«Իրատեսի» հյուրը ՀՀ ժողովրդական արտիստ, աշխարհահռչակ սոպրանո ՀԱՍՄԻԿ ՊԱՊՅԱՆՆ է: Շաբաթներ առաջ Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնում աննախադեպ տոն էր. ներկայացվեց Ջակոմո Պուչչինիի «Տոսկա» օպերան՝ Հասմիկ Պապյանի գլխավոր դերերգությամբ: Դա յուրօրինակ հոբելյանական երեկո էր՝ նվիրված երգչուհու բեմական կենսագրության 30-ամյակին: Այդ և այլ թեմաների է անդրադառնում մեր զրույցը:
«ԿԱՐԵՎՈՐԸ ՎԵՐԱԴԱՐՁՆ ԷՐ ՍԻՐԵԼԻ ԲԵՄ՝ 30 ՏԱՐԻ ՀԵՏՈ»
-Հասմիկ, ամիսներ առաջ խոսում էինք Ձեր բեմական գործունեության 30-ամյակը նշելու մասին, և Դուք ասացիք, որ մեզանում ընդունված հոբելյանական հանդիսությունների արարողակարգը Ձեզ դուր չի գալիս, որ կցանկանայիք այդ տարելիցը նշել բեմում՝ Ձեր ընկերների հետ երգելով: Հոբելյանական երեկոն՝ «Տոսկա» ներկայացումով, Ձեր նախընտրած տարբերա՞կն էր:
-Այո՛: Անկեղծությամբ ասեմ, որ հոբելյանի, տոնակատարության զգացողություն՝ որպես այդպիսին, ես բնավ չունեցա: Դրանք ինձ համար նշանակություն չունեցող երևույթներ են: Կարևորը վերադարձն էր սիրելի բեմ՝ 30 տարի հետո, հանդիպումը հարազատ հանդիսատեսի հետ, լինել այնտեղ, որտեղից ես սկսել եմ, հասակ առել և գնացել ու կայացել դրսում: Այդ երեկոյի հետ կապված՝ ես ինձ լիովին երջանիկ ու բավարարված եմ զգում: Իսկ 30-ը ուղղակի թիվ էր, որը գրվեց, հիշատակվեց:
-Վստահ եմ, որ ներկայացման ավարտին ծնկաչոք խոնարհումի ու երկրպագության ժեստը ոչ մի այլ բեմում չէիք անի:
-Հաստատ չեմ անի: Դա շատ ինքնաբուխ էր, և էլի եմ կրկնում՝ ես խոնարհվում եմ իմ հողին, իմ ջրին, իմ արմատներին, իմ ծնողներին, որ ինձ տվել են լինելու, կայանալու այս հնարավորությունը:
-Անդրկուլիսային տրամադրություններին ծանոթ լինելով՝ գիտեմ, որ «Տոսկայում» Ձեզ հետ հանդես եկող երգիչները երկրպագությամբ են վերաբերվում Ձեզ, Ձեր արվեստին: Ներկայացման վրա աշխատելիս այս հանգամանքը երկուստեք չէ՞ր կաշկանդում:
-Չգիտեմ՝ ինչպես էր նրանց համար, ինձ համար կաշկանդող ոչինչ չի եղել: Ես ունեցել եմ բազմատեսակ խաղընկերներ, որոնց թվում եղել են աշխարհի ամենանշանավոր դեմքերը՝ Ջակոմո Արագալը, Պլասիդո Դոմինգոն, Շերիլ Միլնեսը, Ժոզե վան Դամը, Ռենատո Բռուզոն, Ռոբերտո Ալանյան և այլք: Գրեթե չկա այնպիսի մեծանուն երգիչ, որի հետ երգելու երջանկությունն ունեցած չլինեմ: Եվ սրանց կողքին եղել են նաև սկսնակներ, որոնց հետ երգել եմ միևնույն բեմում, միևնույն ներկայացման մեջ: ՈՒ ինձ համար շատ կարևոր էր երգել մեր հայ երգիչների հետ: Կարող եմ ասել, որ նրանք ձգվել էին և կարողացան դրսևորել իրենց ունեցած լավագույն որակները: Իհարկե, շատ կարևոր է էներգետիկ դաշտը, որը փոխանցվում է մեկմեկու, դու տալիս ու ստանում ես: Այդ իմաստով մեր տեղացի երգիչներն ինձ համար շատ «հարմար» խաղընկերներ էին:
-Գաղտնիք չէ, որ վերջին տասնամյակներում խեղաթյուրվել է հայ հասարակության որակը. արտագաղթը, հարկադիր գործազրկությունը, չքավորությունը, սերիալային, ցածրորակ ժամանցային հումքով ձևավորվող ճաշակը, ցավոք, անհետևանք չեն անցել: Այս իրողության պայմաններում Ձեզ համար անակնկալ չէ՞ր բարձր արվեստն այդքան ջերմ ու ոգևորությամբ ընդունող լեփ-լեցուն դահլիճի առկայությունը:
-Ինձ համար անսպասելի չէր, իհարկե, որ դահլիճում կար բարձր արվեստը գնահատող հասարակություն: Բայց որ այդքան ստվար կարող էր լինել այդ հասարակությունը, որ դահլիճն այդպես լեփ-լեցուն կարող էր լինել, ճիշտն ասած, չէի սպասում: Դա իսկապես ամենաուրախալի բանն էր, և մեկ անգամ ևս փաստեց այն ճշմարտությունը, որ հայ ժողովուրդը միայն ցածրորակ երգիչներին (որոնց անունները չեմ ցանկանում տալ) չէ, որ լսում է, որ մեզանում կա այն շերտը, որը ծարավի է, սպասում է բարձր երգեցողության: Հատկապես արժեքավոր էր այն փաստը, որ հանդիսատեսների գրեթե 80 տոկոսը երիտասարդությունն էր: Եվ սա այն դեպքում, երբ Եվրոպայում, Ամերիկայում չես տեսնի նման բան: Այնտեղ հիմնականում ճերմակահեր, տարեց հանդիսատես է հավաքվում նման համերգների ժամանակ: Գալիս են թոշակառուներ, որոնք ի վիճակի են վճարելու տոմսի համար և լսելու դասական երաժշտություն: Իսկ երիտասարդությունը հիմնականում «սնվում է» տեսաերիզներով, համացանցով: Հայաստանում երիտասարդ հանդիսատեսի առկայությունն ինձ համար շա՜տ հուսադրող էր: Մարտ ամսին ես եկել էի Հայաստան և որպես ժյուրիի նախագահ՝ մասնակցում էի «Պողոսյան» հիմնադրամի կազմակերպած մրցույթին: Մրցույթն անցկացվում էր 20-27 տարեկան երգիչների միջև: Լավագույն արդյունքն ունեցողներին տրամադրվում էր դրամական աջակցություն: Ես ունեցա 21 երիտասարդներից լավագույններին ընտրելու հնարավորություն: Հատկապես ինը հոգին ինձ հիացրին: Նրանք այնպիսի լրջություն, այնպիսի արժանապատվություն դրսևորեցին, որ ես պատրաստ էի յուրաքանչյուրին արժանացնելու մրցանակի: Եթե մեր երկրում՝ այս աղքատության, դժվարությունների, հուսալքության պայմաններում, կան երիտասարդներ, որոնք որոշել են իրենց կյանքը նվիրել դասական երաժշտությանը, ուրեմն այս երկիրը չի կարող չգոյատևել, չի կարող չբարգավաճել: Ընդամենը չպետք է խանգարել, պետք է քաջալերել այդպիսիներին, որպեսզի մենք հաղթահարենք եղած խնդիրները: Անձամբ ես վստահ եմ, որ կհաղթահարենք, որ շուտով ոտքի կկանգնենք:
-Ի դեպ, առանձին ոգեղենություն էր հաղորդում մթնոլորտին զինվորականների՝ դահլիճում գտնվելու հանգամանքը: Գիտեի՞ք, որ նրանք ներկա են լինելու Ձեր հոբելյանական երեկոյին:
-Ես չգիտեի, որ դահլիճում զինվորներ կան: Հետո իմացա: Շատ մեծ խորհուրդ կա նրանում, որ մեր ապագա սպաները եկել էին «Տոսկա» ներկայացմանը:
«ԻՆՉ-ՈՐ ԼՍԱՐԱՆ ԿԱ, ՈՐԻՆ ՀԱՐԿԱՎՈՐ Է ԻՄ ԽՈՍՔԸ»
-Հասմիկ, օրինակները բազմաթիվ են, երբ մեկ անհատը՝ իր անձնական հմայքով, իր կամային, մարդկային հատկանիշներով, բարեկամական կապերով կարողանում է շատ լայնամասշտաբ, խորքային խնդիրներ լուծել: Դուք Ձեզ այդպիսի անհատ համարո՞ւմ եք:
-Ես ինձ վրա շատ մեծ բաներ չեմ վերցնում ընդհանրապես: Երբեք չեմ ձգտում լինել առաջնագծում: Ես չեմ կարող որևէ բան կազմակերպել, նախաձեռնող չեմ: Դա նաև դրսևորվում է իմ երգչական կարիերայում: Բայց այնպես է ստացվում, որ մասնագիտության բերումով, հանրային ուշադրության դաշտում գտնվելու բերումով՝ պարտավորված եմ զգում հայտնելու իմ կարծիքը, տեղ հասցնելու իմ մտահոգությունը: Եվ փաստորեն, ստացվում է, որ, այո՛, ինչ-որ լսարան կա, որին հարկավոր է իմ խոսքը: Սա անձնական փորձառության փոխանցում է, անձնական հետևությունների արդյունք: Ես տարիներ շարունակ եղել եմ ամենատարբեր երկրներում, ճանաչել այդ երկրների անվանի արվեստագետներին, պատկերացում կազմել դրանցում տիրող իրավիճակների մասին, կարդացել շատ գրքեր, և այդ ամենի արդյունքն է իմ կեցվածքը: Ես երբևիցե չեմ պարտադրում իմ կարծիքը մարդկանց, ընդամենը ուզում եմ երջանկության իմ բանաձևը փոխանցել, եթե դա վերցնող կա, եթե դրան հետևել ցանկացող կա: Ինքս անցել եմ այդ ամբողջ ճանապարհը և պատրաստ եմ փոխանցելու իմ փորձառությունը ուրիշներին:
«ԵՍ ԻՄ ԵՐԿՐԻ ՅՈՒՐԱՔԱՆՉՅՈՒՐ ՔԱՂԱՔԱՑՈՒ ԱՐԺԵՔԸ ԳԻՏԵՄ ԵՎ ՈՒԶՈՒՄ ԵՄ ԴԱ ՊԱՀՊԱՆԵԼ»
-Հայտնի խոսք է. եթե դու չես զբաղվում քաղաքականությամբ, քաղաքականությունն է զբաղվում քեզնով: Այս ճշմարտությունն առնչվո՞ւմ է Ձեզ հետ:
-Այո՛: Ես լիովին համաձայն եմ այդ խոսքի հետ: Չես կարող քաղաքականությունից դուրս լինել, որովհետև ապրում ես, աշխատում ես, որ քո կյանքը, կենսակերպը լինեն լիարժեք, քիչ թե շատ ապահով: Եվ այսպես, թե այնպես, առնչվում ես քաղաքականությանը: Հատկապես՝ մեր երկրի քաղաքականությանը: Եթե ինձ հարցնեք, թե ով է Ավստրիայի մշակույթի նախարարը, ես, թերևս, կդժվարանամ պատասխանել:
-Կանխեցիք իմ հարցը: Փաստորեն, Ձեզ հետաքրքրողը միայն հայաստանյա՞ն ներքին խնդիրներն են:
-Այո՛: Ոչ միայն ես, այլև հասարակությունն առհասարակ այդքան քաղաքականացված չէ դրսում: Որովհետև նրանք ունեն իրենց գրված, կանոնակարգված օրենքները, որոնք գործում են բոլորի համար: Այո՛, այնտեղ էլ կան երևույթներ, որոնց դեմ մարդիկ պայքարում են, ըմբոստանում են, բայց դա չի հասնում այն չափերի, ինչ մեր երկրում: Եվ իմ մտահոգությունը տարբեր է Հայաստանի համար, որովհետև սա իմ երկիրն է, և ես իմ երկրի արժեքը գիտեմ: Ես իմ երկրի յուրաքանչյուր քաղաքացու արժեքը գիտեմ և ուզում եմ դա պահպանել: Ես մտահոգ եմ, թե ում ենք թողնելու մեր այս հրաշք երկիրը, որտեղ ես պիտի անցկացնեմ իմ ապագա կյանքը: Թեև ես ինձ երբեք չեմ համարել երկրից գնացած մարդ, բայց հիմա արդեն պատրաստվում եմ ընդմիշտ վերադառնալու: Եվ ուզում եմ, որ երկիրս լինի հնարավորինս բարեկարգ, բարեկեցիկ, ապահով, ազնիվ, արդարացի: Եթե երկրումս կա ինչ-որ խնդիր, ես պարտավորված եմ զգում արտահայտելու կարծիքս դրա մասին: Երգչուհի, տնտեսագետ, բժիշկ, շինարար, ուսուցիչ, փիլիսոփա կամ մեկ այլ բան լինելուց առաջ պարտավոր ես մարդ լինել: Եվ ես ցանկանում եմ իմ հարևանին, իմ գործընկերոջը, իմ հացթուխին, իմ խանութպանին երջանիկ տեսնել: Ցավոք, ես չեմ կարող մասնակցել զանգվածային հավաքների: Մասնագիտության բերումով միշտ ձայնս պահպանելու խնդիր եմ ունեցել: Երգիչը պիտի պահպանի իր ձայնը, 1,5-միլիմետրանոց ձայնալարերը, որոնք կրում են իրենց վրա աշխատանքի ամբողջ ծանրությունը: Ես չեմ կարող դուրս գալ փողոց, բղավել, կոչեր հնչեցնել: Ես միշտ պիտի գիտակցեմ, որ երգելու եմ, փորձի եմ գնալու, հյուրախաղերի եմ մեկնելու: Ես չեմ կարող այս ներքին կարգուկանոնից հրաժարվել: Բայց չեմ կարող նաև լռել, և կարծում եմ, որ քիչ թե շատ հաջողությունների հասած ցանկացած հայ՝ ընդհանրապես և մասնավորապես, պարտավոր է խոսել անհանգստացնող երևույթների մասին:
-Հաճախ եք ասել, որ արտասահմանում գտնվելը եղել է Ձեզ համար երկարաժամկետ գործուղում: Վերջնականապես Հայաստան տեղափոխվելու ժամկետները որոշակի՞ են Ձեզ համար:
-Իմ մի ոտքը մշտապես Հայաստանում է եղել, մյուսը՝ դրսում: Պարզապես կա մի խնդիր. իմ աղջիկը դեռ դպրոցական է, և ես պարտավոր եմ լինել նրա կողքին: Եվս երկու տարի կլինեմ դրսում, մինչև նա դպրոցն ավարտի: Երբ արդեն կդառնա 18 տարեկան, կընտրի իր ճանապարհը և կկարողանա ինքնուրույն ապրել, ես կվերադառնամ Հայաստան: Աղջիկս նույնպես հնարավորություն և նպատակ ունի, մասնագիտական կրթություն ստանալուց առաջ, մեկ տարի ապրելու և աշխատելու Հայաստանում՝ «Կարմիր խաչի» ծրագրի շրջանակներում: Այդ աշխատանքը վարձատրվելու է ավստրիական կառավարության կողմից: Իսկ այդուհետ ինքը կորոշի, թե որտեղ ապրի և ինչով զբաղվի:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ