«Մենք աշխարհի հզոր երկրներից մեկն ենք, որովհետև ունենք ինտելեկտ, ունենք շատ տաղանդավոր անհատականություններ»

«Իրատեսի» հյուրն է կոմպոզիտոր, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի շքանշանակիր, «Երևանյան հեռանկարներ» միջազգային երաժշտական փառատոնի հիմնադիր նախագահ և գեղարվեստական ղեկավար ՍՏԵՓԱՆ ՌՈՍՏՈՄՅԱՆԸ:

«ԲԱՆԵՐ ԿԱՆ, ՈՐ ԿԱՐՈՂ ԵՍ ԶԱՐԳԱՑՆԵԼ, ԲԱՅՑ ԱՄԲՈՂՋՈՒԹՅԱՄԲ ՍՈՎՈՐԵԼ ԱՆՀՆԱՐԻՆ Է»

-Պարոն Ռոստոմյան, Ձեր Սիմֆոնիա թիվ 3 ստեղծագործությանը տրվել են բազմաթիվ ծանրակշիռ բնութագրումներ, այն անվանել են «էքստազ երաժշտության մեջ», «հոլիվուդյան թովչություն» ունեցող երաժշտություն, որը «կաթվածահար» է անում ունկնդրին՝ իր «մաքուր հնչյունային ճոխությամբ»: Պակաս տպավորիչ չեն նաև մյուս ստեղծագործություններին տրված գնահատականները, որոնց մասին խոսելիս տեսաբանները շատ հաճախ նշում են, որ դրանք հայկական ազգային և արևմտյան երաժշտական ավանդույթների համադրությամբ ստեղծված գործեր են: Ինքներդ Ձեզ առավելապես երաժշտական ո՞ր ավանդույթի կրողն եք զգում:
-Ցանկացած կոմպոզիտոր ունի իր լեզուն, որով խոսում է: Հայերեն խոսողը, որը նաև կապված է իր արմատների հետ, չի կարող այլ կերպ մտածել: Լեզուն նաև մտածողություն է: Իսկ դասական երաժշտության ստեղծումը կապված չէ Հայաստանի հետ: Նույն սիմֆոնիայի ժանրը կապված է Վիեննայի հետ, Մոցարտի, Հայդնի, Բեթհովենի հետ: Այսինքն՝ բոլոր դասական ժանրերը, նաև սիմֆոնիկ նվագախումբը, գործիքները, որոնցով կատարում են այդ ժանրի ստեղծագործությունները, իրենց ծագումով չեն կապվում Հայաստանի հետ: Հայաստանի հետ կապվում է, օրինակ, դուդուկի պատմությունը, բայց ոչ՝ ջութակինը, ֆլեյտայինը կամ տրոմբոնինը: Այսինքն՝ այդ ամբողջ ժանրը, դրա կերպը, զարգացումներն ստեղծվել են Եվրոպայում: Եվ աշխարհի բոլոր կոմպոզիտորները, լինեն հայ, ռուս, թե չինացի, նույն աղբյուրից են օգտվում: Մոդեռն երաժշտության ստեղծումն անգամ չի կապվում Հայաստանի հետ: Այն նույնպես կապված է Վիեննայի հետ: Բայց եթե հայ ես, ուրեմն լեզուն, որով խոսում ես, որով մտածում ես, հոգին, որը կրում ես, հայկական են: Կոնկրետ իմ և շատերի պարագայում կա մեծ կապվածություն հայ հնադարյան երաժշտության արմատների հետ: Իմ ամբողջ կյանքն է կապված Հայ առաքելական եկեղեցու հետ: Մոտ տասնհինգ տարի ես մեր շարականների մեծագույն գիտակ Խորեն Պալյանի հետ պատրաստել եմ մեր «Շարակնոցի» վեց գիտական հատորները՝ լինելով գլխավոր խմբագիրը: Չի եղել աշխարհում որևէ նյութ, որևէ ձեռագիր՝ հոգևոր երաժշտությանը վերաբերող, որին առնչված չլինեմ: Հինգ տարեկանից մինչև այսօր ես եկեղեցում եմ, և հայ հոգևոր երաժշտությունն իմ երաժշտությունն է:
-Ավետ Տերտերյանը Ձեզ բնութագրել է իբրև «նվագախմբային գրելաձևի վարպետի»: Սա Ձեր անցած դպրոցի՞, թե՞ ստեղծագործական ներքին մղումների արդյունքում ձևավորված հատկանիշ է:
-Բաներ կան, որ կարող ես զարգացնել, բայց ամբողջությամբ սովորել անհնարին է: Աշխարհում կան այնքա՜ն մեծ կոմպոզիտորներ, օրինակ՝ հանրահայտ Շոպենը, բայց նա նվագախումբը չգիտեր, չէր լսում: Եվ ցավալի է, որ նրա դաշնամուրային կոնցերտները, որոնք ուրիշներն են նվագախմբային կատարման համար ձևավորել, այնքան էլ հաջողություն չունեցան: Անուններ չտալով՝ ասեմ, որ մեր կոմպոզիտորների մեջ էլ քչերը կան, որ ոչ թե չեն տիրապետում, այլ զգացողությունը չունեն նվագախմբի: Այդ ամբողջ նվագախմբային ներկապնակը պետք է զգալ: Կարող ես զարգացնել քո մեջ եղած որակները, բայց նվագախումբ լսելը Աստծո, բնության տված շնորհ է: Չգիտեմ՝ որ մեխանիզմն է գործում, որ մեկը լսում է, մյուսը չի լսում: Ես սովորել եմ նվագախմբի երկու մեծ գիտակների՝ Ղազարոս Սարյանի ¥որը Շոստակովիչի ուսանողն էր¤ և Ավետ Տերտերյանի ¥որը Ղազարոս Սարյանի ուսանողն էր, մոտ: Հենց սկզբից Ավետ Տերտերյանն ինձ ընդունեց որպես հարազատ որդու: Հետագայում մենք դարձանք մտերիմ ընկերներ: Ավետ Տերտերյանն իմ կյանքում մեծ դեր է խաղացել շատ հարցերում: Երբ գրում էի 1-ին սիմֆոնիան, Տերտերյանը, տեսնելով պարտիտուրան, ասաց, որ իմ մեջ ինչ-որ վախ կա: Իսկ իմ մեջ կար այն վախը, որ գրածս Հայաստանի սիմֆոնիկ նվագախումբը չի կարողանալու նվագել: Նա ասաց. «Իսկ դու ինչո՞ւ ես գրում Հայաստանի նվագախմբի համար: Գրիր Բոստոնի սիմֆոնիկ նվագախմբի համար»: Եվ հուսադրեց, որ եթե ոչ այսօր, ապա մի օր այն կնվագեն: Նա ինձ միանգամից դրեց լրիվ ուրիշ հարթության վրա: Դա իմ կյանքի մեծագույն ուղեցույցներից մեկը դարձավ: Եվ այն ամենը, ինչ ես արեցի Հայաստանում, կապ չունեցավ այսօրվա հայաստանյան մտածողության հետ, կապ ունեցավ աշխարհի մեծ մասշտաբների հետ: Դրա մի վկայությունն էլ «Երևանյան հեռանկարներ» փառատոնն է: Եվ ես այսօր իմ կյանքում ամենից շատ Ավետ Տերտերյանի պակասն եմ զգում: Այդպիսի հզոր մտքի, պետական մտածողության, հայ հոգու տեր մարդու ես այլևս չտեսա:

«ԵՐԲ ԿԱՐԵՎՈՐ ԱՍԵԼԻՔ ՈՒՆԵՍ, ՓՈՂԸ ԴԺՎԱՐՈՒԹՅԱՄԲ, ԲԱՅՑ ԳՏՆՎՈՒՄ Է»

-Հայաստանում որևէ մասշտաբային նախագիծ հղանալիս նախ և առաջ բախվում են երկրի՝ ծանր սոցիալական վիճակում գտնվելու փաստի հետ: Ինչպե՞ս կարողացաք շրջանցել այս հանգամանքը և հիմնադրել ու այսպիսի բարձունքի հասցնել «Երևանյան հեռանկարներ» միջազգային երաժշտական փառատոնը:
-Երբ 1989 թվին աշխատում էի Շոտլանդիայում, մասնակցեցի Էդինբուրգի փառատոնին, ցնցվեցի այդ մեծ տոնի ազդեցությունից և հասկացա, որ առանց այդ մշակույթի ես չեմ կարող ապրել: Կար երկու ճանապարհ. կա՛մ պիտի ապրեի այնտեղ, որի համար առաջարկվում էին նպաստավոր պայմաններ, կա՛մ պիտի վերադառնայի Հայաստան: Բրիտանիայում առաջին դեպքն էր, որ որևէ օտարազգի կոմպոզիտորի հինգ անգամ պետականորեն պատվիրեցին երաժշտություն գրել: Իմ 3-րդ սիմֆոնիայի ցնցող հաջողությունից հետո Արվեստների խորհուրդը մտածեց, որ դա պատահական հաջողություն է, և պետք է կրկին մի ստեղծագործություն պատվիրել ինձ: Այդպես գրվեցին 2-րդ փողային կվինտետը, 4-րդ սիմֆոնիան, «Տաղ հրեշտակային» ստեղծագործությունը, «Մուտք» մոնոօպերան: Այս բոլորից հետո ինձ հրավիրեցին ապրելու և դասավանդելու Բրիտանիայում: Բայց ուրախ եմ, որ Հայաստան վերադարձա:
-Եվ Ձեր առաջին խոշոր հոնորարով Բրիտանիայում ձեռք բերված համակարգչային սարքավորումներով հիմնադրեցիք Երևանի կոնսերվատորիայի էլեկտրաակուստիկ երաժշտության դասարանը:
-Դա աննորմալություն էր, որովհետև ես Երևանում անգամ տուն չունեի այդ ժամանակ, ապրում էի վարձով: Եվ մեծ դժվարություն էր այն տարիներին Բրիտանիայից համակարգչային տեխնիկա դուրս բերելը: Դա հնարավոր եղավ իմ մեծ կապերի, բրիտանացի ընկերների շնորհիվ: Իսկ փառատոնն ստեղծելու համար մոտ տասը տարի դռներ էի կոտրում: Ոչ մի կերպ այդ դռները չէին բացվում: Առաջին անգամ 2000 թվականին կայացավ փառատոնը՝ Սորոսի հիմնադրամից ստացված գումարով: 2001 թվականին Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման 1700-ամյակի ծրագրի շրջանակներում, Խոսրով Հարությունյանի աջակցությամբ, կայացավ ևս մեկ փառատոն: Այս նախաձեռնությունների հիմքով հետագայում ձևավորվեց այսօրվա «Երևանյան հեռանկարներ» փառատոնը: Այն սպոնսորական դաշտը, որ այսօր կա Հայաստանում, մենք ենք ձևավորել: Մեր փառատոնն առաջինն էր: Մարդիկ մինչ այդ չէին հասկանում, թե ինչպես կարող են իրենց փողը տալ, որ ուրիշ մի մարդ ինչ-որ գործ անի: Մարդկանց համոզելով, բացատրելով՝ ութ տարի արեցինք փառատոնը: 2006 թվականին Մոսկվայում կայացավ մեծ համերգ՝ նվիրված իմ 50-ամյակին, որին ներկա էին շատ հանրահայտ դեմքեր, նաև հայեր: Նրանց մեջ կային մեծահարուստներ, որոնցից մեկն էլ բոլորիս հայտնի բարեգործ Լևոն Հայրապետյանն էր: Նա ինձ հրավիրեց իր տուն՝ Ղարաբաղ, և ծանոթացրեց մեր այժմյան նախագահ Սերժ Սարգսյանի հետ: Նա այդ ժամանակ պաշտպանության նախարար էր, և դեռ այն ժամանակվանից օգնել ու օգնում է մեզ փառատոնի կայացման գործում: Երբ հիմա՝ 17 տարի անց, հետ եմ նայում, անհավանական է թվում, որ մենք դասվում ենք աշխարհի հզոր փառատոների շարքին: Արդեն հինգերորդ տարին է, որ մենք ներկա ենք լինում Բրյուսելում մշակույթի պատասխանատուի՝ եվրակոմիսարի գումարած կլոր սեղանին, որին հրավիրվում են աշխարհի 15 լավագույն փառատոները: Իսկ այս տարի եվրակոմիսարն իր ուղերձը հղեց փառատոնին, որում բարձրաձայնում է այն մասին, որ մեր փառատոնը Եվրոպայի առաջատար փառատոներից մեկն է: Ինչ վերաբերում է նյութական դժվարությունների մեջ փառատոն անելուն, ասեմ, որ այն մարդիկ, այն երկրները, որոնք շատ փող ունեն, դեռ չի նշանակում, որ կարող են փառատոն անել: Ադրբեջանը շատ հարուստ երկիր է, փորձեց մի քանի անգամ փառատոն անել, հրավիրեց Ռոստրոպովիչի աղջկան, որի հայրը ծնունդով բաքվեցի էր, Մաքսիմ Վենգերովին, բայց ոչինչ չստացվեց: Օտար մարդը չի կարող գալ-կռվել այդ երկրում, մշակույթ ստեղծել, իր կյանքի մի կարևոր մասը ներդնել այդ գործի մեջ, որովհետև դա ծանր բան է: Փառատոն անելը համերգ կազմակերպել չէ, դա ինստիտուտ է, որը պետք է ձևավորել: Փառատոն չունի Վրաստանը, հզոր ու հարուստ Պարսկաստանը: Իսկ մենք ունենք: ՈՒնի նաև Թուրքիան. այստեղ մոտ տասը փառատոն կա գրանցված, որովհետև այդ երկիրն ուզում է մտնել Եվրամիություն: Երբ երկիրն ունի լուրջ փառատոն, դա վկայում է նրա բարձր ինտելեկտի մասին, դա նաև քաղաքականություն է: 2015-ին մենք արեցինք «Քեզ հետ, Հայաստան» ծրագիրը՝ աշխարհի հանրահայտ բեմերում (Երուսաղեմ, Լոնդոն, Նյու Յորք, Հռոմ և այլն): Մասնակցեցին աշխարհի մեծ երաժիշտները, որոնք խոսեցին Հայոց ցեղասպանության մասին: Դա լուրջ քաղաքականություն էր, մշակութային քաղաքականություն: Այնպես որ, երբ դու կարևոր ասելիք ունես, փողը դժվարությամբ, բայց գտնվում է: Այս տարի Վրաստանում տեսա 10000-տեղանոց հզորագույն մի դահլիճ, որը կառուցել է նրանց նախկին վարչապետ Իվանիշվիլին՝ իր անձնական միջոցներով: Ահա ինչ արժեքավոր գործ է արել մարդը և այդպիսով հավերժորեն փառավորվել է իր ազգի աչքում: Դրա շնորհիվ մշակույթ է մտնելու իրենց երկիր, մշակութային տուրիզմ է զարգանալու: Շատ փող ունենալը դեռևս հարուստ լինել չի նշանակում: Հարուստ էին Մանթաշովը, Քըրքորյանը, որովհետև գիտեին իրական և մնայուն արժեքները: Այնպես չէ, որ Հայաստանում փող չկա: Երբ հասկանում են, թե ինչ են ուզում, ինչի համար, փող միշտ գտնվում է: Երբ չեն հասկանում, պատճառը փող չլինելն են համարում: Հայերն այսօր անհավասար պայքարի մեջ են Ադրբեջանի հետ: Բայց մենք նրանցից ուժեղ ենք: Թող չասեն, թե Հայաստանը տնտեսապես խեղճ, աղքատ երկիր է: Մենք աշխարհի հզոր երկրներից մեկն ենք, որովհետև ունենք ինտելեկտ, ունենք շատ տաղանդավոր անհատականություններ: Այս պոտենցիալը ճիշտ ուղղորդելու դեպքում կարող ենք դառնալ աշխարհին շատ բաներ ցուցանող երկիր:

«ԻՄ ՇԱՏ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ, ՈՐ ՊԻՏԻ ԳՐՎԵԻՆ, ՉԵՆ ԳՐՎԵԼ»

-Ստեղծագործողի համար կազմակերպչական ցանկացած գործունեություն այս կամ այն չափով վնասում է ստեղծագործական աշխատանքը: Դուք այս իմաստով շա՞տ եք տուժել՝ իբրև կոմպոզիտոր:
-ՈՒրախ եմ, որ այդ զոհողությունն արել եմ: Իմ շատ ստեղծագործություններ, որ պիտի գրվեին, չեն գրվել: Փառատոնն իմ էներգիայի մեծ բաժինը տարավ: Ես կարող էի ոչ թե չորս, այլ ավելի շատ սիմֆոնիաներ ունենալ, բայց ես ուրախ եմ, որ դրա փոխարեն երկրում մի արժեքավոր բան է ստեղծվել: Այսօր Էդինբուրգի փառատոնի հիմնադիրները չկան, բայց փառատոնը կա, ու ամեն տարի հենց իրենով է ճանաչելի դարձնում այդ երկիրը: Այդպես էլ կարող է լինել «Երևանյան հեռանկարների» դեպքում, եթե ճիշտ օգտագործենք ստեղծված դաշտը: Միայն մշակութային տուրիզմով Հայաստանն ամեն տարի մի քանի տասնյակ միլիոն դոլարների ու եվրոների եկամուտ կարող է ունենալ:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ