Վարդան ՀԱԿՈԲՅԱՆ(Արտո). «Փետրագիր»

Վարդան Հակոբյան (Արտո)
«Փետրագիր» հատված պատմվածքների անտիպ ժողովածուից

ՃԱՅԱՇՈՒՆՉ
Լողափից հիսուն քայլ վեր երկու հսկա ժայռաբեկորներին, որոնց տակ հանգստացողները իրենց աղբի տոպրակներն էին նետում, արևամուտին, երկու ճայ կանգնեցին։ Երկուսն էլ, ամբողջ օրը հաջող որսից հետո իրենց հանգիստն էին վայելում մայրամուտի ծիրանագույն ծովում։
-Իսկ դու լսե՞լ ես Ջոնաթան Լիվինգթոն ճայի մասին, որն արագ թռչելով՝ աշխարհից աշխարհ էր անցնում․․․
-Հա, նրա թռիչքները հոյակապ էին․․․ արդեն քանի ամառ, մեր պապերի ժամանակներից, բազմաթիվ մարդիկ կարդում են նրա մասին գիրքն ու, մեզ նայելով, պատմում իրար․․․
-Իսկ դու․․․ ամբո՞ղջ գիրքն ես լսել․․․
-Չգիտեմ, կարծում եմ․․․ անվերջ պիտի լինի․․․
-Իսկ գրողը, քո կարծիքով, մարդ էր, թե ճայ․․․ ես կարծում եմ՝ ճայ․․․
-Չգիտեմ․․․ բայց հաստատ, ճայի փետուրով գրված կլինի․․․
-ՈՒրեմն ճայ էր, մի գրողից լսել եմ, որ գրիչն էլ՝ ձեռակերտ փետուր է, գրամեքենան ու համակարգիչներն էլ, երևի, փետուրներից են պատրաստում։
-Գուցե, բայց մի բան՝ հաստատ՝ ինչը չի թռչում ու ալիքներին վերևից նայում՝ չի կարող գրել․․․ իսկ այդ գիրքը․․․ պետք կլինի բոլոր ճայերին խնդրել, որ լսեն ու ամբողջացնեն․․․ Գուցե հենց դա է մեր համար գրված, մեր սուրբ գիրքը, մեր աստվածաշունչը․․․ պիտի լսենք ու տարածենք․․․

ՓԵՏՈՒՐՆԵՐԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Ճայերի զրույցը լսելուց հետո, գրողը, մի տեսակ, ինքն՝ ինքը չէր․ ժամերով քայլում էր ափին, բայց, ոտքերի տակից էն կողմ չէր նայում՝ փետուր գտնելու հույսով։ Կարծում էր, որ կգտնի ի՛ր Փետուրը, այն միակը, որով մի նոր բան կգրի․ մի բան, որ մարդիկ կհավանեն, սովորական մարդիկ, այլ ոչ թե միայն իր գրչակից ընկերները, որոնց անկեղծությանն էնքան էլ չէր հավատում։ Կգրի մի գործ, որը մարդկանց հասցնելու համար ոչ գրաքննադատներ պետք կլինեին, ոչ հրատարակիչներ․ զզվում էր երկուսից էլ․ դրանք գրողի վզին նստած բիզնեսմեն տզրուկներ էին դառել, գրականության հետ ոչ մի կապ չունեցող գործարարներ․․․
Փառք համացանցին․ հիմա գրածդ մարդկանց հասցնելու մի ձև էլ կա, բայց նախ, պիտի լավ բան գրես, շատ լավ բան, միևնույն է դրանով փող չես աշխատելու՝ ավելի լավը պիտի գրես։ Իսկ դրա համար՝ ճայի փետուրը պարզապես անհրաժեշտ էր, առանց դրա բան չէր ստացվի։Երկրորդ օրն էր՝ խնդրում էր բնությանը, որ մի քամի ուղղարկի․ հենց քամի էր լինում՝ խնդրում էր քամուն, որ ճայից մի փետուր պոկի ու հասցնի իրեն, բայց ավաղ․․․ Անդրավարտիքի ռեզինը հանեց ու մի կիսատ-պռատ պարսատիկ պատրաստեց, որ իր ուժերով, իր շնորքով հարվածի ճային ու մի փետուր պոկի դրանից, բայց առաջին իսկ փորձից հետո հասկացավ, որ դրա համար կամ պիտի տասը տարեկան լինել, կամ՝ մի տասը տարի վարժվել․․․
Գնաց դեպի սոճուտներ,վստահ, որ էնտեղ, թեկուզ անցյալ տարվանից մնացած մի փետուր կգտնի, թեկուզ՝ ագռավի, բայց ոչ․ աշխարհի բոլոր փետուրները կամ՝ փախչում էին իրենից, կամ՝ ինչ-որ մեկն իրենից առաջ հավաքել-տարել էր։
Չորրորդ օրվա երեկոյան ափի լերկ քարի վրա մի շատ մեծ ճայ նստեց, հենց նա, որ հրահանգում էր հանգստացողների մտքերից լսել Ջոնաթան Լիվինգսթոնի մասին բոլոր պատմությունները ։ Ձեռքը տարավ դեպի պարսատիկը, բայց հասկացավ, որ ոչին չի ստացվի՝ քամին ուժեղ էր ու անընդհատ ուղղություն էր փոխում․ քամին ճայի բարեկամն էր, իսկ ինքն անզոր էր ու անդաշնակից․․․ ՈՒ ստիպված էր, ուրիշ ճար չուներ․․․ սկսեց խոսել ճայի հետ, թեկուզ և իրեն խելագարի տեղ դնելով, թաքուն ինքն իր վրա ծիծաղելով․․․ սկզբում մտքում, հետո՝ կիսաձայն, ու վերջապես՝ նորմալ, ինչպես դիմացինի հետ կզրուցեր գրախանութում։
-Ճայ, ինձ մի փետուր տուր, խոստանում եմ, որ դրանով որևէ բան գրելիս կհիշատակեմ քեզ, նույնիսկ համահեղինակ կնշեմ․․․
Չօգնեց․․․
-Ճայ, կպատմեմ քո մասին, էնպես ինչպես Ջոնաթան Լիվինգսթոնի մասին են պատմել, դու էլ հանրահայտ կդառնաս, եթե ոչ աշխարհում, ապա գոնե՝ էս լողափին․․․
Չօգնեց, ճայը բնավ փառամոլ չէր։ Ճային գայթակղելու ուրիշ ոչ մի միջոց չգտնելով հուսահատվեց ու պարզապես շարունակեց խոսել մտքում, ավելի՝ ինքն իր հետ, առանց բարձրաձայնելու․ <<Է՜, ճայ,ճայ․ ես էլ քո պես ոչինչ չունեմ էս աշխարհում, իմ ձագերն էլ՝ մեծացել են, ու հիմա չգիտեմ որտեղ են ու ինչ են անում․ ես էլ քո պես՝ սիրում եմ արևամուտին նայել ու սպասել իմ, անձնական արևամուտին, քանի որ հոգնել եմ ապրելու աշխատանքից ու մի թեթև հույս ունեմ, թե կրկին կծնվեմ, գուցե՝ ճայ․․․ ու ազատորեն կթռչեմ ալիքների վրա․․․>> Ճայը թռավ ու նստեց ջրերին, ափից ոչ հեռու։ Գրողը զգուշորեն հետապնդեց նրան՝ իր հայացքից դուրս չթողնելու համար, ու շարունակում էր․<< Բոլորն են հեռանում ինձնից․․․ հին ընկերներս հազիվ են բարևում․․․ կինս՝ ինձնից էնքան էր հոգնել, որ մահացավ․․․ էրեխեքս՝ աշխարհի մյուս ծայրում են ու թոռներիս միայն նկարներն եմ տեսել․․․ հարևաններս՝ ծախում են տները վարձով տվողներին․․․ դու էլ փախչում ես քո ջրերը․․․
-Էհհ,-հոգոցը դուրս թռավ բերանից՝ սպառնալից, բայց իրեն ուղղված․․․
ՈՒ ճայն էլ փախավ, բացեց թևերն ու ճախրեց․․․
Գրողն իր իսկ հոգոցի ետևից գնաց դեպի ջուրը, հասավ ափին․․․ ու․․․ ափից քիչ հեռու, մանր ալիքներին խայտալով, մի սպիտակափառ փետուր էր լողում իր դիմաց․․․
Հագուստերո՛վ մտավ ջուրը, չսպասեց մինչև քամին կմոտեցներ, նույնիսկ կոշիկները չհանեց, մինչև կուրծքը թրջվեց, բայց հրճվում էր՝ որ փետուր ունի․․․ Ճայը վերևից կռնչաց ու թռավ իր երամի մոտ․․․ իսկ ինքը վազեց տնակ, նստեց սեղանի մոտ, բացեց նոթատետրը․․․ ու չգիտեր ինչից սկսեր․․․ Երեք տարի ոչ մի նոր բան չէր գրել և ուղեղը պայթում էր մեջը հավաքված պատմություններից, թեև, ոչ մեկն էլ գրելու արժանի բան չէր համարում․․․ Ուղեղը միան խանգարում էր, իսկ փետուրը դիմացն էր դրված․․․ գրիչի փոխարեն վերցրեց այն, ու քանի որ թանաք չուներ, սկսեց գրել առանց դրա, ջրով, տուն գնալուց հետո համակարգչին հանձնելու համար․․․ Որոշեց ոչինչ էլ չհորինել, ոչ մի պատմություն էլ չխեղաթյուրել՝ գեղարվեստականացնելու համար, ոչ մի կրկնակ միտք կամ գաղափար էլ չմոգոնել․․․ պարզապես գրի առավ չորս օր առաջ լսած երկու ճայերի զրույցը․․․
Գրում էր, հետո ջնջում էն ամենը, ինչ իրականում չէր լսել ու ակամա, ինքն իրենից էր ավելացրել․ գրում էր ու ջնջում, ինչ չէր տեսել, բայց պատկերացրել էր, ավելի շատ ջնջում էր, քան՝ գրում։ Գրում էր հաճույքով ու մութն ընկնելուց հետո գրում էր մոմի լույսի տակ՝ փետուրը թղթին պինդ սեղմելով, որ հետո, սեղմված տեղերից ենթադրի, թե ինչ էր գրել ու հավաքի համակարգչի վրա․․․
Ինքնաբավարարված ու լիարժեքության զգացումով գնաց քնելու, որպեսզի առավոտյան արևածագից առաջ արթնանա, գտնի ճային, ասի, որ կրկին գրեց ու շնորհակալություն հայտնի․․․
․․․Իսկ առավոտյան, ափից քիչ հեռու, ճայերի ողջ երամակն էր բազմել ջրերին․․․
/Էստեղ, գրական ներկա ճաշակի կարծիքով պետք էր վերջացնել, բայց չեմ կարող, ինձնից չի կախված որոշումը․․․/
Մի անհիմն հույսով վազեց դեպի ափ, վստահ, որ ճայերը չեն փախչի, ինքն ու դրանք հիմա մեկ են, առնվազն՝ մի ընտանիք են․․․ բայց ճայերը թռան ու կրկին իջան ջրերին մոտ հարյում մետր հեռու, չէ, ճայերի երամի մետ մեկ դառնալն էդքան հեշտ բան չեր․․․ սակայն․․․ Ափամերձ ջրերին դեպի իրեն լողացող, կամ արդեն ավազներին հասած հարյուրավոր փետուրներ կային․․․ Մեծ ու փոքր, երկար ու կարճ, կլորածայր կամ՝ կարծես մկրատով կտրված, սպիտակ, մոխրագույն, դարչնագույն, կամ՝ իրար խառնված-երկգույն։ Խելագարի պես սկսեց հավաքել դրանք, ու ամեն անգամ, երբ ձեռքն էր վերցնում որևէ մեկը, մի պատմություն էր տեսնում, մեկ վայրկյանում՝ մի ողջ պատմություն, որ եթե գրի առներ, ժամեր ու էջեր կլցվեին։ Պատմություններ ոչ միայն ջրի, ափի, հանգստացողների, այլև գյուղերի ու քաղաքների, անցյալի ու ապագայի, կենդանիների ու, մարդկանց ու նրանց դևերի մասին․․․

ԱՆԴՐԵՅԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ
Ձեռքս տարա դեպի փետուրների տոպրակը, որպեսզի դրանցից մեկը հանեմ ու լսեմ պատմությունը, բայց դեռ մեջը չմտցրած, մի մոխրագույն փետուր դուրս թռավ ու կպավ ափիս։
-Ես քեզ ուրիշ պատմություն էի ուզում պատմեմ, բայց է՛ս մեկը պիտի մարդկանց հաասցնես, շտապ․․․ գուցե կարողանանք ինչ-որ մեկին փրկել․․․թեև Անդրեյը չփրկվեց․․․ Տեսել ես էն երկու չալպտուրիկ շներին, որոնց անցած տարի Անդրեյն էր կերակրում, իսկ էս տարի դու․․․
Երեք ամառ առաջ, գարնան վերջին, որսորդներ էին եկել ափի էս հատվածը, գիտես, որ էդ ժամանակ, հանգստյան տան ցանկապատից մինչև ափամերձ լերկ ժայռերը, ձեր չափումներով մոտ տաասներկու կիլոմետր, ոչ ոք ու ոչինչ չկա, բացի սոճուտի ու չիչխանի մացառուտների արանքում խփած վրանից, ուր առավոտները ձկնորսներն են արթնանում, իսկ ցերեկները միայն իրենց սպիտակ շունն էր երևում։
Բադ էին ուզում որսալ․․․ չէ մի չէ․․․ բադ․․․ ոչ մի թռչուն չթողեցինք, որ մոտենա էս ափին․ հետները բերածը կերան, խմեցին ու քաղաք վերադարձան․․․բայց նրանք, ավելի ստույգ հետները եկած որսորդական շունը՝ թողեց իր հետքը մեր ափին․․․
Էն սպիտակ քածը չկարողացավ դիմանալ քաղաքացի որսաշան հմայքին ու տրվեց, հետո էլ ճիշտ ժամանակին երկու ձագ ունեցավ, մեկը էգ, մյուսը՝ արու։ Լակոտները շատ սիրուն ստացվեցին․ բոլորը, նույնիսկ մեկ օրով ափ եկածները, խաղում էին հետներն ու կերակրում, նույնիսկ մեկ ժամով եկածները՝ եթե հանդիպեին։ Լակոտներն ինչ-որ սեփական լեզու ունեին, որ մենք ու մյուս կենդանիները, նույնիսկ իրեն ծնածը՝ չէինք հասկանում։ Միշտ միասին էին ու կիսվում էին թաթերն ընկած պատառները, մեջք մեջքի էին քնում ու, ափի որ մասում էլ առանձին-առանձին կեր որոնեին աղքատիկ օրերին, իրար հետ կապի մեջ էին։ Շատերն էին ուզում սրանցից մեկին վերցնել-պահել, բայց, իրարից բաժանել չէր լինում․ ու գուցե՝ սրանք իրենց ազատությունն էլ էին համարում իրենց մի մասը։ Այդպես մինչև առաջին ձմեռը․․․ ցուրտը կսպաներ չալերին, եթե ձկնաբուծարանի պահակը երկուսին միասին իր թևի տակ չառներ․․․ Նա էր նրանց միակ իսկական տերը․․․
Ծերուկն իր նախաճաշը ինքն էր ուտում՝ չալերին առանձին կեր պատրաստել-տալով, ճաշը կիսվում էր հետներն, իսկ ընթրիքն ամբողջությամբ էր դիմացները դնում։ Ազատ ժամանակ գիրք էր կարդում չալերի համար, իր գրած գրքերից՝ երևի, իր կյանքն ու հին օրերն էր վերհիշում․․․ Չալերը չէին սիրում, երբ ծերուկը ծխում էր․տխուր աչքերով նայում էին նրան ու դուրս գալիս նախամուտք, իսկ ծերուկը վայելում էր իր միայնությունը։ Վառում էր սիգարետը, մի բաժակ տնական օղի լցնում ու մոտենում էր պատուհանին։ Ծխում էր, խմում, հիանալով նայում ծովին ու մեզ, մտովի պատմում իր ապրած ու չապրած կյանքը․․․ Մենք ամեն ինչ հիշում ենք, բայց նրա մասին մի ուրիշ օր կպատմեմ։ Հետո խաղում էր չալոների հետ ու քորում ականջների տակը։ Եթե ցուրտ էր լինում ու շուտ էր պառկում քնելու, չալոները ոտքերի տակ էին տեղավորվում, որ տաքանան ու տաքացնեն․․․ երջանիկ էին, ու համոզված, որ մարդիկ աշխարհի ամենաբարի կենդանիներն են ու արժե նրանց ծառայել․․․
Գարնան վերջն էր․ ծերունին առավոտյան գնում էր գյուղ օղի առնելու, բայց տեղ չհասավ․ բռնեց սիրտն ու ընկավ ճանապարհի կեսին․․․ չալոները կաղկանձելով ու հաչալով մարդկանց բերին դիակի մոտ ու նույն օրն էլ ծերուկին թաղեցին գյուղի գերեզմանոցի ծայրում։ Չալոները հետ չգնացին պահակի տնակը, իրենց տունը իրենց տերն էր, իսկ հիմա՝ նրա թումբը։ Նոր պահակը նրա ճամպրուկից քսանչոր գիրք հանեց՝ բոլորն էլ ծերուկի հեղինակածները, ու հանձնեց գյուղի գրադարանին․․․ իսկ նրա թումբը ցանկապատ էլ չունի, ոչ էլ անվատախտակ․․․
Գյուղական գերեզմաններում թաղումները հաճախ չեն՝ ինչպես քաղաքներում, ու կենդանիները, մարդկանց թողած ուտելիքներով չեն կարող երկար ապրել։ Գյուղի շները, նույնիսկ իրենց ծնողը, չթողեցին որ մոտենան աղբանոցին ու չալոները վերադարձան ափ։ Ձեր տնակում ապրող Անդրեյը կիսվեց նրանց հետ իր ուտելիքով, մինչև եկավ հանգստացողներով լի՝ ամռան երկրորդ ամիսը․․․
․․․/ Անդրեյը․․․ Ապրում էր ափից մոտ քսան կիլոմետր հեռու, սովետական ժամանակներից մնացած կիսամեռ ավանի շենքերից մեկում, հինգերորդ հարկի մի կիսավեր բնակարանում, որի տերը, դեռ տարիներ առաջ իր հանգուցյալլ մայրն էր գրանցված։ Նոյեմբերից մինչև մայիս հարբեցող էր։ Ինչ աղբ ասես, որ չէր խմում,կարևորը, որ էժամ կամ ձրի լիներ։ Հավանաբար՝ համարյա չէր ուտում, որովհետև մայիսին կաշի ու ոսկոռ էր դառնում։ Չխմեր՝ ի՞նչ աներ․ կյանք ավարտված ու իրեն դիակ էր համարում, մանավանդ որ, մահվան թուղթ էլ ուներ իր անունով, գերեզման էլ՝ մեջն անհայտ մեռելով․ իսկ ես անձամբ եմ տեսել՝ նրա մահվան առթիվ քրգործ հարուցելու վերաբերյալ քննիչի բացասական պատասխանով թուղթը․․․ Չգիտես ում էին մեռած – ջրափոսում մեկ շաբաթ բերանքսիվայր ընկած գտել, ու կարծել էին, թե Անդրեյն է։ Կիսակույր մորաքույրն էլ, առանց դիահերձարան մտնելու ճանաչել էր նրան ու ոստիկանները փակել էին անհայտ դիակի մասին գործը, որ անցնեն իրեն գործերին ու չմնան աշխատավարձի հույսին։ /Կարող եք գրածս ընդունել, որպես հաղորդում հանցագործության մասին/։ Մայիսից մինչև նոյեմբեր Անդրեյ անփոխարինելի ու բոլորի կողմից սիրված մարդ էր ու համարյա չէր խմում, առավել ևս՝ ոչ մեկի մտքով չէր անցնի, թե հարբեցող էր։ Մինչև մեր ու հյուրերի գալը կարգի էր բերում տնակը, մաքրում էր ափից մինչև ժայռն ընկած տարածքը, քաղհան էր անում, որ մլակներն ապրելու տեղ չունենան․․․ հազար ու մի բան էր անում․․․ Իսկ ազատ ժամանակ․․․ լողափին քարեր էր գտնում, որ միայն իր աչքերն էին տեսնում, ջրաներկով մի քանի շտրիխ էր ավելացնում դրանց ու ինչ-որ պատկերներ էր ընդգծում․․․ հաչող շուն, կամ՝ ջրահարս, պարող մարդ, կամ՝ թռչող ճայ․․․ էլի հազար ու մի բան, որ լիճը կիսանկարած էր թողել․․․ դնում էր քարերն իրար կողքի, որպես իր չպատմած պատմությունների նկարազարդումներ․ հետո էլ նվիրում էր մարդկանց՝ ովքեր գովում էին իրեն։ Ամբողջական, մարմնավորված բարություն էր Անդրեյը։/
Անդրեյի հետ ժամերով թափառում էին լճափին, նույնիսկ օգնում էին, որ իր փնտրած քարերը գտնի, իսկ, երբ ձեր տնակի մոտ ինչ-որ շարժում էր լինում, հաչալով վազում էին ու սպասում Անդրեյի վերադարձին։ Աշնանը, երբ հասկացան, որ նա պիտի հեռանա՝ թաթերն ու գլուխները դրել էին ոտնաթաթերին ու խնդրում էին, որ մնա, լաց էին լինում մարդավարի, բայց անձայն։ Անդրեյին, եթե ոչ տեր, ապա իրենց ընկերն էին համարում, ու սիրում էին մարդավարի՝ անխոս, բայց և չթաքցնելով իրենց զգացումները։
/Անդրեյը ողջ ձմեռ չէր պատասխանում հեռախոսազանգերին, բայց մենք դա նորմալ էինք համարում․ չէր ուզում հարբած ժամանակ լսեինք իր ձայնը, բայց հաջորդ առավոտյան ետ էր զանգում։ Սակայն, երբ նրանից ոչ մի զանգ չստացանք, գարնան վերջին որոշեցինք այցելել։ Գիտեինք, որ դուռը փական չունի ու կարող էինք նստել-սպասել՝ մինչ կբարեհաճեր․․․ սակայն․․․ Դուռը կնքված էր․ մինչ փորձում էինք հասկանալ, թե ինչ կնիքով, հարևանները բացեցին դռներն ու ասացին, որ Անդրեյն էլ չկա, հին նոր տարուն տանը մահացած են գտել, ուրիշ ոչինչ չգիտեն․․․ Անդրեյը երկրորդ անգամ էր մահացել, էս անգամ իր մարմնով, իսկ հոգին․․․ չգիտեմ․․․ լճափին ես զգում էի նրա ներկայությունը․․․ու ոչ միայն ես․․․/։
Ձմեռը ստիպված եղան գնալ ձկնաբուծարանի կողմը։ Նոր պահակը նրանց տուն չթողեց, բայց չվռնդեց էլ՝ գիտակցելով, որ դրանք էդտեղ ավելի են տեր՝ քան ինքը, որ գարնանը պիտի գնար ու էլ չվերադառնար։ Նկուղի դռան ծածկի տակ էլ մի երկու փալաս գցեց ու մեկ-մեկ էլ կերակրում էր՝ իրենից հեռու պահելով չալոներին․ ոչ բարեկամ էր, ոչ թշնամի՝ մարդ էր։ Դիմացան, քանի որ այդ ամառ լավ էին ապրել ու ոսկորները պնդացրել․ գիտեին սիրվելու ձևերը, ծառայում էին մարդկանց, բոլոր մարդկանց, ու իրենց մի կտոր հացը, կռծած ոսկոռը՝ վաստակում էին ազնվորեն։ Պոչերը խաղացնելով մոտեմում էին ու նստում կողքերն էնպես, որ մարդիկ կարծում էին, թե դրանք իրենց շներն են, պահպանում են իրենց ու հաչում հեռվից եկողների վրա։ Ասենք, ի՞նչ կարիք կա պատմելու․․․ Ինքդ ես տեսել ու զգացել, տղայի վարվելակերպը, երբ երեկոյան, ընթրիքդ ուտելուց հետո, ողջ գիշեր պահակություն էր անում դռան մոտ։ Նույնիսկ քամու բերած ճանճերի ու մոծակների վրա էր հաչում, քանի որ ինքը, վերջին երեք ամիսներին շատ էր տառապել դրանցից․․․ մեջքի վերքերին հանգիստ չէին տալիս։ Էն վերքերին, որոնց պատճառով քշում էին բոլոր տեղերից ու միայն դու դրանք բանի տեղ չդրեցիր, խղճացիր, բայց ոչինչ չէիր կարող անել․․․
Հիմա էդ վերքերի մասին, որ եթե մինչև ձմեռ չբուժվեն ու մազերը կրկին չաճեն՝ մինչև գարուն չի ձգի տղան։ Ինքը մեղավոր չէր․ նոր ամառվա առաջին տաք օրն էր ու գյուղացիները որոշել էին քեֆ անել սեզոնի բացման առթիվ, ձեռի հետ էլ, ինչ-ինչ հարցեր կլուծեին՝ ով ինչ պիտի վաճառի, ով ինչ ծառայություն մատուցի, գներն ինչպես պահեն՝ որ բոլորն էլ գոհ մնան․․․ Իսկ որպեսզի վեճ ու կռիվ չլինի, եկել էին ընտանիքներով՝ տատ ու պապով, աներձագ ու քենիով, մանր ու մեծ երեխեքով ու թոռներով։ Խորոված ձուկ ու ոչխար, խաշլամա ու կարտոֆիլ, հյութեր ու խմիչքներ, մրգեր ու խմորեղեն․․․ չալոներին, հաստատ, մի շաբաթվա ուտելիք կմնար ու նրանք ազնվորեն վաստակում էին իրենց սնունդը։ Արևը մայր մտնելու ճամփին էր, նոր խարույկ վառեցին ու փոքրիկ տղան հիանում էր կրակի սարսափելի լեզվակներով, իսկ տղա չալոն նրան պահապան էր կանգնել, քանի որ մեծերը արբել ու մոռացել էին փոքրերին։ Ոչ ոք չէր նկատել, որ կրակից տաքացած օձը դուրս էր եկել քարի տակից, սողում էր դեպի գանգրահեր մանչուկի բոկոտն ոտքն ու բերանը բացել էր, ատամները մեջը խրելուն պատրաստ․․․ ոչ ոք, բացի որձ չալոյից․․․ Հաչաց, վրա հասավ ու գլխից բռնեց սողունին, թափ տվեց ու մի կողմ նետեց, հաչաց՝ որ վախեցնի դրան, հաչաց իսկական գամփռի պես, իր թաքնված գազանային էության ողջ սպառնանքով ու իսկապես ահազդու․․․ չէինք էլ մտածում, թե էդպես էլ կկարողանա․․․
Մանչուկը վախեցավ, շատ վախեցավ, էնքան, որ արյունը ջուր կտրեց․ ծնողները վախեցան, էնպես, որ վախից քար կտրեցին․ բոլորը վախեցան, կենդանական վախով սարսռացին։ Հայրը, մի կերպ շարժեց ձեռքը, բռնեց խարույկում այրվող փայտի դուրս մնացած ծայրից ու հարվածեց․․․ այրվող ճյուղերը կոտրատվեցին չալոյի մեջքին, թշշոցով վառեցին մորթին ու բռնկվելով խորովեցին միսը․․․ հենց էն մասում, ուր թևերը պիտի աճեին, եթե ճայ լիներ․․․ Խեղճը չէր հավատում կատարվածին, գուցե՝ գովասանք ու մսի կտոր էր սպասում, անշարժացել էր ու միայն դեպի իրեն եկող քարերի տարափից ընդարմացավ-փախավ։ Ցավից էնպես ոռնաց, որ սարերում ապրող գայլերն ու շնագայլերը տազ մտան։ Չալոները փախան, բայց խանձահոտը բռնել էր ողջ ափը, լցվել էր սոճուտն ու չիչխանի մացառները, նստել էր ջրերին, հասել էր արծիվների ժայռն ու սողոսկել էր դաշտամկների բները․․․ Բոլորը իմացան եղածը։ Մարդիկ հապշտապ հավաքվեցին ու տուն գնացին, իսկ տղան վազեց դեպի տիրոջ գերեզմանը, մեջքը դեմ տվեց խոտածածկ թմբին՝ օգնության հույսով, փորփրեց հողը՝ լաց ու կաղկանձով, մինչև կիսաուշաթափ ընկավ․․․ Մարդկանց վրա չարացած չէր, եթե ամեն ինչ կրկնվեր՝ էլի նույնը կաներ, միայն, մի քիչ վիրավորված էր, որ անուշադիր են ու իրեն չհասկացան, թե չէ․․․ նեղացած էլ չի․․․ բայց մինչև գարուն դժվար թե ձգի, ինքդ էլ տեսել ես՝ մազարմատները չկան․․․
Մենք, իհարկե, չալոներին կօգնենք դժվար պահին․․․ արդեն բոլոր ճայերը գիտեն տղայի վերքերի մասին․․․ մյուս թռչուններին էլ ենք հայտնել, որ օգնության արժանի մի կենդանի կա մեր ափին․․․ ագռավներն ու անգղները զրուցել են գայլերի հետ, բայց դրանք էլ ոչ մի միջոց չգիտեն նման դեպքերում օգնելու համար։ Հեռավոր Ավստրալիայի վայրի շներն ասում են՝ բերեք մեր մոտ՝ գուցե բուժենք, բայց դա անհնար կլինի․․․
Ես գիտեմ, որ հիմա, մարդիկ էլ, մեր՝ բոլոր կենդանիներիս իրար հետ շփվելու աներևույթ-օդային դաշտերի պես ինչ-որ բան ունեն, կարծեմ անունը ինտերնետ, կամ համացանց եք դրել, հույսս դրա վրա եմ դնում․․․ Դրանով պատմիր մարդկանց՝ չալո-տղայի մասին․․․ գուցե թե ինչ-որ մեկը դեղ ունի նման դեպքի համար, կամ՝ խոսքդ հասնի գյուղացիների ականջին ու ձմեռը դրսում չթողնեն․․․ բացի էդ՝ մարդիկ կան, որ շներին շատ են սիրում, չգիտեմ, գուցե չալարեն, գան ու փրկեն կյանքը․․․ չգիտեմ․․․ շտապեք․․․ մոտ երկու ամիս ժամանակ ունենք․․․ Դու էլ մտածի՝ ի՞նչ անես․․․ առնվազն մի գիշեր, նա քո պահապան շունն էր, թեև միայն քունդ էր խանգարում անիմաստ հաչոցներով, բայց քո համար էր անում․․․ մտածի, երկու ամսից ցրտերը կգան․․․ Փրկենք նրան ու ես էլի բաներ կպատմեմ, թեկուզ հենց չալոների կյանքից, էնպիսի բաներ, որ մտքներովդ էլ չի անցնի․․․
ՀԵՏԳՐՈՒԹՅՈՒՆ․ Ես մի կտոր միս խորովեցի կրակի վրա, վստահ, որ տղան հոտը կառնի ու կգա։ Եկավ։ Նախորոք պատրաստած կապը գցեցի վիզն ու մնում էր միայն տաքսու վարորդին համոզեի, որ շունն էլ մեր հետ՝ քաղաք պիտի գա։ Համոզեցի։ Իսկ չալոն, հասկանալով որ ձեռքիցս չի պրծնի, պարզապես նստեց դիմացս ու սկսեց աղիողորմ լաց լինել, աչքերով աղաչելով, որ բաց թողնեմ իրեն։ Միայն բառերն էին պակասում։ Լիզում էր ոտքերս, թավալվում էր գետնին, ձգում էր պարանն ու կրկին թավալվում էր․ չէր հաչում, չէր կծում, միայն խնդրում էր կապը բերանն առնելով, որ բաց թողնեմ։ Ինձ հույս էր տալիս, թե շուտով իր մազերը կաճեն, ինքը չի մրսի, ձմեռը անցկկացնի ու ամռանը կդիմավորի ինձ․․․ Տասը քայլի վրա աղջիկն էլ էր նստել՝ լաց էր լինում ու խնդրում էր բաց թողնել եղբորը․ չէր փորձում ազատել, չէր հարձակվում, միայն խնդրում էր, առանց բառերի, բայց մարդավարի։
Ես չկարողացա մերժել։ Երբ կապը հանեցի՝ շնորհակալ հաչացին, պոչները թափ տվեցին ու ինձ մինչև մեքենան ճանապարհելուց հետո գնացին դեպի իրենց անհայտությունը, ազատ անհայտությունը․․․ Չգիտեմ՝ ճիշտ արեցի, թե սխալ․ չգիտեմ՝ կապրի, թե կմեռնի․․․ բայց․․․ Անդրեյն էս ամառ մեր հետ չէր․․․առնվազն մարմնով․․․

ՖԱՈՒՍՏ
Լճափի խրճիթի որպես հայելի ծառայող կեղտոտ ապակին դեմքի մանրամասները ցույց չէր տալիս, բայց նա դրանց կարիքն էլ չուներ։ Խմելուց բացի, մյուս նպատակների համար ջուրը քաշ էր տալիս լճից՝ իննսուներեք ոտնաքայլ։ Երբ քաղցրի կարիք էր զգում՝ քայլում էր երկու հարյուր քայլ, միչև ապառաժի տակ աճող վայրի կեռասի ծառը․ շատ քաղցր էին ու շատ դառը դրա փոքրիկ հատիկները․ չէր քաղում ու հետը չէր բերում, միայն ծառից էր ուտում։ Բարձի փոխարեն սրբիչն էր փաթաթում դնում տախտակի ծայրում ու մի սրբիչով էլ ծածկվում էր քնելիս՝ առանց շորերը հանելու։ Խմում էր միայն իր քաղած ուրցի թեյը, ուտում էր հետը բերած սև հացն ու ապխտած-չփչացող պանիրը,․ մի կտոր էլ շատ չոր ապխտած միս էր մնացել, որից կծմծում էր՝ միայն երբ սովը ջրով չէր հագենում։ Մինչև մոտակա ավտոճանապարհն ու խանութը տասնհիգ կիլոմետրից ավել էր, բայց շատ վատ, համարյա փակված արահետով, չորացած խոտերի ու փշերի, սուր-սուր քարերի գրաված արահետով։ Էդ տասնհինգ կիլոմերտրը, անցնելիս, երեսուն-քառասուն կիլոմետրի ուժ պիտի ծախսեիր։ Ինքը ավտոճանապարհներից, խանութներից ու վաճառականներից էր փախել ու հաջորդ երեկո վերջանում էր յոթնօրյա հանգիստը։ Վերջին անգամ էս՝ համարյա կուսական, համարյա դրախտային, բոլորից թաքցրած, ինքն իրենով՝ ամբողջական ու անկրկնելի մի կտոր փախստարանում։ Լճափից մինչև մեջքը պինդ պահող ժայռն ու լեռները՝ մետ երկու հարյուր մետր, ափը փակող արևածագի լեռներից մինչև արևամուտի լեռները՝ մոտ քսան կիլոմետր։ Սոճուտների ու չիչխանի մացառների լճակներ, դրանցում ապրող ու սնվող թռչուններ, մողեսներ ու դաշտային մկներ։ Վերջին անգամ՝ էս հյուղակում՝, ծերացած ու անխնամ թողած, մի կերպ չփլված ու հոգնած, աշխարհից ու մարդկանցից թաքնված, բայց երջանիկ, գուցե՝ իմաստուն․․․
Հաջորդ երեկո իր պահպանության ծառայության բուղաները ռազմական հզոր ջիպերով մի կերպ կհասնեն խրճիթին, ճանապարհ դուրս գալուց հետո իրեն կտեղափոխեն իր զրահապատ լիմուզինը, կտանեն իր եռահարկ աշխատանքային դղյակը, քսանհինգ հատուկ կապի հեռախոս ունեցող իր աշխատասենյակը։ Կմիացնի իր անձնական արբանյակներից մեկն ու տիեզերքից աշխարհին հետևող իր աչքով կհետևի, որ երկու հարյուր տարի առաջ կառուցած լճափնյա տնակը այրեն, պայթեցնեն ու ջնջեն հիմնահատակ։ ՈՒ այդտեղից կսկսվի լեռնային լճի ողջ ափամերձ տարածքի կառուցապատումը․ յոթ կիլոմետր խորությամբ, որ գնել էր դեռ հիսուն տարի առաջ ու թաքուն պահել բոլորից։ Լիճը պիտի դառնար մի հսկա լողավազան իր ափերին ծաղկող հանգստավայր-քաղաքի համար՝ ապագայի՝ մաքուր, գերմաքուր, թանկ ու միայն շատ հարուստների համար ստեղծված գործնական քաղաք։ Այլևս ոչ մի անկապ քար, ինքնակամ աճած ծաղիկ ու փուշ, ոչ մի հետք քսաներորդ ու դրան նախորդող դարերից, ոչ մի չնախատեսված անձրև կամ քամի, ոչ մի ծտի կամ դաշտամկան ծեռտ, իդեալական մաքրություն ու կարգուկանոն։ Մոտ հիսուն տարվա աշխատանք ու կրկին, ինչպես այն ժամանակ ճահիճները չորացնելուց հետո, կկարողանա գոռալ բարձրաձայն․ «Կանգ առ պահ, դու հրաշալի ես»:

Մեկնաբանություններ