«Աղասի Այվազյանի գրականությունը հոգու և մարմնի պատմություն է, որտեղ երկուսն էլ, ի վերջո, ձուլվում են ոգեղենի հավերժության մեջ»

«Իրատեսի» հյուրը բանասիրության թեկնածու, դոցենտ, Աղասի Այվազյանի գրական ժառանգության մեկնող ԱՆԻ ՓԱՇԱՅԱՆՆ է:

«ՈՐ ԶԱՐՄԱՆՈՒՄ ԵՆ ԱՅՎԱԶՅԱՆԻ ՄՏՔԻ ՈՒԺԻՑ ԵՎ ԹՌԻՉՔԻՑ, ԱԿՆՀԱՅՏ Է»

-Անի, չխախտելով ավանդույթը, Դուք ամեն տարի նշում եք Աղասի Այվազյանի տարեդարձը: Որո՞նք են այս տարվա ձեռնարկումները:
-Մարտի 23-ին՝ Աղասի Այվազյանի ծննդյան օրը, «Մոսկվայի տուն» մշակութային գործարար կենտրոնում նշվեց նրա ծննդյան օրը՝ «Աստվածաշնչյան մարդու դասերը» միջոցառմամբ: Հանդիսատեսը փոքրիկ բեմադրություն դիտեց այվազյանական արձակի մեջբերումներով, լսեց մի քանի փոքր պատմվածք, խոսեցինք գրողի մասին: Մյուս միջոցառումը կլինի Հայ-ռուսական (սլավոնական) համալսարանում՝ ուսանողների մասնակցությամբ:
-Դուք Հայ-ռուսական (սլավոնական) համալսարանի դոցենտ եք և անմիջական շփման մեջ եք ուսանողության հետ: Ինչպիսի՞ն են նրանց այվազյանական ընկալումները:
-ՈՒսանողների համար անծանոթ անուն է Աղասի Այվազյանը: Զարմանում են, որ այդպիսի գրող ունենք, քանի որ նրա ստեղծագործությունները չկան դպրոցական դասագրքերում, իսկ ուսուցիչների մեծ մասն էլ ոչ միայն չգիտի նրա մասին որևէ բան, այլև չի լսել անունը: Սա փաստ է, իսկ փաստերն անգնահատելի մասունքներ են, դրանց շնորհիվ կարող ենք շտկել ամեն բացթողում: Սովորաբար սկսում եմ, ինչպես ասում են, զրոյից, պատմում եմ ամեն ինչ, անգամ՝ մեծ գրողի հետ իմ առաջին հանդիպման մասին: Հետո անցնում եմ ստեղծագործություններին: Շատ անհատական է նրանց ընկալումը: Աշխարհայացքի հետ է կապված: Մեծ մասամբ հասկանում են, հետաքրքրվում կամ ասում՝ բարդ է գրում: Բայց որ զարմանում են Այվազյանի մտքի ուժից և թռիչքից, ակնհայտ է:
-Աղասի Այվազյանի գրականությունն ունի նախանձախնդիր հետազոտող՝ ի դեմս Ձեզ: Բայց նա նաև մեծ վաստակ ունի հայ կինոյում: Ո՞վ է այսօր այդ ոլորտում զբաղվում Այվազյանով:
-Եղել են արվեստաբաններ, որոնք ժամանակ առ ժամանակ անդրադարձել են այվազյանական կինոյին: Բայց Այվազյանին հետաքրքրող կինոյի աշխարհով զբաղվել է և, կարծում եմ, դեռ շատ ասելիք ունի, մի տաղանդավոր արվեստաբան՝ Սիրանույշ Գալստյանը: Գնահատելի է նրա ուսումնասիրությունը այվազյանական կինոյի մասին:

«ԱՂԱՍԻ ԱՅՎԱԶՅԱՆԻ ՀԱՄԱՐ ԻՐ ԿԵՐՊԱՎՈՐԱԾ ՄԵԾ ՄԱՐՄԻՆ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ՔՉԵՐԻՆ ԷՐ ՎԵՐՑՆՈՒՄ ԻՐ ՄԵՋ»

-Աղասի Այվազյանը եզակիներից էր, որ ոգևորված էր Հյուսիսային պողոտայի ստեղծումով: Նա, հաճախ հարձակումների թիրախ դառնալով, բաց չէր թողնում առիթը՝ գովաբանելու այդ ծրագիրը: Ինչո՞ւ:
-Նա բարձր էր գնահատում Ալեքսանդր Թամանյանին: Ընդհանրապես, Աղասի Այվազյանի համար իր կերպավորած Մեծ մարմին հասկացությունը քչերին էր վերցնում իր մեջ: Նրա մեջ էին Սարյանը, Ինտրան, Արշիլ Գորկին, Չարենցը, Սայաթ-Նովան և, իհարկե, Թամանյանը, որի ազգային մտածողությունը հարազատ էր նաև Աղասի Այվազյանին: Հյուսիսային պողոտայի նկատմամբ ունեցած հետաքրքրությունը գալիս էր դրանից: Եվ պատահական չէ, որ նա հրաշալի ասք ստեղծեց՝ «Պոեմ վասն շենքի և շինության»՝ նվիրված մեծ ճարտարապետին՝ Թամանյանին:
-Ընդամենը տասը տարի է անցել Աղասի Այվազյանի մահից, սա կարճ ժամանակահատված է մարդուն հավերժի ճամփորդ որակելու համար: Եվ այդուհանդեձ, ըստ Ձեզ՝ նա մե՞կն է Գողթան երգիչներից մինչև անսահմանություն ձգվող հայ մշակներից:
-Անշո՛ւշտ: Ազգային, ապագային միտված նրա խոսքը կճեղքի ու կանցնի դարերի միջով: Որովհետև Աղասի Այվազյանի գրականությունը հոգու և մարմնի պատմություն է, որտեղ երկուսն էլ, ի վերջո, ձուլվում են ոգեղենի հավերժության մեջ:

«ԱՅՆ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՈՐ ԱՆՈՒՄ Է ԳՐԱԿԱՆԱԳԵՏԸ, ԴԵՊԻ ՆՈՐ ԺԱՄԱՆԱԿՆԵՐ Է ՏԱՆՈՒՄ ԳՐՈՂԻ ԳՐԱԿԱՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-Ո՞վ է գրականագետը գրողի կյանքի և ժամանակի հոլովույթում:
-Գրականագետը ևս գրող է, ում ինքնարտահայտման ձևը մեկնությունն է: Նա ուսումնասիրում է գրական երկը, պատմաբանի նման «հետախուզում» ամեն դրվագը տվյալ ժամանակաշրջանի (առանց դրա հնարավոր չէ հասկանալ) և նոր միայն ներկայացնում ասելիքը: Նաև հետաքրքիր է, որ ժամանակի երկու տիրույթ արժանանում է նրա խորաքնին ուսումնասիրությանը: Առաջինը՝ գրողի ապրած ժամանակը և երկրորդը՝ ստեղծագործության մեջ պատկերված ժամանակը: Երբեմն դրանք համընկնում են, երբեմն՝ ոչ: Կան այնպիսի գործեր, որոնց մեջ թաքցված է իրական ժամանակը: Բայց և այնպես, տարածությունն ու ժամանակը գրական երկի պատկերման ամենակարևոր շարժառիթներն ու կենտրոններն են: Եթե անգամ գրողը չի նշում կամ արտահայտում իր ստեղծագործության մեջ ժամանակը, գրականագետն իր ուսումնասիրության մեջ արժևորում է անգամ անորոշ ժամանակի գոյությունը: Գրականագետը ևս տաղանդի նշանով պիտի լինի: Ձևավորվել է կարծիք, թե մեկնողը սոսկ պատմում կամ բացատրում է գրողի տողը: Իհարկե, դա այդպես չէ: Գրականագետը մեկնում է յուրովի, հենց այստեղ են դրսևորվում նրա խոսքի ուժը, մեկնության լեզուն, բառապաշարը, ներկայացնել կարողանալը: Եվ ամենակարևորը, թե ինչպես է տալիս գրական երկի հոգին: Իհարկե, գրականագիտությունը տարբեր բաժիններ ունի: Յուրաքանչյուրն իր ձևով է բացում ստեղծագործությունը: Գրական քննադատությունն այս առումով մեծ բեռ է վերցնում իր վրա՝ մոտեցնելով գրողի ժամանակը իրականությանը: Այս աշխատանքից է կախված, թե որքանով է յուրացվում ոչ միայն գրական ընթացքի այս կամ այն փուլը, այլև արդի գրական կյանքը: Կա նաև կարծիք, թե գրականագետը «սնվում» է գրական երկից, և առանց գրողի նա «կորած» է: Սակայն առանց գրականագետի մեկնությունների և ժամանակին արձագանքների, գրական իրականությունը դադարներ կունենա, չեն երևա այն միտումները, որոնք խիստ անհրաժեշտ են հաջորդ ժամանակների համար: Առանց գրականագիտության գրականությունը չի կարող զարգանալ: Գրողի կյանքի և ժամանակի հոլովույթում նրա կատարած աշխատանքն անհրաժեշտ է, որն ինքնանպատակ կլինի, եթե ուղի չհարթի ընթերցողի համար: Գրականագետի մեկնությունների որակից է կախված նաև, թե ինչպես կնկատեն թարգմանիչները, հարկ կհամարեն թարգմանել այս կամ այն գրողի գործը: Այսպիսով, այն հետազոտությունը, որ անում է գրականագետը, դեպի նոր ժամանակներ է տանում գրողի գրական ժառանգությունը:

«ՄԵԾ ԻՄԱՍՏՈՎ ԲՈԼՈՐՍ ԷԼ ԱՌԱՋԻՆ ՀԵՐԹԻՆ ԸՆԹԵՐՑՈՂ ԵՆՔ»

-Դուք ստեղծել և ակտիվորեն վարում եք «Գրականություն» էջը համացանցում: Սա գրողի՞ն, թե՞ ընթերցողին միտված հղացում է:
-Նախ, շնորհակալություն այս հարցի համար: Արդեն երեք տարի է, ինչ Ֆեյսբուքում ես բացել եմ այս խումբը: Բացել եմ երկար մտորումներից հետո, մեծ սիրով և հույսով, որ ինչ-որ բան ինքս կփոխեմ արդի գրականության իմացության համապատկերում: Ինձ անհանգստացնում էին հարցերը, որոնք միշտ ականջիս էին հասնում՝ ունե՞նք արդյոք գրողներ, դեռ ապրո՞ւմ է մեր գրականությունը: Խումբը բացվել է ավելի շատ ընթերցողների համար, չնայած, շատ գրողներ կան այստեղ: Ի վերջո, գրողն էլ է, մեծ իմաստով, ընթերցող: Մի անգամ, երբ դեռ նոր էի բացել էջը, մեր բանաստեղծներից մեկն ինձ ասաց, որ հետևում է խմբի աշխատանքներին, տեսնում է, թե ինչպես եմ լցոնում էջը: Երևի նկատի ուներ, որ շատ եմ տեղադրում: Բայց սկզբնական շրջանում դա պետք էր: Պիտի ասեմ, որ շատերը բացահայտվեցին ընթերցողների համար: Մեր էջի շնորհիվ նրանք ճանաչեցին արդի շատ բանաստեղծների և արձակագիրների: Ինձ համար սա ամենամեծ հպարտությունն է: Այս ամենի մասին ես իմանում եմ, իհարկե, և՛ առանձին նամակների, և՛ մեկնաբանությունների շնորհիվ: Երևի թե ձեռնարկս ճիշտ էր, որովհետև համոզվեցի կաթիլի ուժի մեջ: Սա ասում եմ նաև՝ հիշելով մի գրականագետի ասածը ինձ, թե արդյոք շատ բեռ չե՞մ վերցնում վրաս: Բայց սայլը պիտի շարժենք միասին, բոլորով: Այդպես շատ լավ կլինի: Եվ յուրաքանչյուրս կօգնի՝ հաղթահարելու այն մեծ վիհը, որ կա այսօր գրողի և ընթերցողի միջև: Հաճախ ենք լսում նաև, որ լավ էլ գիտեն՝ ինչ է կատարվում, ով է գրում, ինչ է գրում: Այդ պահին ես հիշում եմ իմ առաջին կուրսեցիներին, որ դեռ վերջերս իմ այն հարցին, թե վերջին շրջանի ինչ գրողներ գիտեք, դարձյալ ասում են՝ Համո Սահյան: Թող սիրեն, կարդան այս մեծ բանաստեղծին, բայց նրանից հետո մեր գրականությունն անընդհատ առաջ է շարժվել: Հաճախ, երբ մեր էջում ընթերցողի համար նոր անուն է հայտնվում, երկար ժամանակ, ֆեյսբուքյան լեզվով ասած, հավանության չի արժանանում. ես հասկանում եմ, որ դեռ պիտի մարսեն, կարդան: Հասկանալու, չհասկանալու խնդիր չկա: Նորը բարդ է, նաև բարդ է լա՛վ նորը: Բայց հստակ է, որ մեր խումբը կայուն ընթերցող և հետևողներ ունի: Այդ մասին իմանում եմ ինձ գրած նամակներից և մեկնաբանություններից: Այնպես չթվա, որ ես դժգոհում եմ: Ամենևին, սիրում եմ մեր խմբի բոլոր անդամներին, որովհետև նրանցից շատերը մեր էջի լավագույն ընթերցողներն են: Մենք միասին ենք աշխատում: ՈՒնենք խումբ՝ «աշխատանքային», թատրոնի, արվեստի մարդիկ, երիտասարդ գրողներ, ովքեր հետևողական ձևով աջակցում են խմբի կայացմանը: Արդեն ունեցել ենք գրական երեք հանդիպում, խոսել գրականության մասին, լսել մեր խմբի բանաստեղծների և արձակագիրների հին և նոր գործերը, որոնց մեջ արտացոլված է նրանց վերաբերմունքը վաղվա օրվա հանդեպ, որոնցում կա գոնե լույսի փոքրիկ շող: Իհարկե, դժվար է, մանավանդ երբ ամեն օր ստեղծում ես մի իրականություն, որտեղ չկան առօրյա կենցաղային խոսակցություններ, ֆուտբոլային մեկնաբանություններ, քաղաքական արագափոխ թեմաներ: Որովհետև մարդիկ ֆեյսբուքյան տարածքում փորձում են նաև հանգստանալ աշխատանքից հետո, զրուցել միայն իրենց հետաքրքրող թեմաների շուրջ, լիցքաթափվել, իսկ մենք տեղադրում ենք ոչ միայն հատվածներ այս կամ այն ստեղծագործությունից, այլև ամբողջական գործեր: Բայց քանի որ դա անում ենք մեծ սիրով և նվիրվածությամբ, պատասխանը չի ուշանում, երևում և տեսանելի է դառնում մեր ընթերցողների գոհունակությունը: Բացի այդ, մեր էջի ընթերցողը հնարավորություն ունի լսելու դասական երաժշտության ընտրված նմուշներ, դիտելու թե՛ լուսանկար, թե՛ գեղանկար, թե՛ ֆիլմ. չէ՞ որ գրականությունն ինքնին չէ:
Մեծ իմաստով բոլորս էլ առաջին հերթին ընթերցող ենք: Գրողն էլ, եթե լավ ընթերցող չլինի, չի կարող առաջ շարժվել դեպի գրական նոր տարածքներ: Ի դեպ, մեր խմբում նրանք հրաշալի հնարավորություն ունեն շփվելու իրենց ընթերցողների հետ, կարդալու նրանց ամենատարբեր կարծիքները: Ես չեմ հավատում, որ դա նրանց հետաքրքիր չէ:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ