«Երևան» վեպը ժամանակին և՛ արգելվել է, և՛ անտեսվել

Ընթերցողի սեղանին է Մկրտիչ Արմենի «Երևան» էպոպեան: «Երևանը» «Անտարես» հրատարակչության «անՎՐԵՊ» մատենաշարի առաջին գիրքն է: «Նոր մատենաշարով ներկայացնելու ենք գրականության պատմության լուսանցքում մնացած, հանիրավի մոռացված կամ անտեսված արժեքավոր գործեր, իհարկե, մեր սուբյեկտիվ կարծիքով: Ինչո՞ւ «անՎՐԵՊ»: Որովհետև մեր գրականության պատմությունը փորձելու ենք սրբագրել այդ վրիպակներից»,- մեզ հետ զրույցում ասաց նախաձեռնության հեղինակ, «Անտարես» հրատարակչության գլխավոր խմբագիր, գրաքննադատ ԱՐՔՄԵՆԻԿ ՆԻԿՈՂՈՍՅԱՆԸ:

Մատենաշարի առաջին գրքի մասին խոսելով, նշեց, որ «Երևանը» գրեթե չի շրջանառվել և չի ներկայացվել Մկրտիչ Արմենի ստեղծագործական նվաճումների համատեքստում: Վեպը ժամանակին և՛ արգելվել է, և՛ անտեսվել: Գրաքննադատի կարծիքով` անտեսվել է հենց արգելանքի թելադրմամբ. «Մի հետաքրքիր հանգամանք. 60-ականներին, երբ Մկրտիչ Արմենին հնարավորություն է ընձեռվել երկերի հինգ հատորյակ տպագրելու, «Երևանը» չի ընդգրկել այդ հատորների մեջ: Ըստ ամենայնի, քննադատությունները, մեղադրանքները ազդել են գրողի վրա և մղել, որ իր, գոնե իմ կարծիքով, լավագույն ստեղծագործությունն անտեսի»:

«Երևանը» առաջին անգամ լույս է տեսել 1931 թվականին, Մոսկվայում` աբեղյանական ուղղագրությամբ: Վերահրատարակված տարբերակում փոխվել է ուղղագրությունը, ժամանակին բնորոշ սխալները, ուղղվել են վրիպակները, անունների շփոթագրությունը և այլն: Գրքի վերջաբանը գրել է Հրաչյա Սարիբեկյանը, մասնավորապես նշել, որ ժամանակին վեպը քննադատել են մոդեռնիզմի համար, ինչը ոչ թե թերություն էր, այլ առավելություն:
«Երևանը» իր ենթատեքստում, կարելի է ասել, նաև Ալեքսանդր Թամանյանի գործունեության մասին է: «Ավելի շատ ոչ թե նրա կերպարի արծարծումն է, այլ նրա արած գործի: Մենք սովոր ենք Թամանյանի գործը գնահատելու միայն դրական կողմից: Մկրտիչ Արմենը ցույց է տալիս, թե ինչ հրաշքներ են քանդվել թամանյանական Երևան ստեղծելու համար: Այսօր կան շինություններ, որոնց քանդելուն ակտիվիստները դեմ են և մտածում են, որ աղճատվում է մեր քաղաքի պատմությունը, բայց զավեշտալին այն է, որ դրանք կառուցվել են 20-30 թվականներին` էլի շատ արժեքավոր շենքերի փոխարեն,- ասաց Արքմենիկ Նիկողոսյանը, տեղեկացնելով, որ «անՎՐԵՊ» մատենաշարով լույս կտեսնեն նաև արևմտահայ գրող Ղևոնդ Մելոյանի «Մայրը» և «Երեք ընկերներ» վեպերը` մեկ գրքով:- Տաղանդավոր այդ գրողը անհայտ է անգամ նեղ մասնագիտական շրջանակներին: Որոնումները շարունակվում են, մամուլում, գրադարաններում գրքեր եմ ուսումնասիրում: Մոտ հինգ հեղինակի այս պահին աչքի առաջ ունենք: Հիմնական հետազոտական աշխատանքն ինքս եմ անում: Կոնկրետ «Երևանի» պարագայում ինձ շատ են օգնել Հրաչյա Սարիբեկյանն ու Արամ Պաչյանը»:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ