Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

Ինչի՞ կհանգեցնի Քրդստանի անկախության հայտարարումը

Ինչի՞ կհանգեցնի Քրդստանի անկախության հայտարարումը
15.09.2017 | 13:16

Մինչև Իրաքում Քրդստանի անկախության հանրաքվեն երկու շաբաթից քիչ ժամանակ է մնացել: Քվեաթերթիկներն արդեն տպված են, ամեն ինչ պատրաստ է սեպտեմբերի 25-ի դարակազմիկ իրադարձությանը: Հարցը ձևակերպված է` «Դուք ուզու՞մ եք, որ Իրաքյան Քրդստանը և Իրաքյան Քրդստանից դուրս տարածքները դառնան անկախ պետություն»:

2005-ի հունվարին անկախության ոչպաշտոնական հանրաքվեի ժամանակ Իրաքյան Քրդստանի բնակչության 98 % -ը կողմ էր անկախության: Քվեարկության արդյունքներն այս անգամ էլ կասկածներ չեն հարուցում: Ճիշտ է, ամեն ինչ այդքան հարթ չէ քրդերի շրջանում: «Գորան» և «Քրդստանի իսլամական խումբ» կուսակցությունները ուզում են հետաձգել հանրաքվեն և վերսկսել խորհրդարանի աշխատանքը, որը դադարել է դեռ 2015-ին: Նրանք կարծում են, որ միայն խորհրդարանը կարող է նախաձեռնել ճակատագրական որոշումներ` ինչպես անկախության հանրաքվեն: Խնդիրներ կան և Մասուդ Բարզանիի` Քրդստանի նախագահ լինելու լեգիտիմության վերաբերյալ` մի քանի տարի առաջ ավարտվել է լիազորությունների ժամկետը, որ նրան տվել էր նախորդ խորհրդարանը: «Քրդստանի դեմոկրատական կուսակցությունը» և «Քրդստանի հայրենասիրական միությունը» աներեր են և չեն պատրաստվում հետաձգել հանրաքվեն, թեպետ բանակցում են խորհրդարանի աշխատանքները սկսելու վերաբերյալ իրենց ընդդիմախոսների հետ: Հանրաքվեի Բարձրագույն խորհուրդը հայտարարեց, որ խորհրդարանը կաշխատի սեպտեմբերի 14-ին, բայց առայժմ խորհրդարանի բացումը հետաձգվեց: Իրաքյան Քրդստանից դուրս քրդական տարածքներում ևս ոչ բոլորն են ուրախ հանրաքվեի համար: Քիրկուկում, օրինակ, օգոստոսի 29-ին նահանգի խորհուրդը որոշում ընդունեց` մասնակցել միջոցառմանը, բայց կա մի «բայց»` այդ հարցով քվեարկությանը խորհրդի միայն 24 անդամ են մասնակցել 41-ից: Արաբների ու թուրքոմանների ներկայացուցիչները բոյկոտել են քվեարկությունը և չեն ընդունել արդյունքները: Դա առճակատման վատ նշան է: Թուրքիան ևս դատապարտել է Քիրկուկի քվեարկությունը: Մի քանի տարի առաջ Քրդստանի իշխանության ներկայացուցիչները անձնական զրույցներում ինձ պատմում էին, որ հանրաքվեի կգնան, եթե երեք պայմաններ լինեն` ստեղծվեն ուժեղ զինված ուժեր, ստեղծվի տնտեսական բազա և երբ անկախությանն աջակցեն Արևմուտքի երկրները:


Առաջին կետում ամեն ինչ լավ է: Ռազմական գործողությունները ԻՊ-ի դեմ փեշմերգային դարձրին գործունակ ռազմական ուժ, որի հետ ստիպված են հաշվի նստել Մոսուլի համար մարտերում թուլացած Իրաքի ու Թուրքիայի զինվորականները, արևմտյան հրահանգիչները և խորհրդականները սովորեցնում են քրդերին, Արևմուտքի երկրներից կա թեկուզ փոքր, բայց ինչ-որ աջակցություն ռազմանյութական ապահովության առումով: Երկրորդ կետում անորոշ իրավիճակ է: Էրբիլին, չնայած բոլոր ջանքերին, դեռ չի հաջողվում ստեղծել իր տնտեսական հրաշքը, հատկապես նավթի գնանկումից ու ԻՊ-ի ներխուժումից հետո, թեպետ տնտեսական առումով վիճակն ավելի լավ է, քան Իրաքի մնացած տարածքում: Եկամուտի 80-85 %-ը քրդերին բերում է նավթի վաճառքը: Քրդերը դադարել են ստանալ Իրաքի բյուջեի 17 %-ը` Բաղդադին նավթ մատակարարելու համար, այդ պատճառով ֆինանսապես նրանք արդեն քիչ են կապված Իրաքի հետ: Անկախությունից հետո քրդերը ֆինանսական հոսքերի հույս ունեն միջազգային հիմնադրամներից և մասնավոր ներդրողներից: Գլխավորը` նրանց հաջողվել է ԻՊ-ի դեմ պայքարում վերահսկողության տակ վերցնել լրացուցիչ նավթահանքեր և հենց այդ պատճառով նրանց համար շատ կարևոր է ամրապնդվել Քիրկուկ նահանգում: Նավթի վերահսկողությունը Քրդստանի տնտեսական աճի հիմքն է: Բայց նավթը դեռ պետք է ինչ-որ մեկին վաճառել: Առայժմ մատակարարումները գնում են Թուրքիա, որ կարող է փակել քրդերի համար շատ կարևոր եկամուտի աղբյուրը: Երրորդ կետում ամեն ինչ վատ է: Ոչ ԱՄՆ-ը, ոչ Արևմուտքի մնացած երկրները չեն խրախուսում հանրաքվեի անցկացումը և դիտարկում են իբրև ապակայունացնող գործոն` առանց այդ էլ կրակների մեջ գտնվող տարածաշրջանում: Աջակցություն ցույց տալ կարող է միայն Իսրայելը, որ ունի Իրանին ու Սիրիային թուլացնելու շահեր` գերադասելով, որ նրանք զբաղվեն իրենց քրդերի հետ ներքին խնդիրներով: Ստացվում է, որ երեք գործոններից միայն մեկուկեսն են քրդերի օգտին հանրաքվեի անցկացման մեջ, այն էլ` վերապահումով: Քրդերը ռիսկի են դիմում: Կարո՞ղ են նրանք մարսել այն, ինչ պատրաստվում են կծել:


Բայց կա ևս մեկ գործոն, որ քրդերին մղում է հանրաքվեի` իրավիճակը Թուրքիայում և Էրդողանի քաղաքականությունը: Թուրքիան առավել կոշտ դիրքորոշում է դրսևորում քրդերի նկատմամբ, թուրքական զինված ուժերը մարտական գործողություններ են ձեռնարկում և քրդերի դեմ, և պարզապես ամրապնդում են իրենց ներկայությունը Իրաքում ու Սիրիայում ու մշտապես սպառնում են, որ թույլ չեն տա ոչ մի անկախ Քրդստան: Քրդերի համար այս իրավիճակը կարող է լինել հնարավորությունների փակվող պատուհան մինչև Թուրքիան սկսի արմատական քայլեր ձեռնարկել: Առավել ևս, որ Էրդողանի օրոք Թուրքիայի հարաբերությունները Եվրոպայի ու ԱՄՆ-ի հետ լավագույն ժամանակներ չեն ապրում, Թուրքիան այլևս չի համարում, որ Արևմուտքի առաջ ինչ-որ պարտավորություններ ունի ու նրա ձեռքերն ազատ են:


Ինչի՞ կհանգեցնի հանրաքվեն: Առաջին սպառնալիքը հանրաքվեին հաջորդող բռնության բռնկումն է «վիճելի տարածքներում», նաև Քիրկուկում: Արաբ սուննիները, իրանամետ շիա խմբավորումները, թուրքոմանները չեն ճանաչում քվեարկության արդյունքները և զենք են վերցնելու: Իրաքյան Քրդստանի նախագահ Մասուդ Բարզանին արդեն հայտարարել է, որ քրդերը պատրաստ են պաշտպանել Քիրկուկը: Ռազմական կոնֆլիկտի դեպքում համարյա անմիջապես ներքաշվելու են Իրաքի բանակը, Թուրքիան ու Իրանը: Եվ Անկարան, և Թեհրանը կարծում են, որ պաշտոնապես անկախ Քրդստանի ի հայտ գալը Իրաքում ինքնաբերաբար հանգեցնելու է անջատողական տրամադրությունների Թուրքիայի ու Իրանի քրդերի շրջանում: Դա վիճելի թեզ է, բայց այդ երկրներում ընդունվում է իբրև իրականություն: Թուրքական զինուժի միջամտությունը կոնֆլիկտին, անտարակույս, կակտիվացնի քրդերի պայքարը Թուրքիայի ներսում: Թուրքիան ու Իրանը, ինչպես և Բաղդադը, կարող են դադարեցնել առևտրաֆինանսական կապերը Էրբիլի հետ: Դա անմիջապես Քրդստանին կդնի ծանր տնտեսական վիճակում, բայց Մասուդ Բարզանին վստահ է, որ գործը տնտեսական շրջափակման չի հասնի, որովհետև բոլորը շահագրգռվածեն շարունակել առևտրական հարաբերություններն Էրբիլի հետ և նավթի մատակարարումները: Դա, նրա կարծիքով, կգերակշռի բոլոր մնացած գործոններին:


Քրդստանը կարող է փորձել նոր դաշնակիցներ գտնել ի դեմս Սաուդյան Արաբիայի, ընդլայնել կապերը Իսրայելի, Գերմանիայի ու Ռուսաստանի հետ, խաղալ տարածաշրջանում Իրանի ու Թուրքիայի հակասությունների վրա և Թուրքիայի կողմից ագրեսիայի կամ շրջափակման դեպքում շրջվել դեպի Իրան: Փետրվարին «Ռոսնեֆտը» և Իրաքյան Քրդստանի կառավարությունը համագործակցության համաձայնագիր ստորագրեցին ածխաջրածինների տրեյդինգի, լոգիստիկայի, ինֆրակառուցվածքների, հանույթի և որոնման վերաբերյալ, նավթի մատակարարման պայմանագիր կնքվեց: Ռուսական ընկերությունը տեսականորեն կառավարելու է քրդական խողովակաշարը Թուրքիայում և մատակարարումների խանգարումները հարվածելու են ռուսական նավթային հսկայի շահերին:


Վտանգ կա, որ Քրդստանի անկախությունը հոգեբանական խթան կդառնա Իրաքի տրոհմանը սուննի ու շիա հատվածների և նոր ոգևորող ազդանշան կլինի Մերձավոր Արևելքի բոլոր անջատողականներին, որ անկախության համար պայքարը կարող է հաջողության հանգեցնել:
Չնչին շանսեր կան, որ կոնֆլիկտում թուրքական ռազմական մասնակցության դեպքում քուրդ միգրանտները Եվրոպայում հակաօրինական գործողություններ կսկսեն թուրք քաղաքացիների, թուրքական ընկերությունների ու պաշտոնական ներկայացուցչությունների դեմ: Բայց սրանք ծայրահեղ տարբերակներ են: Առավել իրատեսական է, որ հանրաքվեն կանցկացվի, և քրդերից բացի ոչ ոք չի ընդունի արդյունքները: ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան, Արաբական պետությունների լիգան, ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչները առաջարկում են հրաժարվել սեպտեմբերյան հանրաքվեից և ակտիվացրել են դիվանագետներին` համոզելու Բարզանիին հետ կանգնել այդ քայլից: Հանրաքվեի անցկացման դեպքում նրա արդյունքները ավելի շուտ չեն ճանաչվի, Բաղդադին ու Էրբիլին կտրուկ շարժումներից ձեռնպահ մնալու կոչեր կանեն: Համաշխարհային հանրությունը կհայտարարի, որ «քրդերին լսել են, բայց հիմա շտապելու ժամանակը չէ և պետք է քննարկել իրական անկախության աստիճանական քայլերը»: Քրդերի բարձրագոչ հայտարարություններից ու էյֆորիայից հետո ստատուս քվոն կպահպանվի և կսկսվի բանակցությունների երկար շղթան:
Իլյա ՊԼԵԽԱՆՈՎ, inosmi.ru


Հ.Գ. Ամեն ինչ այսպես է, բայց հրապարակային քաղաքականության մակարդակում, կա նաև իրական քաղաքականություն, որտեղ ուժերի դասավորության մասին շատ քչերը պատկերացում ունեն: Ինչու՞ է ԱՄՆ-ը զինում քրդերին, եթե դեմ է Քրդստանի անկախությանը: Ինչու՞ է «Ռոսնեֆտը» վտանգավոր պայմանագիր կնքել Էրբիլի հետ, եթե Ռուսաստանը դեմ է Քրդստանի անկախությանը: Բենիամին Նեթանյահուն արդեն հայտարարել է, որ աջակցում է Էրբիլին, իսկ Իսրայելը տարածաշրջանում ազդեցիկ ուժ է: Էյֆորիա, իհարկե, կլինի, կլինի Քիրկուկի համար կռիվ, և շատ մեծ հարց է, թե ինչ ստատուս քվո կհաստատվի տարածաշրջանում:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Դիտվել է՝ 1793

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ