Տոնավաճառի «քցողները»

Ռուսական Նիժնի Նովգորոդի տոնավաճառի պատմությունն այնքան հին է, որ դրան մանրամասնորեն անդրադառնալն անիմաստ է: Ասեմ միայն, որ այն գործել է XVI դարից, սկզբում գտնվել է Սուրբ Մակարի մենաստանի շրջակայքում, ապա տեղափոխվել քաղաքի մոտ: Այդտեղ կային ավելի քան 3000 փայտաշեն կրպակներ, որտեղ իրենց ապրանքներն էին վաճառում ինչպես Ռուսաստանի տարբեր ծայրերից եկած առևտրականները, այնպես էլ արտասահմանցիները: Տոնավաճառը տեղի էր ունենում հուլիսի վերջից մինչև օգոստոսի սկիզբ, իսկ XVIII դ. այստեղ բերված ապրանքների հավաքական գինը կազմեց 30 մլն ռուբլի:
XVII դարից սկսած արտասահմանցիների թվում էին նաև հայերը, ավելի ստույգ` նորջուղայեցի վաճառականները, որոնց Աստրախան-Մոսկվա-Արխանգելսկ երթուղու վրա էր գտնվում Մակարևյան տոնավաճառը: Նրանց ներկայությունը մշտական էր, դարատև, և դրա ապացույցն այն է, որ 1828 թ. կառուցեցին եկեղեցի:

XIX դարավերջին երկաթուղու, ճանապարհային ցանցի զարգացման, առևտրային նոր կենտրոնների առաջացման պատճառով տոնավաճառը թեպետ կորցրեց նախկին նշանակությունը, բայց ավանդույթի ուժով դեռ շարունակում էր գործել:
Ահա այդ ժամանակ ի հայտ եկավ «քցողների» դասը, որի բացահայտ առաջատարները հրեաներն էին: Սակայն հայերն էլ որոշեցին հրեաներից հետ չմնալ և ընդօրինակել այդ հոռի արհեստը:

Ինչպե՞ս էր «քցումը» կատարվում: Կանխիկ փողով մեծաքանակ առևտուրը հազվադեպ երևույթ էր, սովորաբար արվում էր պարտամուրհակներով, որտեղ նշվում էին պարտապանի անուն-ազգանունը, գումարի չափը և վճարման ժամկետը: Եվ ահա ոմն Պողոսյան կամ Հարությունյան մուրհակը տալիս էր, ապրանքը վերցնում ու գնում Պարսկաստան: Այստեղ Պողոսյանը դառնում էր Պետրոսյան, Հարությունյանը` Հայրապետյան, ու` գնա-գտիր… Լավագույն դեպքում ապրանքատերը հետ էր ստանում տված գումարի 20-30 %-ը:
…Այսօր Նիժնի Նովգորոդում բնակվում է շուրջ 15 հազար հայ: 2013 թ. նրանք կառուցեցին Սբ Ամենափրկիչ եկեղեցին:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը
• Երախտիք
• «Զի ուր գանձն ձեր է, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին»
• «Նա չէր մոռանում մեր ազգային հիմնարկները»
• «Հայ վաճառականնե՛ր, ձեր փառքի տունը, ուր անմահ կը մնաք, ձեր տառապեալ հայրենիքն է»
• «Նավթարքան» և Անմահը
• Երեք Ալեքսանդր. Խաչատուր Դադայան
• Ռուսաց Պյոտր I ցարը և հայ վաճառական Պետրոս Ապրոն
• «Հացի արքան»՝ ռուսների Մանթաշյանցը
• «Քո քսակը ազգի շտեմարանն է»
• Պատվո Լեգեոնի շքանշանը և հայերը
• Ալեքսանդր Մանթաշյանց - 180

Մեկնաբանություններ