Երևանում դարձյալ կինոտոն է

Մեր մայրաքաղաքն իր ավանդական տոնական հանդերձանքի մեջ է. 14-րդ անգամ մեկնարկել է Երևանի «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնը:
Ծիրանօրհնեքի արարողությունը Սբ Աննա եկեղեցում էր՝ տեղացի և արտասահմանցի հյուրերի մասնակցությամբ:
«Մոսկվա» կինոթատրոնի առջև հանդիսավորությամբ բացվեցին հայ անվանի կինոգործիչներ Ֆրունզե Դովլաթյանի, Սերգեյ Իսրայելյանի, Յուրի Երզնկյանի աստղերը:
Ինչպես պաշտոնական բացման, այնպես էլ Կարմիր գորգի արարողության ընթացքում «Ոսկե ծիրանի» ռիթմերը ազգային էին՝ ջազային մեկնաբանությամբ: Բացման արարողակարգը փոքր-ինչ փոփոխության էր ենթարկվել: Նախ բոլորին ողջունեց «Ոսկե ծիրանի» հիմնադիր տնօրեն Հարություն Խաչատրյանը, ապա ցուցադրվեց տեսաֆիլմ՝ ի հիշատակ Ռուբեն Գևորգյանցի:

Հաճելի անակնկալներ էր պատրաստել հանդիսության մասնակիցների համար ջազմեն Վահագն Հայրապետյանը: Նա հայտարարեց, որ գրել է «Ոսկե ծիրանի» համար օրհներգ, որ իր ղեկավարած ջազ բենդը, որն արդեն մի քանի անգամ ձայնավորել է հայկական համր ֆիլմերը՝ «Ոսկե ծիրանի» առաջարկությամբ և ներկայացրել դրանք կինոփառատոնի բացման արարողությունների ժամանակ, այսուհետ ունենալու է անուն՝ «Ոսկե ծիրան ավանգարդ ֆոլկ բենդ»:
Այս տարի նրանց նվագակցությամբ ցուցադրվեց Համո Բեկնազարյանի «Խասփուշ» կինոնկարը:
Փառատոնի գլխավոր գործընկեր ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ի ղեկավար Ռալֆ Յիրիկյանը, թեև դժվարությամբ, այնուամենայնիվ խոստացավ «Ոսկե ծիրանի» կողքին լինել նաև առաջիկա տարիներին:
Կինոփառատոնն ամեն տարվա նման հյուրընկալել է համաշխարհային մեծության դեմքերի, որոնք իրենց համար բացահայտելու են ոչ միայն մեր գլխավոր կինոիրադարձությունը՝ «Ոսկե ծիրանը», այլև Հայաստանն ու հայ ժողովրդին:

Մրցութային ֆիլմերի ցանկում ընդգրկված են խաղարկային, փաստագրական, կարճամետրաժ ֆիլմեր՝ արտասահմանյան և հայկական արտադրության, որոնք վկայում են, որ աշխարհագրական, գաղափարական, հոգեբանական, սոցիալական, տնտեսական և այլ կարգի սահմանազատումները ջնջվում են, երբ դրանք դիտարկվում են ստեղծագործողի, կինոնկարահանողի հայացքով:
Փառատոնին ներկայացված ֆիլմերում արծարծվող թեմաներն ունեն համամարդկային հնչողություն, սակայն դրանցից յուրաքանչյուրը մատուցված է ուրույն լեզվով և պատկերաշարով, ինչպես դիպուկ ձևակերպված է փաստագրական ֆիլմերի միջազգային մրցույթում ընդգրկված «Ինչո՞ւ է ծիծաղում պարոն Վ.-ն» (ռեժ.՝ Յանա Փափենբրոք, Գերմանիա) ֆիլմի հերոսի շուրթերով. «Յուրաքանչյուրն Աստծո հետ խոսելու իր լեզուն ունի»:

Ի՞նչ են պատմում այդ ֆիլմերը մեր ու իրենց հեղինակների աշխարհի մասին:
Հիշատակված «Ինչո՞ւ է ծիծաղում պարոն Վ.-ն» ֆիլմի հերոսները հոգեկան շեղումներ ունեցող ստեղծագործողներ են, որոնք կյանքին ուղղված իրենց հայացքներում պեղում-հայտնաբերում են սեփական ներաշխարհի խոր շերտերը: Կինոկադրերի շարահար ընթացքի մեջ մեզ են ներկայանում ճշմարտություններ, որոնք երբեմն հակադիր են մեր ընկալումներին, բայց և մտածելու, այդ կարծրացած ընկալումները վերանայելու քայլին են մղում: Տարեց նկարիչը, որ մոտալուտ ծերության տագնապներն է ապրում, իր յուրօրինակ, ոչ ստանդարտ հոգեաշխարհի շերտերից բանաձևում է այսպիսի ճշմարտություն. «Երբ մենակ ես, վախենալու բան չկա»: Լսում ես ու մտածում, որ միայնությունը տիեզերական չարիք կարծող այն մարդիկ, որոնք չունեն հոգեբույժի համապատասխան ախտորոշում, գուցե և կարողանան գտնել սփոփանք ու մխիթարություն իրենց միայնության մեջ, եթե այն կարողացել է գտնել կյանքն այլ ասպեկտներում ապրող ստեղծագործ մտագարը:

Միջազգային խաղարկային ֆիլմերի մրցույթում ընդգրկված է Բոյան Վուլետիչի «Տիկին Յ.-ի ռեքվիեմը» ֆիլմը (Բուլղարիա, Սերբիա, Մակեդոնիա, Ռուսաստան, Ֆրանսիա), որը հոգեբանական բեկում ապրող կնոջ մի քանի օրվա տարեգրությունն է արձանագրում: Հանգամանորեն ու նպատակասլաց սեփական մահվանը նախապատրաստվող կինը ատրճանակի կրակոցին նախորդած տեսիլքից սթափվում է ու կտրուկ շրջադարձով վերադառնում կյանք, որտեղ ոչինչ չի փոխվել, ավելին՝ նրան սպասում է նոր ողբերգություն: Բայց մարդը ապրել-մեռնելու իր ընտրության մեջ ունի սեփական, սուբյեկտիվ պատճառաբանություններ, որոնք ավելի վեր են և ուժեղ, քան կյանքի պարտադրած օբյեկտիվ պարագաները: Սա մի պատմություն է, որում ներկայացվող եվրոպական միջավայրն ու կերպարները չափազանց հայկական նկարագիր ունեն:

Զեքի Դեմիրքուբուզի «Անթեղ» ֆիլմը (Թուրքիա) բարոյականության, ընտանեկան արժեքների, ծայրահեղ իրավիճակի բերումով դրանց դավաճանելու, բայց և դրա համար հուզական, զգացմունքային հենք ունենալու մասին կինոպատում է, որը մտածելու առիթ է տալիս հանդիսատեսին: Ֆիլմն արված է շատ հետաքրքիր մոտեցմամբ և սյուժետային յուրօրինակ անցումներով:
«Տատրակի բույնը» ուկրաինական ֆիլմը (ռեժիսոր՝ Տարաս Տկաչենկո) նույնպես կառուցված է կնոջ կերպարի ու նրա ճակատագրի վայրիվերումների վրա: Սկզբում թույլ, անպաշտպան, մոլորված կինը հանգամանքների դրդմամբ դառնում է ուժեղ, նախաձեռնող, ճկուն և սեփական կամքով է տնօրինում իր և ընտանիքի ճակատագիրը: Սրան զուգահեռ ցուցադրվում է տղամարդու դերի փոփոխությունը՝ թելադրված կյանքի նորահայտ չափորոշիչներով: Անկեղծ ասած՝ այս դեպքում համակրանքն այն տղամարդու կողմն է, որը գիտակցում է օբյեկտիվ ճշմարտությունը և կանգնում իր կնոջ կողքին՝ թեկուզ և վերջինս ինչ-ինչ հարցերում շեղվել է կնոջ դերի ավանդական ընկալումներից:

Հնդկական «Ցանկալի Դուրգան» կինոնկարը (ռեժիսոր՝ Սանալ Կումար Սասիդհարան) նախ և առաջ կկոտրի հայ հասարակության մեջ կարծրացած այն մտայնությունը, թե հնդկական կինոն միայն երբեմնի «Հայրենիք» և «Սևան» կինոթատրոնների հանդիսատեսի համար նախատեսված մելոդրամաներն են կամ այսօր մեր հոգեբանությունը նպատակասլացորեն խեղող իչաների ու չակորների իմաստազուրկ տարեգրությունը: Սա ֆիլմ է, որը նախ և առաջ աչքի է ընկնում իր բացառիկ օպերատորական լուծումներով. կինոխցիկն առարկայնորեն պատկերում է գլխիվայր շրջված աշխարհն ու իրականությունը, որը, թերևս, այնքան չի առարկայանում ֆիլմի բուն սյուժեում: Սա մի պատմություն է երիտասարդ ամուսինների՝ Կաբերի և Դուրգայի՝ անորոշությունից սկսվող և դեպի անորոշություն ձգվող ուղևորության մասին, որն այդպես էլ չի ունենում հանգուցալուծում: Այս ֆիլմը շեշտադրում է իրականության աբսուրդը, որ ներառում է միֆոլոգիական նյութից մինչև ժամանակակից կյանք ընկած տարածությունը:

Կանադայի և Մեքսիկայի համատեղ արտադրության «Դեռ մութ, դեռ լույս» ֆիլմը (ռեժիսոր՝ Սոֆի Գուայետ) եռապատում է Էլիանի, Ռոմեսի, Պաբլոյի իրականության և երազների մասին: Այդ պատմություններին հետևող մարդիկ հազիվ թե լինեն միակարծիք ֆիլմի սյուժետային անցումների ու հանգուցալուծման հարցերում: Երկու աշխարհների միախառնվող սահմանագծում հայտնված հերոսներից մեկը՝ Պաբլոն, նախապատվությունը տալիս է երազների աշխարհին՝ այսպիսի հիմնավորմամբ. «Երազներիս մեջ ես եմ թագավորը»: Մշուշապատ, ասես պաստելային երանգավորմամբ էկրանին գծագրվող բնապատկերներն էլ իրենց հերթին են խտացնում ֆիլմի պատումաշարն ուղեկցող անորոշությունը:
Յուլիուս Շևչիկի «Մասարիկ» ֆիլմը որպես դասագիրք պիտի դիտեն ու յուրացնեն հայաստանյան բոլոր դիվանագետներն ու քաղաքական գործիչները: Սա պատմական ֆիլմ է Չեխոսլովակիա պետության լինել-չլինելու բարդ իրավիճակի մասին, այն մասին, թե ինչպես մեկ գործիչը՝ Բրիտանիայում Չեխոսլովակիայի դեսպան Յան Մասարիկը, հայրենասեր, արժանապատիվ կեցվածքով և ճկուն դիվանագիտությամբ կարողանում է կանխել Չեխոսլովակիայի անհետացումն աշխարհի քարտեզից: Ֆիլմն արված է չափազանց գրավիչ ռեժիսորական լուծումով, դերասանական փայլուն խաղով և մեր ազգային խնդիրների, մասնավորապես արցախյան ձգձգվող ու չհանգուցալուծվող թնջուկի հետ ցնցող ընդհանրությունների առատությամբ:

Ֆիլմը դիտելու ողջ ընթացքում ես երազում էի, որ մենք ևս երբևէ ունենանք մեր մասին պատմող այսպիսի ֆիլմ՝ այսքան գրագետ, այսքան պրոֆեսիոնալ, այսքան բարձր արվեստով արված: Ինչպես պարզվեց գործընկերներիս հետ քննարկման ժամանակ, այդ երազանքով տարվել եմ ոչ միայն ես: Մասնագիտական ախտորոշմամբ խելագար հռչակված Մասարիկը ինքնատիրապետումը կորցնում է, երբ, հոգեբուժարանի մահճակալին պառկած, կարդում է օրվա մամուլն ու տեղեկանում, որ ֆաշիստական Գերմանիան օկուպացրել է իր հայրենիքը՝ Չեխոսլովակիան: Հասկանալի մոլեգնությամբ նա նետվում է դեպի դեղորայքի պահարանն ու ցանկանում կոկաինի մեծ չափաբաժին ընդունել, որն արգելելու նպատակով վրա հասած բուժաշխատողները կանխում են նրան ու փորձում հանգստացնող ներարկել: Հոգեկան հիվանդ համարվող մարդը չափազանց սթափ հայտարարում է. «Խելագար աշխարհում խելագարությո՞ւն եք բուժում»: Նրա շուրթերից հնչում են նաև այլ ճշմարտություններ, զորօրինակ. «Եթե միայն ծաղրածուն է ճշմարտությունն ասում, ուրեմն աշխարհի վերջը եկել է»: Սա ազգասեր չեխի դիտարկումն է իր ապրած ժամանակի՝ 1930-ականների առնչությամբ, որը հասկանալի և ընդունելի պիտի լինի նաև 21-րդ դարում ապրողներիս համար:
Թեև դժվար է այս տարի կինոփառատոնի միջազգային խաղարկային ծրագրում ընդգրկված ֆիլմերի մեջ առանձնացնել լավագույնը, բայց ես ինքս ինձ համար արել եմ այդ ընտրությունը. «Մասարիկը» լավագույնն է:

Միջազգային խաղարկային մրցույթում այս տարի ընդգրկված է նաև հայկական ֆիլմ՝ Վիգեն Չալդրանյանի «Վարդապետի լռությունը»: Անկախ մրցանակ ստանալ-չստանալու հանգամանքից՝ երևույթը հուսադրող ու խոսուն է:
Բազմազանությամբ աչքի են ընկնում նաև «Հայկական համայնապատկեր», անվանակարգում ընդգրկված ֆիլմերը, որոնց մեջ է հանդիսատեսի համակրանքն արդեն շահած «Կյանք ու կռիվը»: Մհեր Մկրտչյանի այս ֆիլմն աչքի է ընկնում պրոֆեսիոնալիզմով, դերասանական հրաշալի խաղով, օպերատորական դիպուկ լուծումներով: Պատահական չէ, որ անցյալ տարեվերջին կայացած «Անահիտ» մրցանակաբաշխության ժամանակ այն արժանացավ մի քանի մրցանակի:
Վավերագրական ֆիլմերի մրցույթում է Արա Մնացականյանի «Դատավարություն» ֆիլմը, որը նոր լույսով է ներկայացնում հայ վրիժառու Սողոմոն Թեհլերյանի արժանապատիվ արարքն ու դատավարությունը:

Կարճամետրաժ ֆիլմերի մրցույթին մասնակցում է Արջ-Ասպետ Շերմազանյանի «Աղ ու հաց» ֆիլմը, որը պատմում է Հայաստանը լքած և օտար ափերում աննպատակ դեգերող անառակ որդիների ու նրանց վերադարձի մասին:
Բնականաբար, անհնար է թվարկել և բնութագրել փառատոնային բոլոր ֆիլմերը մեկ հրապարակման մեջ. դրանք այնքա՜ն շատ են, այնքա՜ն բազմազան: Թերևս, մնում է մաղթել բարի դիտում կինոսեր հայ հանդիսատեսին և վստահ լինել, որ յուրաքանչյուրը կկարողանա ընտրել ու դիտել իր ճաշակին համապատասխան ֆիլմեր, իսկ կինոդիտումից հետո վայելել հայ երաժիշտների ջազային կատարումները, որոնք հաճելիորեն կլրացնեն «Ոսկե ծիրան» փառատոնի երեկոյան ժամերը:

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆ

Լուսանկարներ

Տեսանյութ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ