«Հիմա ես հիսուն տարեկան եմ, մեկ տարի հետո կլինեմ քառասունինը»

«Իրատեսի» հյուրն է կոմպոզիտոր, դասական և ջազային երաժշտարվեստի բացառիկ վարպետ, Հայաստանի Հանրապետության արվեստի վաստակավոր գործիչ, Երևանի պետական կոնսերվատորիայի պրոֆեսոր, Երևանյան ջազային փառատոնի, ՀՀ մշակույթի նախարարության, Երևանի քաղաքապետի ոսկե մեդալակիր ՍՏԵՓԱՆ ՇԱՔԱՐՅԱՆԸ:
Նա ստեղծել է ավելի քան հարյուր ջազային կոմպոզիցիա, որոնք ներգրավված են տարբեր ջազային կոլեկտիվների նվագացանկերում։ Մշակել է հայկական ժողովրդական երգերը՝ հաղորդելով դրանց ջազային շունչ։ Շաքարյանի «Բինգյոլից մինչև Կանզաս սիթի» ստեղծագործությունը համարվում է հայկական ջազի ստանդարտ։ Իսկ նրա դասական ժանրի ստեղծագործությունները (Կոնցերտ սիմֆոնիկ նվագախմբի համար, Սյուիտ կամերային նվագախմբի համար, Սիմֆոնիկ նախերգանք, «Խորեոգրաֆիկ սիմֆոնիա», «Նախանձ», «Աղավնավանք» բալետները, «Կոմիտասի հիշատակին», «Հայաստան» սիմֆոնիկ պոեմները) կատարել են հայ և այլազգի բազմաթիվ երաժիշտներ։
Երաժշտի հետ մեր զրույցի թեման ծայր է առնում իր ծննդավայր Բաքու քաղաքից ու, շրջագայելով «Բինգյոլից մինչև Կանզաս սիթի», հասնում այսօրյա երևանյան իրականություն:

«ԱՎԵԼԻ ՃԻՇՏ ԿԼԻՆԵՐ, ՈՐ ԵՍ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ՍՏԱՑԱԾ ԼԻՆԵԻ, ԴՐԱ ԲԱՑԸ ՄԻՇՏ ԶԳԱՑԵԼ ԵՄ ԻՄ ԿՅԱՆՔՈՒՄ»

-Մաեստրո, Դուք ծնվել և որոշ ժամանակ ապրել եք Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվում: Ծննդավայրը մնում է ծննդավայր, ինչպիսին էլ որ այն լինի: Ի՞նչ զգացողություններով եք վերապրում այդ քաղաքում ապրած տարիները 1988 թվականի բեկումնային իրադարձություններից հետո:
-Ես մեր ջահելների ցավը տանեմ, ո՜նց ջարդեցին էդ ադրբեջանցիների մռութը: Գիտե՞ք, թե ինչ է դա նշանակում ինձ համար:
-Փաստորեն Բաքվում ապրած կյանքը Ձեր մեջ դառնության զգացողություննե՞ր է առաջացրել՝ կապված ադրբեջանցիների հետ:
-Չէ՜, Բաքվում ապրելը էական չէ այս հարցում: Բաքվում ո՞ւր էր ադրբեջանցի: Ադրբեջանցիները սարերում էին ապրում այն տարիներին: Իսկ Բաքվում հիմնականում ապրում էին հայեր, ռուսներ, ուկրաինացիներ, հրեաներ:
-Ասել է՝ Բաքուն ոչ թե ադրբեջանաբնակ քաղաք էր, այլ ինտերնացիոնա՞լ:
-Այո՜-այո: Եվ այնտեղ ադրբեջաներեն խոսող էլ համարյա չկար: Հաղորդակցության հիմնական լեզուն ռուսերենն էր: Եվ ես շատ դժգոհ եմ, որ ինձ ռուսական դպրոց են տարել ծնողներս: Ի՞նչ կարիք կար: Առանց այն էլ ամենուր ռուսերեն էինք լսում ու խոսում: Ավելի ճիշտ կլիներ, որ ես հայկական կրթություն ստացած լինեի: Դրա բացը միշտ զգացել եմ իմ կյանքում:

«ԳԵՂԱՑԻՆԵՐԸ ԵԿԱՆ-ԼՑՎԵՑԻՆ ՔԱՂԱՔ, ՈՒ ԵՐԵՎԱՆԸ ԿՈՐՑՐԵՑ ԻՐ ԴԵՄՔԸ, ԻՐ ՀԱՄՆ ՈՒ ՀՈՏԸ»

-Փաստորեն Ձեր կապը, սերը հայերենի և հայկականի հանդեպ կրել եք դեռ մանկուց: Այդ պատճառո՞վ 1952 թվականին եկաք Հայաստան և բնակություն հաստատեցիք Երևանում:
-Այո՛, ես միշտ սիրել եմ Երևանը: Բայց վերջին տարիներին այն շատ է փոխվել: Երևանն ուրիշ դարձավ, երբ գեղացիները եկան այստեղ ապրելու: ՈՒշադրություն դարձրեք, ես ասում եմ գեղացի, ոչ թե գյուղացի: Ես շատ սիրում ու գնահատում եմ գյուղացուն, այն մարդուն, որը գյուղում հող է մշակում, իր գործով է զբաղվում: ՈՒրիշ հասկացություն է գեղացին: Դրանք եկան-լցվեցին քաղաք, ու Երևանը կորցրեց իր դեմքը, իր համն ու հոտը:
-1954 թվականին ընդունվեցիք Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա, իսկ 1956-ին Արամ Խաչատրյանի խորհրդով և հրավերով տեղափոխվեցիք Մոսկվա և ուսանեցիք Գնեսինների անվան ինստիտուտում, ապա՝ Լենինգրադի կոնսերվատորիայում։ Մոսկվա, Լենինգրադ, այսինքն՝ սա արդեն ո՛չ Բաքու էր, ո՛չ Երևան, բոլորովին ուրիշ հարթություն էր, բոլորովին այլ հնարավորությունների տարածք: Ինչպե՞ս պատահեց, որ այդպիսի մեգապոլիսներում իրեն դրսևորել կարողացող մարդը 1964 թվականին վերադարձավ Երևան, երբ այն տարիներին՝ 1950-60-ական թվականներին, Խորհրդային Միության ցանկացած եզերքից մարդիկ ձգտում էին դեպի այդ մեծ ու նշանակալից քաղաքները:
-Ոչ միայն Մոսկվայում և Լենինգրադում եմ կարողացել դրսևորվել: Ես աշխարհի շատ քաղաքներում ու երկրներում եմ եղել, բայց իմ հոգին Հայաստանում էր: Ես Կոմիտասով ու Խաչատրյանով եմ ապրել: Հիմա մարդիկ Կոմիտասի երգերը վերցնում, աղավաղում են ու ասում, թե սա Կոմիտաս է: Ինչպե՞ս կարելի է նման բան անել: Եթե ձեռք ես մեկնում այդպիսի մեծությանը, այդպիսի արժեքներին, պիտի շատ զգույշ լինես: Ես էլ եմ մեր ժողովրդական երգերի մեղեդիներով ջազային կոմպոզիցիաներ ստեղծել, բայց չեմ աղավաղել դրանք, չեմ փչացրել:

«ԴՈՒ ԵՐԿՈՒ ՍԻՐՏ ՈՒՆԵՍ. ՄԵԿԸ ՍՈՎՈՐԱԿԱՆ, ՄՅՈՒՍԸ՝ ՋԱԶԱՅԻՆ»

-Արամ Խաչատրյանին հիշատակեցիք: Դուք ուսանել եք նրա մոտ: Ի՞նչ հիշողություններ ունեք այդ ուսումնառության տարիներից:
-Ես միակ հայաստանցին եմ, որը սովորել է Արամ Խաչատրյանի մոտ: Նա ինձ մի շատ դիպուկ բնորոշում է տվել: Լսելով իմ ջազային կատարումը՝ ասաց. «Դու երկու սիրտ ունես. մեկը սովորական, մյուսը՝ ջազային»:
-Եվ այդուհանդերձ, Դուք ջազային արվեստում էլ եք ազգային, հայկական: Ասես համադրում եք արևմտյան ռիթմերն ու հայկական մեղեդիները: Ձեր «Բինգյոլից մինչև Կանզաս սիթի» ստեղծագործությունը մեծ կամուրջ է մեր և աշխարհի միջև, այնպես չէ՞:
-Այո՛, բայց այդ կամուրջը պետք է ցուցադրել, ճանաչելի դարձնել աշխարհին: Մեր Կոմիտասին, մեր երաժշտությունը պետք է մատուցել դրսի մարդկանց: Մի անգամ Ամերիկայում էի՝ աղջկաս տանը: Տարբեր մարդիկ էին այնտեղ հավաքված: Ես առանձնապես չէի մասնակցում նրանց զրույցին: Նրանցից մեկը հարցրեց, թե ով եմ ես և որտեղից եմ: Ասացի, որ հայ եմ, Հայաստանից եմ: Ասաց, որ ոչինչ չգիտի այդ տեղի մասին: Հարցրի, թե Արարատ սարի մասին լսե՞լ է: Ասաց. «Այո՛ գիտեմ, Արարատ սարը գտնվում է Թուրքիայում»: Այսպես կլինի այնքան ժամանակ, քանի դեռ մենք չենք մտածել մեր ունեցածը ներկայացնելու, աշխարհին դրանց մասին պատմելու, ցուցադրելու մասին: Եթե չխոսես, չցուցադրես, քո ունեցածի արժեքը ինքդ չգիտակցես և ուրիշի գիտակցությանն էլ չհասցնես, ոչ ոք էլ չի ճանաչի, չի իմանա, թե ով ես, ինչ հարստության տեր ես: Իսկ մենք այնպիսի՜ գանձեր ունենք: Մենք չենք ցուցադրում, չենք ներկայացնում, մեկ էլ տեսնում ենք, որ ուրիշները դրանք սեփականացրին ու դարձրին իրենցը: Ես ցանկանում եմ, որ պետական մակարդակով պրոպագանդվի մեր երաժշտությունը: Վերջապես մենք պետություն ունենք, հայրենիք: Հայրենիք է, հո վայրենիք չէ՞:

«ՊԻՆԳՎԻՆ ՎԻՆԻ ԵՐԳՆ ԱՅՆՔԱՆ ԱՐԱԳ ՈՒ ՍԱՀՈՒՆ ԳՐՎԵՑ»

-Ոտքերով խաչեր եմ դնում,
Գնում եմ, գնում
Ե՛վ գիշերը, և՛ ցերեկը
Այս օտար երկրում...
Վստահ եմ՝ չկա մի հայ մարդ, որ չիմանա, թե որ երգից է արված այս մեջբերումը: Դուք եք այս սիրված երգի հեղինակը՝ «Պինգվին Վինը» մուլտֆիլմից: Լինելով բազմաթիվ լուրջ սիմֆոնիկ և ջազային ստեղծագործությունների հեղինակ՝ ինչպե՞ս եք կարողացել այսքան գրավիչ ու պարզ երգ ստեղծել մանկահասակ ունկնդրի համար: Թեև պիտի խոստովանեմ, որ ինչպես մանուկ օրերիս, այնպես էլ հիմա ես նույն հաճույքով եմ լսում այս երգը, ինչպես և հայկական այլ մուլտֆիլմերի («Հայելի», «Անհաղթը») համար գրված Ձեր երաժշտությունը:
-Պինգվին Վինի երգն այնքան արագ ու սահուն գրվեց, ասես՝ ինքն իրեն: Եվ նույն թեթևությամբ էլ կատարվեց ձայնագրությունը: Տերյան փողոցում՝ նախկին «Պիոներ» կինոթատրոնի մոտակայքում, մի բալիկ էր ապրում: Պարզապես փորձելու համար առաջարկեցինք, որ նա երգի այդ երգը: Այնքան լավ, այնքան բնական երգեց, որ հենց նրան էլ ձայնագրեցինք, ու նրա ձայնով էլ երգը գնաց մուլտֆիլմում:

«ՔԱՅԼՈՒՄ ԵՄ, ՈՐ ԱՆՇԱՐԺ ԳՈՒՅՔ ՉԴԱՌՆԱՄ»

-Չնայած Ձեր պատկառելի տարիքին՝ շարունակում եք բուռն ստեղծագործական և բեմական կյանքով ապրել: Ձեր կապը շատ ամուր է այսօրվա երիտասարդ ջազ երաժիշտների հետ, մի շրջան պարբերաբար համերգային երեկոներ էիք ունենում «Գաֆէսճեան» արվեստի կենտրոնում: Այս ամենն ինչպե՞ս եք հաղթահարում:
-Ես իմ տարիքի մասին չեմ հիշում: Հիսուն տարեկանից հետո ինձ համար իմ տարիներն սկսեցի հաշվել ոչ թե ավելացնելով, այլ պակասեցնելով:
-Այսինքն՝ սկսեցիք Ձեր ապրած տարիների հետհաշվա՞րկը:
-Այո՛:
-Եվ քանի՞ տարեկան եք հիմա՝ ըստ այդ հետհաշվարկի:
-Հիմա ես տասնինը տարեկան եմ, մեկ տարի հետո կլինեմ տասնութ: Ես ինձ շատ երիտասարդ եմ զգում: Ամեն օր աշխատում եմ մինչև ուշ գիշեր: Ես իմ կյանքն ուրիշ կերպ չեմ պատկերացնում:
-Գիշերային ժամերին նվագո՞ւմ եք, բազմահարկ Ձեր շենքի հարևանները չե՞ն բողոքում:
-Չէ՜, գիշերային ժամերին չեմ նվագում: Աշխատում եմ այս սեղանի առջև, որի մոտ հիմա մենք երկուսով նստած ենք: Գրում եմ, ստեղծագործում թղթի վրա, իսկ ցերեկային ժամերին գրածս նվագում դաշնամուրով:
-Երկար նստելուց չե՞ք ընդարմանում:
-Ես նաև ֆիզիկապես եմ շատ ակտիվ: Գիտե՞ք՝ ինչքան եմ քայլում, և քայլում եմ շատ արագ: Երբ ինձ հարցնում են, թե ինչու եմ այդքան շատ և այդպես արագ քայլում, պատասխանում եմ. «Քայլում եմ, որ ձեզ նման անշարժ գույք չդառնամ»:
-Մաեստրո, Դուք օրինակ եք երիտասարդ երաժիշտների համար: Ինքս բազմիցս ականատես եմ եղել նրանց կողմից Ձեր հանդեպ դրսևորվող ակնածանքին, գնահատանքին: Ի՞նչ կարծիք ունեք երիտասարդ սերնդի մասին:
-Կան նրանց մեջ տաղանդավոր մարդիկ: Մշտապես շփվում եմ նրանց հետ: Պետք է նրանց ճիշտ ուղղության վրա դնել, որպեսզի կարողանան հարազատ մնալ մեր ունեցած լավագույն արժեքներին ու չկորցնեն կապը նոր ժամանակների հետ:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ