«Եթե ամեն մարդ իր բաժին երկինքը փրկի, ապա շատ բան ավելի լավ կլինի»

«Իրատեսի» հյուրը գրող, հրապարակախոս, արվեստաբան ՍԵՅՐԱՆՈՒՀԻ ԳԵՂԱՄՅԱՆՆ է: Զրույցի առիթը նրա «Բազմանկյուն» ժողովածուն է, որում ամփոփված են պատմվածքներ, վիպակ, իրապատումներ, արվեստաբանական և այլ հոդվածներ, հարցազրույցներ, դիմանկարներ:

«ՀԱՂԹԱՆԱԿՆ ԻՐԱՊԵՍ ՔՈ ՈՃԻ ՄԵՋ ԱՊՐԵԼՆ Է»

-Տիկին Սեյրանուհի, վերջերս լույս տեսած «Բազմանկյուն» խորագրով ժողովածուի առաջաբանում հետևյալ խոստովանությունն եք արել. «Ինչպես մարդկային հարաբերություններում, այնպես էլ ստեղծագործական ոլորտում ունեցել եմ միայն մեկ սկզբունք՝ ազնվությունը»: Իհարկե, մեր օրերում (գուցե և բոլոր ժամանակներում) նման մոտեցումը կարծես ծանր խաչ է դառնում, սակայն դա նաև միա՛կ մխիթարությունն է՝ հաղթանակի պատրանքով ապրելու համար: Ո՞րն է Ձեզ համար հաղթանակը:
-Հաղթանակն իրապես քո ոճի մեջ, քո տեսակին, քո սկզբունքներին անդավաճան ապրելու մեջ է: Ինձ համար ամեն ինչում հիմնական չափ ու կշիռը ազնվությունն է: Կեղծիքը, երեսպաշտությունը մերժելի են եղել ի սկզբանե: Հասկանալի է, որ նման պահվածքով հաճախ հակասությունների մեջ ես գտնվում իրականության հետ և երբեմն հայտնվում ես ոչ շահեկան իրավիճակում, հարաբերականորեն՝ ոչ շահեկան: Սակայն մի բան հաստատ է. եթե երբևէ դավաճանեմ ապրելու իմ սկզբունքներին, այդ ժամանակ կընդունեմ, որ պարտվել եմ, և գիտեմ, որ դա տասն անգամ ավելի ծանր կլինի, քան ցանկացած հաղթանակ: Իսկ «պատրանք» բառը մի քիչ հեգնանքով կամ, ավելի շուտ, ցավով եմ օգտագործել. ով ինչպես կարող է, թող հասկանա:
-«Երկնքի իմ բաժինը» վերնագրված վերջաբանում հիշատակում եք Գրիգոր Պահլավունու առակը արտույտի մասին, որը փորձում է փուլ եկող երկինքը պահել իր փոքրիկ տոտիկներով: Եվ ասում եք, որ այն, ինչ կարողացել եք անել տարիների ընթացքում՝ երկնքի Ձեր փրկած բաժինն է: Ըստ Ձեզ՝ այդ արտույտը երազո՞ղ է, թե՞ իրատես:
-Հավանաբար՝ երազող կամ, ավելի ճիշտ, աշխարհը և մարդկությունը ներդաշնակ տեսնելու երազանքով ապրող, քանի որ այս դժվար, անհանգիստ, ամեն պահ փուլ եկող աշխարհում, եթե ամեն մարդ իր բաժին երկինքը փրկի, ապա շատ բան ավելի լավ կլինի: Աստծո պարգևած հնարավորությունների սահմանում ես միշտ ձգտում եմ դա անել. իմ պահվածքով, իմ ստեղծագործություններով, մարդու հանդեպ զգայուն վերաբերմունքով, ինչ-որ բան շտկելու ճիգերով: Միշտ չէ, որ հաջողվում է, բայց փորձում եմ: Այնուամենայնիվ, օրեցօր աշխարհում ավելի ու ավելի ահագնացող դաժանության ու բռնության, երեսպաշտության, ցավի ու ողբերգությունների մեջ աստիճանաբար փոքրանում է մաքուր երկինքը: Այնպես որ, հազիվ թե իրատես է արտույտը՝ կարծելով, թե երկնքի իր բաժինը փրկելով՝ կարող է փրկել երկիրը:

«ԱՎՐՈՐԱՅԻ» ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՂՆԵՐՆ ՈՒՆԵՑԱՆ ԶՈՒՏ ԱԶԳԱՅԻՆԻՑ ՎԵՐ ԿԱՆԳՆԵԼՈՒ ԵՎ
ՀԱՄԱՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ՏԵՍԱՆԿՅՈՒՆԻՑ ԻՐԵՐԻՆ ՆԱՅԵԼՈՒ ՔԱՋՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-Ձեր «Նվիրում» փաստագրական վիպակում հանգամանալից անդրադարձ կա Հենրի Մորգենթաուին: Մեր «Ավրորա» մրցանակաբաշխության նախաձեռնողների և Մորգենթաուի միջև աղերսներ տեսնո՞ւմ եք:
-Այո՛, անշո՛ւշտ, թեև երբեմն երկակի զգացողություններ եմ ունենում: Քանի որ մեր երկրում բազմաթիվ ծանր խնդիրներ կան, պատահում է, որ մտածում եմ, թե ինչու են «Ավրորայի» նախաձեռնողները նման հսկայական գումարներ նվիրաբերում ուրիշներին: Բայց երկրորդ պահին ինքս ինձ հակադրվում եմ այն մտայնությամբ, թե պետք է կարողանաս վեր կանգնել ինքդ քեզնից և հասկանաս ուրիշի ցավը: Հիրավի, եթե ցեղասպանության սարսափելի տարիներին չլինեին Մորգենթաուն, Լեփսիուսը, Մարիա Յակոբսոնը և նրանց նման հարյուրավոր մարդիկ, որքա՜ն ավելի ողբերգական կլիներ մեր ժողովրդի վիճակը: Վստահ եմ, որ մենք այսօր այն չէինք լինի, ինչ ենք, և հանուն արդարության ու ճշմարտության մեր պայքարն էլ հազիվ թե նման հանգրվանի հասած լիներ: ՈՒ երբ այս տեսակետից եմ նայում, հիանում և հպարտ եմ զգում, որ «Ավրորայի» նախաձեռնողներն ունեցան զուտ ազգայինից վեր կանգնելու և համամարդկային տեսանկյունից իրերին նայելու քաջությունը: Միայն նման արժանապատիվ լայնախոհությամբ է, որ կարող ենք քայլ գցել ժամանակակից աշխարհում:
-Մի քանի հարցազրույց եք զետեղել «Բազմանկյուն» գրքում: Ի՞նչ սկզբունքով եք կատարել դրանց ընտրությունը. ըստ զրույցի բովանդակությա՞ն, թե՞ ըստ զրուցակցի անձի:
-Ավելի շատ՝ ըստ զրուցակցիս կատարած գործի արժեքի: Իմ ոչ կարճ աշխատանքային կենսագրության ընթացքում հարյուրավոր հարցազրույցներ եմ վարել նշանավոր մարդկանց, մեծ արվեստագետների, գրողների, ազգային գործիչների և բազմաթիվ զարմանալի հայերի հետ, որոնց գործը, խոսքը և անձնական հատկանիշները կարող են սերունդների համար օրինակ ծառայել: Հարցազրույցների միջոցով, ինչպես և ցանկացած ժանրում՝ լինի դա գեղարվեստական, թե փաստագրական, ես փորձում եմ հոգեբանական շերտեր բացել, մարդկային բարձր չափանիշների և առաքինությունների, վեհ ու նվիրական զգացումների մասին խոսել: Առհասարակ, գրելուս շարժիչ ուժը մարդկային հոգիներում, կյանքում և արվեստում ներքին գեղեցկությունները, ճշմարտությունն ու իրական արժեքները հայտնաբերելը և դրանց գիտակցությունը սերունդներին փոխանցելու մղումն է:

«ԱՆՀՈԳ, ԱՆՑԱՎ ԱՊՐԵԼՈՒ ՇՌԱՅԼՈՒԹՅՈՒՆ ԱՅԼԵՎՍ ՉՈՒՆԵՆՔ»

-Ձեր «Երազանք» պատմվածքում երազանքի մեկնարկային կետը և վերջնակետը միևնույնն են: Ինչո՞ւ:
-Տարիք առնելով, բազում ու բազմապիսի իրավիճակներով անցնելով՝ մարդն ավելի շատ կարոտում է անհոգ տարիներին, մանկությանը, երբ ուսերիդ ծանրացած չեն լինում ո՛չ անձնական, ո՛չ ազգի, ո՛չ մարդկության հոգսերը, տագնապներն ու անհանգստությունները, ու դու ընդամենը զմայլվում ես բնության գեղեցկությամբ, թիթեռի թռիչքով, թռչնի երգով ու չգիտես, թե ի՜նչ սարսափելի բաներ են կատարվում աշխարհում: Ինչպես մեծն Թումանյանն է ձևակերպել՝ ապրում ես «անգիտությամբ բախտավոր»: Մինչդեռ այսօր, այս տագնապալի ու հիվանդ աշխարհում անհոգ, անցավ ապրելու շռայլությունն այլևս չունենք, և, ամեն օր, երբ գլուխս դնում եմ բարձին՝ աղոթքի պես խնդրում եմ. «Տե՛ր Աստված, միայն թե արշալույսները խաղաղ բացվեն»: Ահա թե ինչու «Երազանք» պատմվածքում որոշակի ձեռքբերումների հասած կինը ցանկանում է դարձյալ փոքրիկ աղջնակ լինել և, ինչպես մանկության օրերին, նստել սարալանջի տաք քարի փոսորակում ու երազել ծաղկից ծաղիկ թռչող փոքրիկ, թավշաթև թիթեռնիկ լինելու մասին:
-Երազողի, ստեղծագործողի էությունը պիտի որ դժվար լիներ համատեղել վարչական աշխատանքի հետ, այնպես չէ՞:
-Այո՛, անշո՛ւշտ, և ոչ միայն երազողի կամ ստեղծագործողի հանգամանքը: Ես միշտ մեծ ընտանիք եմ ունեցել՝ թե՛ հայրական տանը, թե՛ ամուսնանալուց հետո, և իհարկե, դժվար է եղել համատեղել ընտանեկան հոգսերը, աշխատանքային ծանրաբեռնվածությունն ու պատասխանատվությունը և ստեղծագործական մղումները: Պատկերացրեք, որ աշխատանքային օրերին երազել եմ հանգստյան օրերի մասին, իսկ հանգստյան օրերին՝ անհամբեր սպասել եմ, թե երբ պիտի գնամ աշխատանքի: Եվ այսպես շարունակ: Բայց հավատացեք, մեկը մյուսի հաշվին երբեք չեմ արել, արել եմ իմ հաշվին, իմ հանգստի, իմ լարված առօրյայի հաշվին, և այնուամենայնիվ, փառք եմ տալիս Աստծուն, որ հենց այդպես եմ ապրել: Եվ հետո, միշտ գոտեպնդվել եմ այն գիտակցությունից, որ այն, ինչ անում եմ, պետք է մարդկանց: Ասեմ նաև, որ իմ ճիգերը, սրտացավությունն ու նվիրումը միշտ փոխհատուցվել են ինձ ճանաչողների ջերմ վերաբերմունքով, որը չի եղել այսօրեական կամ հպանցիկ, այլ տևական, մշտական, անկեղծ: Այնուամենայնիվ, եթե մի բան տուժել է, ապա դա իմ ստեղծագործական կուտակումներն են, որոնց դրսևորման համար ես նվազագույն ժամանակ եմ ունեցել:
-Գուցե դեռ ժամանակ կգտնեք, վստահաբար նոր ստեղծագործություններ կգրվեն:
-Չեմ ժխտում: Անկեղծ ասած՝ մտքիս մեջ «Բազմանկյունը» մի քիչ այլ կառուցվածք պետք է ունենար, մի տեսակ եռաչափ հենքով, անցյալի և ներկայի, երազանքի և իրականության իրարահաջորդ խորհրդածություններով զուգորդված: Բայց նման կառուցվածքը բավական բարդ էր և շատ երկար ժամանակ էր պահանջում. այնպես որ, ստիպված էի առայժմ հետաձգել այդ մտահղացմանս իրականացումը: Իհարկե, պիտի աշխատեմ կյանքի կոչել դա, մանավանդ որ հիմնականում թեմաները թղթի վրա կամ մտքիս մեջ պատրաստ են: Եվ հետո, մեր ապրած բարդ ու բազմաշերտ ժամանակի, բազում երևույթների ու մարդկանց մասին հետաքրքիր հիշողություններ ունեմ, որոնք նույնպես արժե թղթին հանձնել: Այնուամենայնիվ, «Բազմանկյունը» սիրեցի, որովհետև տարբեր ժանրերով և թեմաներով բազմաթիվ հրապարակումներից ընտրված նմուշներն ի հայտ են բերում իմ հետաքրքրությունների, որոնումների, դիտարկումների, գեղագիտական չափանիշների հանրագումարը:

«ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ Է ԼՐՋՈՐԵՆ ՄՏԱԾԵԼ ԲԱՐԵԿԻՐԹ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՌՈՒՑԵԼՈՒ ՀՐԱՏԱՊՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ»

-Ո՞րն է Ձեր ամենամեծ մտահոգությունը:
-Մտահոգությունները շատ են, սակայն չէի ուզենա խոսել գլոբալ խնդիրներից: Կան «փոքր» թվացող հարցեր, որոնք, սակայն, խորքի մեջ չափազանց կարևոր են. առաջինը մեր շատ ցածր, անվայելուչ կենսակերպն է, ավելի ճիշտ՝ կենսակերպի մշակույթի բացակայությունը, բարեկրթության պակասը: Ամեն օր աշխատանքի գնալիս կամ տուն վերադառնալիս մենք բախվում ենք բազում իրավիճակների, որոնք խորապես վիրավորում են գիտակից մարդու արժանապատվությունը և անհամատեղելի են այն ժողովրդի վարկի հետ, որը հաճախ է խոսում հայրենասիրությունից, հպարտանում է հնագույն ազգ լինելու իրողությամբ, մշակութային ձեռքբերումներով: Պարզապես անտանելի իրողություններ են մեր անմաքուր, փնթի կենցաղը, գնալով ավելի ու ավելի պակասող կանաչ տարածքները, երթևեկության հնամաշ միջոցները, մեր խոսքի մշակույթի ցածր մակարդակը, գռեհիկ, անհարգալից վերաբերմունքը միմյանց նկատմամբ, անցորդների կամ ավտոմեքենաների պատուհաններից նետվող ծխախոտի մնացուկները և պաղպաղակի թղթերը, պուրակներում, զբոսայգիներում հիմնավորապես մոռացված բարոյական նորմերը և այլն, և այլն: Այս ամենը գուցե և անկարևոր է թվում այն տնտեսական և պաշտպանական լուրջ խնդիրների համեմատ, որոնք ունի մեր երկիրը, բայց նաև սրանցով է ամբողջանում ժողովրդի ընդհանրական կերպարը: Հաճախ մեզանում ընդունված է պատկան մարմինների կողմից կյանքի կոչել այնպիսի ծրագրեր, որոնք ուղղված են նպաստավոր պայմաններ ստեղծելու հատկապես օտարների համար, որպեսզի նրանք մեր երկրում իրենց լավ զգան կամ մեր մասին վատ կարծիք չունենան: Ես խորապես մերժում եմ նման մոտեցումը. Դա մի տեսակ արհամարհանք է սեփական ժողովրդի հանդեպ: Կարծում եմ՝ առաջին հերթին պարտավոր ենք ապահովել մե՛ր ժողովրդի արժանապատիվ, 21-րդ դարի մարդուն վայել կենսակերպով ապրելու իրավունքը, և այդ ժամանակ օտարներն է՛լ ավելի կհարգեն մեզ, և նրանց աչքում մեր վարկանիշն ավելի կբարձրանա: Հավանաբար ես ինձ թույլ չտայի խոսել նման հարցերի շուրջ, եթե չզգայի, որ օրեցօր վերոնշյալ երևույթներն ավելի ցավոտ և ակնառու են դառնում: Անհրաժեշտ է լրջորեն մտածել բարեկիրթ հասարակություն կառուցելու հրատապության մասին: Սա գերխնդիր պետք է լինի ինչպես պետության, այնպես էլ յուրաքանչյուր մարդու և ընդհանուր հասարակության համար, ուսումնական հաստատությունների և զանգվածային լրատվամիջոցների համար, այլապես հետագայում շատ ավելի դժվար կամ արդեն անհնար կլինի շտկել այն ավերածությունները, որոնք այսօր կատարվում են մեր կենսակերպում և հոգիներում:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ