախման մեջ դնել այդ նյութի երկու մասնիկ, որ աստղագետները աննիհիլյացիայի գոնե մեկ օրինակ չտեսան:
*** 2017-ի ընտրությունները փորձություն են բոլոր կուսակցությունների համար՝ ներառյալ ՀՀԿ-ն: Նորին մեծություն ընտրացուցակը պտտվում է բոլորի մտքերում, ու բոլորն իրենց տեսնում են առաջին տասնյակում՝ հետ մղելով վախը, որ չկան ցուցակում ընդհանրապես: 131-ից 101 դառնալը ինչ-որ մեկի հաշվին պիտի լինի: Վարչապետ Կարեն Կարապետյանն ընտրություններից հետո կտրականապես նախարար Դավիթ Հարությունյան չի ուզում ունենալ կառավարությունում, ու նա կվերադառնա ԱԺ: Իշխանությունը չի կարող երախտամոռ լինել՝ խառնիճաղանջ Ընտրական օրենսգրքի համար պետք է փոխհատուցել: Ոչ միայն նրան՝ մանդատ է ակնկալում Հրայր Թովմասյանը: Արդարադատության նախարարների համաճարակ է՝ գործող նախարարն էլ է ԱԺ վերադառնալ ուզում: Բայց նրանք մանրուք են՝ համեմատած բուն խնդրի հետ՝ իշխանության ներսի բաժանումները: Սերժ Սարգսյանն ու Կարեն Կարապետյանը նույն ուղղությամբ քայլելու են մինչև 2018-ը, իսկ հետո նրանց ճանապարհները բաժանվելու են: Ով՝ ո՞ւր, ո՞վ՝ ում հետ: ՀՀԿ-ականները չեն կարող խաղաքարտերով իրենց ճակատագիրը որոշել, նրանց պետք է որոշակիություն՝ կարգավիճակի, շարժական ու անշարժ գույքի, աշխատանքային գրքույկի:

Կհարցնեք երկի՞ր, պետությո՞ւն, գաղափա՞ր, ծրագի՞ր՝ ըստ իրավիճակի, ըստ կուսակցական կարգապահության: Ըստ Սերժ Սարգսյանի:

* Հասարակության զարգացման վրա բազում գործընթացներ են ազդում՝ օբյեկտիվ ու մշտապես գործող, սուբյեկտիվ ու պատահական, որ, սակայն, կարող են ուղղություն փոխել: Ոչ միայն պատմաբաններն ու քաղաքական գործիչները, ոչ ոք չի կարող կանխատեսել՝ ի՞նչ կլինի վաղը: Զարգացումը անդադար է: Պատմությունը չի սկսվել Բաբելոնում կամ Եգիպտոսում, ոչ էլ Հռոմում՝ մարդու ու նրա նախնիների սահմանը գոյություն չունի ու հնարավոր չէ գծել ոչ հազարամյակների, ոչ տասնյակ հազար տարիների ճշգրտությամբ:
** Ֆիզիկոսները ուզում են հասկանալ՝ ի՞նչ է կատարվում: Վերանայել Տիեզերքի մոդելը, որ մինչև հիմա հիանալի աշխատում էր, չափազանց արմատական քայլ է, ոչ բոլորն են պատրաստ: Ոմանք պնդում են, որ չեն տեսել սև նյութը, բայց նա կա, համենայն դեպս՝ կան կողմնակի ապացույցներ: Ոմանք նույնիսկ պնդում են, որ մինչև 1 %-ի ճշտությամբ գիտեն կշիռը՝ սև մատերիան պարտավոր է գոյություն ունենալ, այլապես գիտության ողնաշարը կփլուզվի: Իսկ եթե ողնաշար չկա՞:
*** ԱՄՆ նախագահական ընտրություններում հաղթեց Դոնալդ Թրամփը ոչ այն պատճառով, որ նրա ծրագիրը մրցակցից ավելի իրատեսական էր, նա խելացի էր, երիտասարդ ու համոզիչ: Ոչ: Նա ընտրողի համար նոր դեմք էր՝ ընտրողը հոգնել է փորձառու, խելամիտ, կանխատեսելի քաղաքական դինոզավրերից, նրան նորություն է պետք, որ բացի քաղաքականությունը՝ մարդկանց տա այն անանվանելին, որ լցնում է գոյության ճեղքերը ու ներդաշնակություն հաստատում կյանքում: Թրամփը դա չի անելու, բայց հույս ներշնչեց, որ չի լինի այնպիսին, ինչպիսին էին նախորդները ու, թերևս, կլինեն հաջորդները: Խոստովանեք, երբ տեսնում եք հայ քաղաքական գործիչներին, արդեն գիտեք՝ ով ինչ է ասելու, ու դա ոչ թե կայունություն է, այլ մաշվածություն: Քաղաքական, գաղափարական, կուսակցական: Դա ոչ միայն էլիտայի, հասարակության հոգնածության հայտանիշ է, նորություն է պետք՝ գաղտնիք, առեղծված՝ հույս, որ կմղի անկանխատեսելի քայլերի, որ ոչ թե բոլորն ամեն ինչ հասկանում են, գիտեն, հաշտվել են, այլ ոչ ոք ոչինչ չի հասկանում ու պատրաստ է հասկանալու, իմանալու՝ անձամբ, գործելու: Ընտրություն ունենալու, ընտրելու, հաղթելու: ՀՀԿ-ի գլխավոր սխալը ինքն իր ու հասարակության ընդարմացումն է՝ ճահճում ջրի համը մոռանում են:

* Պատմություն ունեն բոլոր հասարակությունները ու գրում են իրենց դասագրքերում: Անցյալի պատկերը իրականությանը չի համապատասխանում՝ ոչ հեռավոր, ոչ մերձավոր: Որտեղի՞ց են դասագրքերի հեղինակները տեղեկություններ հավաքում: Հազիվ թե նրանց հասու է ավելին՝ նրանք էլ սովորել են նույն դպրոցներում, կարդացել նույն գրքերը, ինչ մյուսներս, բայց բոլորս հավատում ենք դասագրքում գրածին՝ պայմանականություն, որ զուգահեռվում է ժամանակի, տարածության, պատմության ընկալման պայմանականությանը:
** Կան տեսաբան ֆիզիկոսներ, որ առաջարկում են վերանայել Նյուտոնի ձգողականության տեսությունը և Էյնշտեյնի հարաբերականության տեսությունը: Նրանք համարում են, որ ձգողականությունը հիմնարար բնական ուժ չէ, այլ ծագում է իբրև քվանտային ակտիվության հետևանք, ինչպես ջերմությունն արդյունք է սուբատոմային մասնիկների փոխգործակցության: Նյուտոնին ու Էյնշտեյնին պետք չէ մոռանալ, պետք է մոռանալ սև նյութը, որ մինչև հիմա չի հայտնաբերվել: Այդ ֆիզիկոսները վստահ են, որ սև նյութը երբեք չի գտնվի ու պետք էլ չէ: Տիեզերքում կատարվողը ձգողականության ուժի հետևանք է, այլ ոչ թե սև նյութի գործողության: Բայց շատերն էլ վստահ են՝ սև նյութը կա, պարզապես դժվար է գտնելը: Եթե ձգողականության օրենքը և համապատասխանաբար՝ հարաբերականության տեսությունը գործում են, աստղերի ու գալակտիկաների շարժումը բացատրելու համար անհրաժեշտ է սև նյութը: Խնդիրը հենց այդ «եթե»-ն է: Իսկ եթե գիտական վեճերը մի կողմ թողնենք՝ այդքան կարևո՞ր է իմանալ, տեսնել, գտնել, հաստատել այդ վիճելի սուբստանցիայի գոյությունը: Ձանձրալի գիտնականները համարում են, որ, այո, մարդկության ինտելեկտուալ խնդիրն է՝ հասկանալ Տիեզերքը, որտեղ ապրում է: Լավ, հասկացան, հետո՞՝ ի՞նչ են անելու: Սկսելու են աղավաղե՞լ՝ կատարելագործելու անվան տակ, ու մարդկության պատմությունը նորի՞ց է սկսվելու՝ Տիեզերքի ուրիշ հատվածում, ուրիշ մոլորակում, ուրիշ տարածքի, ժամանակի ու ինքնության մեջ: Մեզ ի՞նչ:
*** Մենք շարունակ խոսում ենք, գրում ենք, մտածում ենք նյութի մասին, բայց կա հոգին, առանց որի նյութը մասնատվում ու անհետանում է, ու գուցե հենց դա է սև նյութը, որ ոչ ոք Երկրի վրա չի կարողանում գտնել: Կոորդինատների հարթությունն է պետք փոխել, երբ անհայտները չեն հայտնիանում, իսկ հայտնիները հավասարում չեն դառնում: ՈՒ ընդհանրապես՝ ո՞վ է հնարել հավասարակշռության օրենքը: Չկա, աշխարհում երբևէ չի եղել ու չի լինելու հավասարակշռություն: Ոչնչում: ՈՒ դա օրենք է, որ բոլորը գիտեն, բայց ոչ ոք չի հայտնագործել: Անվանեք իմ անունով, ձեր անունով, ձեր երկրի ու ժամանակի: Օրենքը կա ու օրենքը սահմանում է՝ հավասարակշռությունը անորսալի պահ է՝ կյանքի ու մահվան բախումը, որից հետո մատերիան փոխարկվում է, իսկ հոգին մնում է: ՈՒ եթե վերադառնանք 2017-ի ընտրություններին, բոլորին հետաքրքրում են կուսակցությունների անունները, տոկոսները, մանդատները, իսկ հետո՞: 2017-ի ապրիլի 3-ին կյանքը չի ավարտվելու: Ի՞նչ են անելու հաղթողներն ու պարտվածները: Հասարակությունը ի՞նչ է ստանալու, պատմությունը ի՞նչ է ստանալու, Տիեզերքը ի՞նչ է ստանալու այդ ընտրությունից: Ի՞նչ է փոխվելու հասարակության ու մեզնից յուրաքանչյուրի կյանքում: Եռաշերտ այս հարթության մեջ մեզնից քանի՞սն ունեն պատասխաններ: Իսկ պատասխաններ պետք են՝ գլոբալ խնդիրների մեջ լոկալ պատճառներն են մեկտեղված: Ի՞նչ խնդիր ենք մենք լուծում: Ի՞նչ հեռանկար ենք մենք ստեղծում: Մենք՝ բոլորս, բազմակուսակցական ու անկուսակցական հանրություն, որ չունի արժեհամակարգ: ՈՒ հաղթելու է գուցե այն քաղաքական ուժը, որ այլևս չի որոնելու սև նյութը, չի գնահատելու պատմության կառուցվածքը, չի ապավինելու Նյուտոնին ու Էյնշտեյնին քաղաքականության մեջ, այլ գնալու է սեփական՝ աննյութ ու ոգեղեն ճանապարհով: Որ բերելու է իր արժեհամակարգը, որտեղ ոչ միայն անվանված են մեղքերն ու առաքինությունները, այլև տեղ է թողնված թռիչքին, որ ստեղծում է իդեալ: Հայաստանը կարիք ունի ոչ թե մոդելի ու խորհրդանիշի, Հայաստանը ծարավի է սիրո ու խելահեղության, անկարելիի, անհնարի, անհասանելիի ժխտումի, ու՝ փոփոխության: Իսկ հիմա այս ամենը տեղավորեք խորհրդարանական տոկոսների մեջ: Ասենք, կանխատեսելիության սահմաններում՝ ՀՀԿ՝ 60 %, ԲՀԿ` 12%, ՀՅԴ` 7%, ՕԵԿ`10%, ընդդիմություն՝ 12%` 7+5 %, ԵԼՔ և անելքներ՝ անվանեք ում կուզեք: Անվանելիս հաշվի առեք, որ ՀԱԿ-ի դռները փակված են, «Ժառանգության»՝ նույնպես, նորաստեղծների հարցերը կլուծվեն մինչև ընտրություններ: Իսկ ընտրություններից հետո ՀՀԿ-ն ու ՀՅԴ-ն կկոալիցվեն, ԲՀԿ-ն իրեն կվերանվանի կառուցողական ընդդիմություն, բուֆեր, այլընտրանք ու ինչ ասես, որ չկորցնի իշխանական կերակրատաշտը ու պաշտպանի իշխանության շահերը ընդդիմադիր դաշտում, ՕԵԿ-ում ոչինչ չի փոխվի՝ կշարունակեն իրենց վերածնված ճանապարհը դեպի պոպուլիզմի ու դեմագոգիայի մայրամուտ: Ընդդիմությունը, որ նաև ԱԺ փոխնախագահ կունենա (Նաիրա Զոհրաբյանից Նիկոլ Փաշինյան շրջագծում) իրեն կհամարի երկրի աղը, քաղաքականության ողնաշարը ու պետության ապագան:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ. Բայց նորին մեծություն ցուցակը՝ ցուցակ, կա ՆՈՐԻՆ ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆ ժողովուրդը, և կարող են լինել բոլորովին այլ տոկոսներ, այդ դեպքում քաղաքական սև նյութը կսկսի աշխատել ապագայի ու պատմության համար: Միտակ ապագան բովանդակություն ու ձև կստանա, իմաստ ու… անցյալ: Մենք կպատասխանենք հարցին՝ ո՞րն է մեր նույնականությունը, ինչպիսի՞ն ենք և ո՞ւր ենք գնում: Մենք պարզապես կփոխենք հայրենիքի պատկերացումը ու ` կառնենք ջրի համը: Մենք, որ ապրելու ուրիշ ժամանակ չենք ունենալու:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ