Բեյջ կամ հպանցիկ դիտարկումներ

Մարզահամերգային համալիր ոտք դնելու համար լրագրողներին առանձին մուտք էր հատկացված:
Ավագ որդուցս կրտսեր անվտանգության ծառայության աշխատակիցը հարցնում է ով լինելս, հավատարմագրման ցուցակով ստուգում, պայուսակս բացել տալիս, զննում և ասում.
-Անցե՛ք:
Չգիտեմ «բեյջ» բառի հայերեն համարժեքը (վզակա՞խ, վզանձնագի՞ր. չմոռանամ սփյուռքահայերին հարցնել` միգուցե նրանք գիտե՞ն ճշգրիտ թարգմանությունը) և ասում եմ.
-Իսկ բեյջ չե՞ք տալիս:
-Անցե՛ք:
Անցնում եմ մետաղորսիչի միջով: Չի զնգում:

Լիագումար նիստը բացում է սփյուռքի նախարարը և սովորականի նման -ություն վերջածանցը ձայնում` -ուցուն: Իր ոճն է: Իսկ ես մտաբերում եմ, թե ինչպես մի անգամ համալսարանի գրաբարի դասախոսս` Նարեկացու թարգմանիչ Վազգեն Գևորգյանը, «Մատեանից» անգիր արտասանելս ընդհատեց և «անբավարար» նշանակեց, ինչ է թե «խաղաղություն» բառը ձայնեցի «խաղաղուցյուն»: Հետո նախարարն սկսում է «ձայնը» տալ Վեհափառ Հայրապետին, երկրի նախագահին, Արցախի նախագահին, իսկ իմ մեջ ցանկություն է առաջանում ոտքի կանգնել և ասել. «Ձայնը մարդուն Աստված է տվել, Դուք ընդամենը խոսքն եք փոխանցում»: Բայց դե 70 երկրներից ժամանած 1500 պատվիրակների ներկայությամբ ինչպե՞ս պիտի դա անեմ: Ամոթ է: Զուսպ մարդ եմ, լռում եմ:

Վեհափառ Հայրապետի «Տերունական աղոթքին» ձայնակցում եմ: Կողքիս կանգնած կինն արագ ու խեթ հայացք է ձգում վրաս: Չմոռանամ սփյուռքի նախարարին առաջարկել, որ «Տերունական աղոթք» չիմացողներին այսուհետ համաժողովի չհրավիրի:
Երկրի ղեկավարի ելույթում պարունակվում են մտքեր, որոնք մտահոգվելու տեղիք են տալիս: Իսկ Արամ Ա կաթողիկոսի սթափեցնող, խորհելու առիթ տվող խոսքերը մտքիցս դուրս չեն գալիս. «Արցախը, բնականաբար նաեւ Հայաստանը, կը գտնուին ոչ պատերազմ եւ ոչ խաղաղութիւն իրավիճակի մէջ։ Այս անորոշ կացութեան երկարաձգումը լուրջ վտանգ մըն է Հայաստանի համար։ Թերեւս այսպէ՛ս կ’ուզեն թէ՛ մեր բարեկամները եւ թէ ոչ-բարեկամները՝ մեկնելով շրջանի իրենց աշխարհաքաղաքական շահերէն»։
Ընդմիջմանը ճեմասրահում հանդիպում եմ հայաստանցի ու սփյուռքաբնակ վաղեմի ընկերների, բարեկամների, ծանոթների:

Ապա նորից գնում եմ մուտքի մոտ և անվտանգության աշխատակցից բեյջ ուզում: ՈՒղարկում է շենքից դուրս, թե` այդինչ սենյակում հարցրեք:
Այդինչ սենյակում իգական սեռի մի գունդուկծիկ ջանադրաբար ցույց է տալիս, թե խիստ լարված աշխատում է: Երբ հանդարտ, քաղաքավարի բացատրում եմ բեյջի խնդիրը` ինձ ուղարկում են… ներս` այնինչ սենյակ: Այդ պահին հասկանում եմ լրագրողների լիրբուլաչառ լինելու պատճառը` տարրական հարց լուծելու համար այդպիսին պիտի լինես ցանկացած պետական ծառայողի հետ:
Շենք մտնելիս ինձ ստուգում է միջնեկ որդուցս կրտսեր անվտանգության աշխատակիցը: Հարցուփորձ, պայուսակիս զննում, մետաղորսիչ: Այնինչ սենյակում խոստանում են հաջորդ ընդմիջմանը խնդիրը հարթել:
Համաժողովը, ըստ սցենարի, բաժանել են չորս ուղղությունների, ես ընտրում եմ չորրորդը` հայապահպանումը:

Առաջին նիստը վերաբերում է կրթության դերին: Նիստը վարում է կրթության ու գիտության նախարարը: Կատարյալ հիասթափություն եմ ապրում, որովհետև թե Հայաստանի և թե սփյուռքի կրթական պատասխանատուները ներկայացնում են տաղտկալի հաշվետվություններ: Ո՛չ մի գործնական առաջարկ: Բայց ես ցանկություն չունեմ ջուրծեծոցի լսելու, ինձ մտահոգում է այս տարի Ռուսաստանում առաջին դասարան ոտք դրած թոռնուհուս ճակատագիրը: Նախօրոք գրված վատ սցենարը խախտում են դահլիճում նստածները, որոնք հազարմեկերորդ անգամ առաջ են բերում դասական ուղղագրության և արևմտահայերենի պահպանման խնդիրները: Հիմա տեղը չէ հանգամանալից փաստարկելու, բայց այդ մարդկանց կուզենայի ասել. «Սիրելիք, Հայաստանում պետական լեզուն արևելահայերենն է, որով կրթվում ու հաղորդակցվում են միլիոնավոր մարդիկ: Անձամբ ես կարողանում եմ գրել դասական ուղղագրությամբ, կարդում ու հասկանում եմ ոչ միայն գրաբար, այլև արևմտահայերեն, որն է Կ. Պոլսի բարբառը (որովհետև ձեզ կասեմ Մալաթիայի, Մանիսայի և այլ վայրերի բարբառային բառեր, որոնք չեք հասկանա): Ես պատրաստ եմ այստեղ-այնտեղ-ի փոխարեն գործածել հոս-հոն, իսկ դուք համաձա՞յն եք, ասենք, կ’ուզեմ-ի փոխարեն գործածել` ուզում եմ: Ամեն մեկդ տիրապետում եք 2-3 օտար լեզվի, ձեզ ի՞նչն է խանգարում սովորել նաև արևելահայերեն: Եկել եք համաժողովի, որը իսկը տեղն է` առաջարկեք անցումային շրջանի փոխզիջումային նոր հայերենի տարբերակ, որտեղ կլինեն թե դասական ուղղագրության և թե արևմտահայերենի տարրեր: Փոխզիջման պատրաստակամություն դրսևորեք, ձերը մի՛ պարտադրեք»:

Ընդմիջմանը բեյջի հարցով գնում եմ այնինչ սենյակ, որտեղից ինձ կրկին ուղարկում են այսինչ սենյակ` շենքից դուրս: Իգական գունդուկծիկը նորից մատնացույց է անում այնինչ սենյակը: Սա իսկական տշտշոց է, ձեռառնոցի, որն ինձ ափերից հանում է: Աստված վկա, հինգ տարվա ընթացքում «Իրատեսի» անունը երբեք չեմ օգտագործել, խմբագրության վկայականը երբևիցե որևէ մեկի չեմ ցուցանել: Բայց այս անգամ զայրացած սպառնացի, թե ամենի` սփյուռքի նախարարության անկազմակերպ աշխատանքի մասին կգրեմ թերթում:
(Ես մանրախնդիր մարդ չեմ, պարզապես այդ անիծյալ բեյջն ինձ պետք էր հաջորդ երկու օրերին առանց խոչընդոտների մասնակցելու համաժողովի աշխատանքներին)։
Սպառնալիքս, կարծես, արդյունք տվեց: Մի կին որոշեց ինձ ներս տանել: Մտնելիս ստուգեց կրտսեր որդուցս կրտսեր անվտանգության աշխատակիցը: Հարցուփորձ, պայուսակիս զննում, մետաղորսիչ: Կինն ինչ-որ մեկի զանգահարեց, ու երկու րոպեից բերեցին ոչ միայն իմ, այլև… գլխավոր խմբագրի բեյջերը:

Ճակատամարտում հաղթեցի, բայց չգիտեի, որ պատերազմում պարտվելու եմ: Իսկ պատերազմը մշակույթի դերն էր հայապահպանության գործում:
Նիստավարը մշակույթի նախարարն էր: Կրկին անբովանդակ, տտիպ հաշվետվություններ, բայց մի տարբերությամբ` նախարարը մերձակա շրջապատից ընտրել էր «ինտելեկտուալների», որոնք անհամ հաշվետվություններին պիտի աղ համեմեին` խելացի մտքերով քննարկման տպավորություն ստեղծելու նպատակով: Բայց երբ այդ «խելոքներից» մեկը հայտարարեց, թե համահայկական առաջին համաժողովը տեղի է ունեցել 1979 թ. և սկսեց ինչ-ինչ գաղտնագրական դատողություններ անել, հասկացա, որ սա իմ տեղը չէ: Որովհետև առաջին համաժողովը կայացել է 1916 թ. Պետրոգրադում և խնդիր ուներ ազգը փրկել կործանումից:

Միայն մի մարդ, կարծեմ` Օհանջանյան ազգանվամբ, կարծեմ` Վիեննայից ու կարծեմ տարիներ առաջ հետը ծանոթացել էի, տեղից ելույթ ունեցավ և ասաց, որ հայապահպանման խնդրում առաջնային դերը պատկանում է հայրենական հեռուստատեսությանը, որն զբաղվում է ոչ թե հայապահպանմամբ, այլ հայաքանդմամբ: Լիովին համաձայն էի այդ մարդու հետ: Բայց երբ նախարարը վարպետորեն «ջրեց» այդ վտանգավոր թեման, որոշեցի, որ հաջորդ երկու օրերին համաժողով չեմ գնա:
Թեպետ արդեն բեյջ ունեի:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը
• Երախտիք
• «Զի ուր գանձն ձեր է, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին»
• «Նա չէր մոռանում մեր ազգային հիմնարկները»
• «Հայ վաճառականնե՛ր, ձեր փառքի տունը, ուր անմահ կը մնաք, ձեր տառապեալ հայրենիքն է»
• «Նավթարքան» և Անմահը
• Երեք Ալեքսանդր. Խաչատուր Դադայան
• Ռուսաց Պյոտր I ցարը և հայ վաճառական Պետրոս Ապրոն
• «Հացի արքան»՝ ռուսների Մանթաշյանցը
• «Քո քսակը ազգի շտեմարանն է»
• Պատվո Լեգեոնի շքանշանը և հայերը
• Ալեքսանդր Մանթաշյանց - 180

Մեկնաբանություններ