«Ի սկզբանե լռությունն էր»

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԻ հետ զրուցել ենք վերջերս լույս տեսած «Ճերմակ աղավնի» պատմվածքների ժողովածուի առիթով: Նրա պատմվածքները տպագրվել են ՌԴ-ում լույս տեսնող «Գործարար» ամսագրում, տեղական հանդեսներում և թերթերում: «Ճերմակ աղավնի» գրքում տեղ են գտել հեղինակի վերջին տարիների ստեղծագործությունները:

-Ի՞նչ արձագանք է գտել Ձեր գիրքը, ինչպե՞ս է հասնելու ընթերցողին: Վանաձորում տեղի գրողների, առհասարակ, ժամանակակիցների նկատմամբ հետաքրքրություն կա՞:
-Գրական շրջանակներին հետաքրքրում է գիրքս, եղել են նաև դրական արձագանքներ: Գիրքս հատկապես բարձր գնահատեց Հայաստանի գրողների միության Լոռու մարզային բաժանմունքի նախագահ Մանվել Միկոյանը: Գրքի առաջաբանի հեղինակ Խորեն Գասպարյանն ասաց, որ լեզուն բավական տպավորիչ է, որովհետև արևելահայերենի և արևմտահայերենի խառնուրդ կա: Ես Հունաստանից եմ եկել, արևմտահայերենն ինձ հարազատ է, և էլի են ասել, որ տարբերվում է լեզուս:
-Պատմվածքների հիմքում իրակա՞ն պատմություններ են:
-Հիմնականում` այո: Իմ կյանքն է, իմ տեսածը, ընկերներիս պատմածը: Հնարովի ոչինչ չկա:
-Ինքներդ ո՞ր գործն եք առանձնացնում:
-«Ժամանակի խորհուրդը»` մարդու ապրելու ձգտումը, որ փորձում է նույնիսկ Գաբրիել հրեշտակապետին շփոթեցնել, իբր մահացել է, որ չփնտրի իրեն ողջերի մեջ: Ինձ դուր է գալիս նաև «Ճերմակ աղավնին»: Խոստովանեմ, որ այդ պատմվածքի հերոսը երջանկահիշատակ Հովհաննես Գրիգորյանն է: ՈՒսանողական տարիներին տեսել եմ նրան սրճարանում մի աղջկա հետ նստած, ու նրանց սերն ինձ ներշնչել է: Սիրում էի նրանց սերը: Երբ չեն խոսում, լռությունը կարծես քայքայում է սերը: Նրանց մոտ միայն լռություն էր, որը, ի վերջո, հանգեցրեց բաժանման: Թեև, մեծ հաշվով, ինձ համար լռությունն ավելի խորհրդավոր է, ավելի տարողունակ, լռության լեզուն շատ ավելի խոր է: Ես գրել եմ այդ մասին, որ ի սկզբանե խոսքն է եղել, բայց մտածում եմ, որ ի սկզբանե լռությունն էր:
-«Որտե՞ղ է վերջանում իրականության և երազանքի սահմանը»: Այսպիսի հարցադրում կա գրքում: Չվերջանալ չի՞ կարող, պարտադի՞ր է իրականությունը երազանքից տարանջատելը:
-Իրականությունը մի բան է, երազանքը՝ մի ուրիշ բան: Ցավոք, սովորաբար, այդ երկուսը համընթաց չեն քայլում: Մի բան երազում ենք, բայց կյանքը բոլորովին այլ անակնկալ է մատուցում:
-«Բայց... վառում էր երրորդ մոմը» պատմվածքում ասում եք, որ եկեղեցին ու մեղքը անհամատեղելի են: Գուցե սերն ու մեղքը նո՞ւյնպես:
-Ըստ էության` սերը մեղք չէ: Դժվար է հաշտվել այն մտքի հետ, որ կա «մեղավոր» սեր: Ի վերջո ամեն ինչի հիմքում սերն է:
-Առհասարակ, սերն առանցքային տեղ է գրավում Ձեր գործերում: Ինչո՞վ է սա պայմանավորված, սիրո պակա՞ս կա մեր կյանքում, մեր օրերում:
-Իհարկե` կա: Մարդու լեզուն կպտտվի՞` ասի` չկա: Ձեր հարցի պատասխանն ինքներդ տվեցիք: Այսօրվա թոհուբոհը սիրո պակասի հետևանք է:
-Գրում եք, որ սերը ժամանակից դուրս է, ժամանակի խորհրդին անտարբեր: Այսպիսի՞ն է ժամանակի և սիրո Ձեր բանաձևումը:
-Սերը բանաձև չունի, հանելուկ է, առեղծված, սերը սերն է, էլ ի՞նչ բանաձև տաս սիրուն: Սերն ինքը բանաձև է, որ պիտի ընդունես կամ չընդունես: Չընդունել հնարավոր չէ, քանի որ կյանքը հիմնված է սիրո վրա: Ժամանակը ժամացույցի անիվների թիկ-թակը չէ: Ժամանակը մի ուրիշ հոսք ունի: Երբեմն ասում են` ժամանակն անցնում է: Այդ մենք ենք անցնում, ոչ թե ժամանակը:
-Լրագրությունն ու գրականությունը մեկը մյուսին չե՞ն խանգարում:
-Լրագրողական գործունեության ընթացքում մտքեր են ծնվում և տող-տող, բառ-բառ գրվում են: Սպառվում ես: Այդ բոլոր մտքերը կարող էին մի գեղեցիկ օր պատմվածք դառնալ, վիպակ: Լրագրությունն այդ պարագայում ոչ թե օգնում, այլ խանգարում է:
-Դուք Ձեզ ավելի շատ գրո՞ղ եք համարում, թե՞ լրագրող:
-Բարդ հարց տվեցիք, կուզեի մտքի մարդ կոչվել: Չգիտեմ` ինչ է նշանակում լրագրող, գրող, սահմանազատումները մի քիչ պայմանական են:
-Դուք հայրենադարձ եք, Ձեր ծնողներն անցել են գաղթի ճանապարհը: Ձեր թոռնուհին դրսում է ապրում: Մենք էլի ու էլի գնում ենք մեր երկրից, ինչպե՞ս եք վերաբերվում արտագաղթին:
-Ես ուսանող էի, մանկությանս ընկերը եկավ, հետս դասերի նստեց ու ասաց` Հովհաննես, վաղն ընտանիքով գնում ենք Ֆրանսիա: Ես այնքան վիրավորվեցի, որ ոչ բարի ճանապարհ ասացի, ոչ ճանապարհեցի: Հայրենիքից հեռանալը համարում էի դավաճանություն: Գնալուց հետո նա դասընկերոջը նամակ էր գրել, խնդրել, որ, եթե կարող է, հոր գերեզմանին ծաղիկ դնի իր անունից: Դա շատ ծանր բան է: Եթե չես կարողանում այցելել հորդ շիրմին, մի ծաղիկ դնել, ո՞ւմ է պետք նյութական բարեկեցությունդ: Մյուս կողմից, ամեն մարդ ինքն է որոշում` ոնց ապրել, չի կարելի կտրուկ դատել, արդեն չեմ դատում, ընդունում եմ, որ եթե գնում են, ուրեմն այդպես է պետք:
-Իսկ բուն երևույթը մեր երկրին ի՞նչ վնասներ կարող է հասցնել:
-Բոլոր երկրներից էլ գնում են, բայց այսպիսի ահագնացած չափերի արտագաղթ, չեմ կարծում, թե ուրիշ տեղ կա: Հետո՝ մեզ հարիր չէ: Մենք փոքր երկիր ենք և ամրապնդվելու կարիք ունենք, բայց դրա փոխարեն թողնում-փախչում ենք: Բայց ո՞նց մեղադրես գնացողին, երբ օրախնդիր հարցերի առաջ է կանգնած: Պատմական շանս է տրված այսօրվա իշխանություններին՝ դու ղեկավարում ես, դու պիտի մնաս պատմության մեջ, ի վերջո, սերունդները քեզ պիտի դատե՞ն, թե՞ չէ: Ո՞նց կարելի է հնարավորություններն այնպես չօգտագործել, որ սերունդները հպարտանան քեզնով:
Ինչպես ասացի` մարդն ազատ ընտրելու իրավունք ունի, սակայն թող տպավորություն չստեղծվի, թե հակասում եմ ինքս ինձ: Եղեռն հասկացությունն ինձ համար զուգորդվում է արտագաղթի հետ: Դիտեք «Երաժշտական փոստարկղ» հաղորդումը. Սանամ պապը` Վայոց ձորից, Մեսրոպ պապը` Տավուշից... Ռուսաստանից, Գերմանիայից, Ֆրանսիայից և այլն, հիշատակվում է գրեթե ողջ մոլորակը: Ինչո՞ւ են այդպես ցաքուցրիվ: Հաց ու արդարություն փնտրելու պատճառով: Մեզանում արդարության պակասը խեղդում է այնպես, որ անգամ վերևներում դրա գիտակցումը կա: Այդ մասին շատ դիպուկ էր նկատել «Իրատեսի» հեղինակներից Վաչագան Սարգսյանը. «Եթե իշխանավորը սկսել է հասկանալ որևէ բան, ուրեմն այդ բանը բանից անցնել է»: Օրեցօր փոքրանում ենք, ինչպես շագրենի կաշին: Գեղեցկախոսություն թող չհնչի, բայց իսկապես մեր օդը, ջուրը, մեր արևն ուրիշ են, մեր երկիրն ուրիշ է:
Անկախ իրավագիտական հռչակումներից՝ Հայաստանում անչափ կարևոր է արդարության և խղճի խորհրդանիշ ունենալը: Դրա լավագույն ձևը «Հաց բերողի»` Արթուր Սարգսյանի արձանը կանգնեցնելն է մայրաքաղաքի ամենատեսարժան, ամենաբանուկ հատվածներից մեկում: Եթե ունենք ծաղիկ բաժանող Կարաբալայի արձանը, ինչո՞ւ «Հաց բերողի» արձանը չունենանք՝ որպես արդարության ու խղճի խորհրդանիշ:
-Գրականությունն ի՞նչ է տալիս մեր երկրին, մեր հանրությանը:
-Մի ժամանակ գրականությունը շատ բան էր տալիս, հիմա արժեքներն այնքան են փոխվել, որ դժվարանում եմ հասկանալ: Խորհրդային տարիներին Պերճ Զեյթունցյանը հրապարակախոսական այնպիսի նյութեր էր գրում, որ մինչ օրս հիշում եմ: Այսօր զարմանում եմ գրողների լռության, իներտության վրա: Գրողը լռելու իրավունք չունի: Երկիրը ձեռքից գնում է, իսկ գրողը, կարծես, գոյություն չունի: Թումանյանն այդպե՞ս կաներ: Չէր անի, չէ՞:
-Գրողներն ընդգծում են այն հանգամանքը, որ նախկին` պետականություն չունեցող երկրում գրողն իր վրա էր վերցնում առաջնորդի դերը: Այսօր արդեն մենք անկախ երկիր ենք, պետականություն ունենք, Ազգային ժողով, քաղաքական այրեր: Ինչո՞ւ պետք է նորից գրողը հասարակական խնդիրներն իր ուսերին վերցնի:
-Պետությունը «Մարշալ Բաղրամյան» մեդալ է տալիս բանակում չծառայած պաշտոնյային: Դեռ հարց է, նա պաշտոնավարելու իրավունք ունի՞, թե՞ չունի: Ա՜յ քեզ պետություն:
-Ձեր պատմվածքները լուսավոր են, բարի, իսկ ինչո՞ւ չկան հասարակական-քաղաքական շեշտադրումներ:
-Դրանք նովելատիպ գործեր են, իսկ նովելը փակագծերը լրիվ չի բացում, մինչև վերջ չպետք է ամեն ինչ ասի: Թողնում եմ, որ ընթերցողը մտածի: Եթե փակագծերը բացեմ, կդառնա լրագրություն:

Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ