Կարծրատիպերի և գաղափարների բախման կետում

Թվում էր` Հայաստանի քաղաքական ու փորձագիտական միտքը պիտի վերջապես հրաժարվի «ո՞վ է լինելու 2018-ին վարչապետ» ժամանակի մեջ միայն պատասխանելի հարցից ու վերադառնա այսօրվա իրականությանը` թեկուզ նույն այդ հարցի ռեալ պատասխանի նախադրյալները պարզելու համար: Առավել ևս, որ իրադարձությունների ընթացքը կուտակում է փաստեր, որոնք, մեղմ ասած, կրակում են բոլորիս վրա: Բայց կամ փորձագիտական ալարկոտությունը, կամ քաղաքական կաշկանդվածությունը տանում են տրորված ճանապարհով` օրակարգում պահելով վարչապետի անձը, նույնիսկ չանդրադառնալով «ի՞նչ է անելու վարչապետը 2018-ին ու հետո» հարցին, եթե պայմանները մնում են նույնը` թե քաղաքական, թե տնտեսական: Համենայն դեպս, միայն իբրև տեղեկատվություն ընկալվեց Հայաստանի էներգետիկ հզորությունների նոր չափաբաժինը բարեհաջող մեկ տարին բոլորած ու նոր ոգի չդարձած վարչապետ Կարեն Կարապետյանի ձեռամբ Սամվել Կարապետյանին փոխանցելու փաստը: Գործնականում մեր աչքի առաջ խաղարկվում է երկրորդ «Գույք՝ պարտքի դիմացը», երբ պարտք չկա, բայց մնում է վասալային պարտավորությունը` երբեք «ոչ» չասել Ռուսաստանին, ինչ գին էլ պահանջվի: Իսկ դա ոչ միայն քաղաքականություն է, այլև մտածողության կարծրատիպ, որն ամենավտանգավոր ու դաժան թշնամին է: Մտածողության ժանգը քերելու համար ժամանակը չէ գլխավորը, հակառակը`ժամանակն ընդարմացնում է, բթացնում ոչ միայն ընկալունակությունը, այլև սպառում արձագանքի տարածքն ու հնարավորությունները: Մտածողության ժանգի դեմ գործունակ են միայն գաղափարները` կենսունակ ու տարողունակ: Պայմանով, որ ոչ թե խորացնում են վիճակի անելանելիությունը, այլ ելք են ցույց տալիս, թեկուզ սկզբում անհավանական ու անիրական թվացող: Մտածողության ժանգը մենք ընկալում ենք իբրև կայունություն ու անխուսափելիություն` խրված փոփոխությունների առաջ խուճապի մեջ:

Կարծրատիպերի ու գաղափարների բախման թափանցիկ հարթակ դարձավ Երևանի ավագանիում «Ելքի»` մայրաքաղաքի մի քանի փողոցների անվանափոխության նախաձեռնությունը, որ բացեց Պանդորայի ազգային արկղը, որտեղ նիրհում են անցյալի անպատասխան հարցերը: Ի վերջո, մենք այդպես էլ չենք պարզել Առաջին հանրապետության կործանման պատճառները, թեպետ պատրաստվում ենք 2018-ին նշել 100-ամյակը: Իսկ չենք պարզել, որովհետև գերադասում ենք ընդունել, որ դարձել ենք համաշխարհային դավադրության զոհ, գերտերությունների շահերի մեջ չենք կարողացել մեր շահը պաշտպանել` թուլության պատճառով: Հանդիպակաց հարց` ինչպե՞ս Առաջին համաշխարհայինում պարտված Թուրքիան վերականգնեց պետականությունն ու նոր տարածքներ ստացավ մեր հաշվին, եթե գլխավոր պատճառը թուլությունն է: Ո՞վ և ինչու՞ ուժեղացրեց Թուրքիային: Ի՞նչ է փոխվել այսօր: Ոչինչ: Այլապես Երևանի ավագանու լուծելիք խնդիրը չէր դառնա հանրաքվեի հարց ու միջազգային միջամտության պատճառ: Մենք սկսում ու երբեք չենք ավարտում` սա ախտորոշում է, բայց բուժման ցանկություն չունենք:
Մտածողության կարծրատիպերի դեմ «Ելքը» երկրորդ քայլն էլ արեց` ԱԺ ներկայացնելով հայտարարության նախագիծ, որով Հայաստանը հայտարարում է ԵԱՏՄ-ից դուրս գալու գործընթաց սկսելը: Առաջին հայացքից` բացարձակապես անիմաստ քայլ` հաշվի առնելով իշխանական ու ընդդիմադիր ուժերի համամասնությունը խորհրդարանում: Կասկած չկա, որ կոալիցված ՀՀԿ-ն ու ՀՅԴ-ն դեմ են լինելու, ավելին` քննարկումը խանդավառ հնարավորություն է հերթական հավատարմության երդումներ տալու ԵԱՏՄ-ՀԱՊԿ-ին, բայց Հայաստանում իշխանության խոսքին ձրի չեն հավատում: Նույն շրջագծում է պտտվելու ԲՀԿ-ն` «Ծառուկյան» դաշինքի անվան տակ: Ավելին` անհիմն ավանդույթ է` ԲՀԿ-ին թվում է, որ ոչ թե ինքը, այլ իրեն պիտի միանան: Ինչ հարց էլ լինի:

Նրանք իրենց համարում են քաղաքական ծանրքաշային և այդպես են համարելու այնքան, քանի կշռողը ՀՀԿ-ն է: Հազիվ թե «Ելքում» անտեղյակ են գործընկերների քաղաքական նախապատվություններին, ուրեմն ո՞րն է նախաձեռնության նպատակը, եթե հայտնի է կանխավ, որ չի ընդունվելու: Ակնհայտ է, որ «Ելքի» թիրախում ոչ խորհրդարանն է, ոչ Մոսկվան, ոչ Արևմուտքը: Նրանք դիմում են հանրությանը` օգտագործելով խորհրդարանի ամբիոնը, խնդիրը հասարակության տրամադրությունների վրա ներգործելն է: Մտածողության կարծրատիպերի վրա ներգործելը և փակուղիներից դուրս գալու հնարավորություն տալը: Դա ոչ այսօրվա, ոչ մեկ օրվա խնդիր է, դա գործընթաց է, որտեղ «Ելքի» խաղաթղթերը ավելի շահեկան են ու իրականության հետ հակասություններ չունեն: Աշխարհում այլևս 2013-ը չէ, չորս տարում բազում իրադարձություններ հերքել են այն փաստարկները, որոնք հիմնավորում էին Մաքսային միությանն անդամակցությանը ԵՄ-ից նախապատվություն տալը: 2017-ին ակնհայտ է, որ անվտանգության խնդիրները չլուծվեցին, տնտեսական բում չեղավ. ԵԱՏՄ միֆական շուկան մնաց նույն ռուսականը, որտեղ մուտքը կամ ընթացքը ոչ թե ԵԱՏՄ համաձայնագիրն է որոշում, այլ ՌԴ-ի նկատմամբ սահմանված պատժամիջոցներով ստեղծված իրավիճակը, ռուս-թուրքական կարճատև «ինքնաթիռային» կոնֆլիկտը` իր հետևանքներով: Առավել ակնհայտ դարձավ, որ Ռուսաստանի համար ԵԱՏՄ-ն նախկին խորհրդային հանրապետություններին իր շրջագծում պահելու կամ ազդեցության գոտի բերելու քաղաքական գործիք էր ու մնում է քաղաքական, իսկ տնտեսական բաղադրիչը հնարված էր` հավաստիություն հաղորդելու համար: Դա գիտեն բոլորը, բայց շարունակում են խաղը` ուրիշը չլինելու պատճառով: «Ելքը» հենց այդ ուրիշն է փորձում ստեղծել, բայց ոչ մեկ գիշերում կայացված որոշման տեսքով, այլ ամբողջ հասարակության ձևակերպած պահանջի: Պարզ է, որ ընդունված կամ չընդունված մեկ հայտարարությամբ նախաձեռնությունը չի ավարտվելու, և լինելու են հետագա քայլեր, որոնց հաջորդականության կամ բովանդակության ներկայացման իրավունքը «Ելքինն» է, հասարակության հետ երկխոսության անհրաժեշտության գիտակցումով: Իհարկե, հարց է` կբավարարե՞ն «Ելքի» ռեսուրսները մտածողության կարծրատիպերը արդյունավետ ջարդելուն ու նոր գաղափարներ ներկայացնելուն, բայց այս դեպքում «Ելքն» այլ ելք չունի: Հավելեք, որ քաղաքական ասպարեզում հաստատված ավանդույթով` «Ելքը» մշտապես լինելու է ոչ միայն իշխանության «հրաձգարանում», այլև այն ընդդիմադիր ուժերի, որ ԱԺ չեն անցել: Բացի այդ, Ռուսաստանի քաղաքական ու փորձագիտական դաշտի և Հայաստանում գործող «ռուսահպատակների»: Դա արդեն «իրավական ձևակերպում» էլ ունի` ի դեմս Մոդեստ Կոլերովի «պարզաբանումների»:

Բայց ոչ առաջին, ոչ վերջին անգամ է, ընթացք է, որ ներկայացնում է ռուսական մտածողության անանց կարծրատիպերը և նոր գաղափարների չգոյությունը: Հաջորդ քայլով նրանք կսկսեն խոսել պատերազմի հավանականության մասին` պարտադիր հավելելով, որ Ռուսաստանը Հայաստանի ռազմավարական դաշնակիցն է, իսկ Արևմուտքը միայն խանգարում է Լեռնային Ղարաբաղի հարցի լուծմանը: Կրեմլի հաջորդ քայլը լինելու է Ադրբեջանն իր լայն հովանու տակ վերցնելը: Դա օրինաչափություն է` Ռուսաստանը գիրկը բացում է նրանց առաջ, ում Արևմուտքը ցույց է տալիս դռան տեղը: Որ Արևմուտքը որոշակի ծրագիր ունի Ադրբեջանի հարցում, բացահայտեց Մեծ Բրիտանիան: Բաքվի ավանդական տնտեսական, էներգետիկ ու քաղաքական գործընկերը այս անգամ թիկունքից հարվածեց` բացելով «ադրբեջանական լվացքատան» դռները: Ի պատասխան Ադրբեջանը հայտարարեց, որ դա հայկական լոբբիի ու բրիտանական հատուկ ծառայությունների գործակցության արդյունքն է, բայց չբացատրեց, թե բրիտանական հատուկ ծառայություններին ինչո՞վ է զայրացրել, որ որոշել են հրապարակայնացնել կոռուպցիոն սխեմաները: Պարզ է, որ «լվացքատան» դռները ինքնաբերաբար չեն բացվում, առավել ևս, որ միայն Մեծ Բրիտանիան չի ներքաշված ադրբեջանական սկանդալի մեջ: Հոկտեմբերին Ստրասբուրգում կսկսվի ԵԽԽՎ նստաշրջանը և ԵԽԽՎ նախագահ Պեդրո Ագրամունտի պաշտոնանկության գործընթացը, որի ժամանակ Բաքուն մեկ անգամ չէ, որ կհիշվի ու կհիշատակվի իր «խավիարային» դիվանագիտության պատճառով: Լուկա Վոլոնտեն էլ Իտալիայում է հետաքննության տակ և իտալացուն վայել եռանդով շատախոսում է: ԵԽԽՎ-ում կարող է քննարկվել Ադրբեջանի պատվիրակությանը ձայնից զրկելու հարցը, դա ևս գլխացավանք է Բաքվի համար:
Իլհամ Ալիևը այնքան փորձառու՞ է, որ հասկանա` օղակը սեղմվում է: Չեն բացառվում նաև ԱՄՆ-ի պատժամիջոցները, և Մեծ Բրիտանիան կամ Թուրքիան այս անգամ Ադրբեջանի փաստաբանը չեն լինի: Այս պայմաններում Արցախի դեմ պատերազմ սկսելն Իլհամ Ալիևի համար ինքնասպանություն է: Դա հասկանում է նաև Ռուսաստանը: ՌԴ ԱԳն խոսնակ Մարիա Զախարովան, անդրադառնալով Ադրբեջանի նախագահի ու նրա շրջապատի վերաբերյալ բրիտանական կոռուպցիոն սկանդալին, ասել է` Արևմուտքը ճնշում է գործադրում Ռուսաստանի դաշնակիցների, մասնավորապես Ադրբեջանի վրա: Ճիշտ է ասել` Արևմուտքը ճնշում է գործադրում Թուրքիայի վրա, որ նույնպես Ռուսաստանի դաշնակիցն է, Ռուսաստանի դաշնակից Ադրբեջանի վրա, բայց Մարիա Զախարովան չի ասում, թե Արևմուտքը ինչու՞ է ճնշում գործադրում: Միայն Ռուսաստանի դաշնակից լինելու՞ պատճառով, թե՞ կան իսկական պատճառներ: Այդ հարցը թող հետաքրքրի Բաքվին ու Անկարային: Եթե իմ բարեկամի բարեկամը իմ բարեկամն է, Ռուսաստանի բարեկամ Թուրքիան ու Ադրբեջանը Հայաստանի բարեկամն են: Կամ` Ռուսաստանը Հայաստանի բարեկամը չէ: Քաղաքականության մեջ բարեկամներն ու թշնամիները հավերժական չեն: Եթե աշխարհում ամեն ինչ փոխվում է, որտե՞ղ է Հայաստանը, որ ոչինչ չի փոխվում:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Գուցե ոմանք շտապեն եզրակացնել, որ Արևմուտքը համատեղ ուժերով հասունացնում է Իլհամ Ալիևի գահընկեցության պահը: Հազիվ թե: Վաշինգտոնում էլ, Բրյուսելում էլ գիտեն նրա իշխանության փլուզման վտանգավոր հետևանքները: Անկայունության ու քաոսի ևս մեկ թեժ կետ մուսուլմանական աշխարհում, երբ Սիրիայում ավարտված չէ պատերազմը, ու լուծված չէ Ասադի իշխանության հարցը, երբ Մասուդ Բարզանին պատրաստվում է անկախության հանրաքվեի Իրաքյան Քրդստանում, որին դեմ են Սիրիան, Իրանը, Թուրքիան, Իրաքը, երբ Սիրիայում պարտվող ԻՊ-ի զինյալները ավելի արագ կարող են հայտնվել Ադրբեջանում, քան ներթափանցել Եվրոպա, ոչ մեկին պետք չէ: Աշխարհում ու տարածաշրջանում ծավալվում է մեծ խաղ, որի արարներից մեկն է Ալիևների իշխանության մեխանիզմները հրապարակայնացնելը, անգամ պատժամիջոցներ սահմանելն ու Ալիևների միլիարդների սառեցումը արևմտյան բանկերում: Ալիևը մտադիր չէ հանձնվել. «Ադրբեջան» պաշտոնաթերթը գրում է, որ Ալիևն ու Թրամփը լավ հարաբերություններ ունեն, բայց եթե Մագնիցկու ակտը տարածվի Ադրբեջանի վրա, Բաքուն կարող է վերանայել Արևմուտքի հետ ռազմավարական գործընկերությունը: Ի՞նչ է վերանայելու Հայաստանը: Ճիշտ կլիներ սկսել կարծրատիպերից: Գաղափարներն ընկալելու համար: Հետո պարզապես կարող է ժամանակ չլինել:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ