«Ընթերցող ազգից կամաց-կամաց դառնում ենք չընթերցող»

Բանաստեղծ, թարգմանիչ, ՀԳՄ հրատարակչության տնօրեն ՇԱՆԹ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ օգոստոսի 27-31-ին մասնակցել է Չինաստանի Հանրապետության Չենդու քաղաքի պոեզիայի միջազգային փառատոնին: «Իրատեսի» հետ զրույցում նա ասաց, որ երկու հրավեր միաժամանակ է ստացել և որպես ՀԳՄ հրատարակչության տնօրեն 23-26-ին մասնակցել է նաև Պեկինի գրքի միջազգային տոնավաճառին:
Պոեզիայի միջազգային փառատոնին մասնակցել են պոետներ աշխարհի շուրջ 25 երկրներից (ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա, Շվեդիա, Պորտուգալիա, Ռումինիա, Իրան, Մարոկկո, Թուրքիա և այլն): Փառատոնն անցկացվել է «Պոեզիան և գինին» նշանաբանով` 1573-ին Լու Ջոու քաղաքում հիմնադրված օղու գործարանի, այժմ՝ աշխարհում հանրահայտ համանուն ընկերության ֆինանսավորմամբ: Զրուցակցիս ձևակերպմամբ` սա այն դեպքն է, երբ բիզնեսը ծառայում է մշակույթին՝ միաժամանակ նրբորեն գովազդելով իր արտադրանքը:

«ՊՈԵԶԻԱՆ ԵՎ ԳԻՆԻՆ»

-«Պոեզիան և գինին» փառատոնը ավանդակա՞ն բնույթ ունի, թե՞ առաջին անգամ էր անցկացվում:
-Այդ նշանաբանով` առաջին անգամ: Չինաստանի բազմամիլիոնանոց քաղաքներում պարբերաբար են անցկացվում պոեզիայի փառատոներ` տարբեր նշանաբաններով: Հիանալի կազմակերպված, մասշտաբային: Դրանք օրինակելի մշակութային իրադարձություններ են ողջ տարածաշրջանի համար, ինչպիսին եվրոպական, լատինաամերիկյան երկրներում Մակեդոնիայի, Կոլումբիայի փառատոներն են: Չենդուում, որն ունի 14,5 միլիոն բնակիչ, փառատոնի շրջանակում կազմակերպվեցին գրական հանդիպումներ, քննարկումներ, այցելություններ մշակութային օջախներ, որոնց թվում՝ միջնադարյան չին հռչակավոր բանաստեղծ Դու Ֆուի տուն-թանգարան: Հրավիրյալ պոետներն ընթերցեցին իրենց բանաստեղծությունները, որոնք նախապես թարգմանվել էին չինարեն ու անգլերեն և ընդգրկվել տպագիր օրակարգում: Բանաստեղծական մեծ ընտանիքի զգացողությունն ակնհայտ էր:
-Ի՞նչ գործեր ներկայացրիք Դուք, և ի՞նչ արձագանք գտան դրանք:
-Ընթերցել եմ «Վերամարմնավորում», «Արտացոլանք» և «Հնգանվագ» բանաստեղծությունները, առաջին երկուսը` փառատոնի կազմակերպիչների, վերջինը` իմ ընտրությամբ: Գործերս հայերեն եմ ընթերցել, իրենք հետևում էին չինարեն և անգլերեն տեքստերին։ Արձագանքը շատ բուռն էր, ինձ համար՝ անսպասելի: Փառատոնի առաջին օրը մեզ նվիրեցին արդեն հրատարակված չինարեն և անգլերեն երկլեզու անթոլոգիան, որտեղ զետեղված էին փառատոնի մասնակից ինչպես չին, այնպես էլ այլազգի պոետների ստեղծագործությունները:
-Մեզ մոտ նույնպես անցկացվել է պոեզիայի միջազգային փառատոն:
-Մի անգամ արվեց ու վերջ, մինչդեռ անհրաժեշտ էր շարունակել:
-Հաջողված չէ՞ր:
-Հակառակը: Մարդիկ եկան, տեսան մեր երկիրը, գոհունակությամբ գնացին մեր երկրից, Հետագայում գրեցին: Նման միջոցառումների համար պետք է միջոցներ գտնել և հատկացնել, լավ գործը պիտի ավանդույթ ունենա, այլապես շուտ կմոռացվի: Սկզբում ոչ ոք չէր պատկերացնում, թե «Ոսկե ծիրան» միջազգային փառատոնը կարող է հետաքրքիր լինել, բայց միջազգային համբավ ձեռք բերեց: Պիտի մտածել նաև պոեզիայի ամենամյա միջազգային փառատոն կազմակերպելու մասին:
-Ի՞նչ դեր ունեն լրատվամիջոցները գրական իրադարձությունները հանրայնացնելու գործում: Համեմատության համար կարո՞ղ եք ասել, թե ինչ ուշադրության էր արժանանում Չենդուի փառատոնը:
-Չինաստանում ուշադրություն է դարձվում գրականությանը, արվեստին` պետական մակարդակով: Հեռուստատեսության, մամուլի ներկայացուցիչները շարունակաբար լուսաբանում էին փառատոնը: Մեզ մոտ, եթե մի հեռուստաընկերություն կարող է գալ գրական միջոցառումը լուսաբանելու, տասը հանգիստ կարող են չգալ: Գրականության հանդեպ լրատվամիջոցների վերաբերմունքը չէի ասի, թե բավարար է:
-Ի՞նչ կասեք Պեկինի գրքի միջազգային տոնավաճառի մասին:
-Պեկինի տոնավաճառում տարբեր երկրների հրատարակիչներն այցելուներին ներկայացնում էին իրենց գրքերը: Հայաստանը չուներ առանձին տաղավար, դրա համար նախօրոք պետք է հայտ ներկայացնել և վճարել: Ես մասնակցում էի իմ ընկերոջ, արցախցի բանաստեղծ, թարգմանիչ, «Ոգի Նաիրի» հրատարակչության տնօրեն Հրանտ Ալեքսանյանի հետ: «Ոգի Նաիրին» չինական կողմի աջակցությամբ թարգմանում և հայ ընթերցողին է ներկայացնում այդ երկրի պատմամշակութային, գեղարվեստական գրականությունը, ինչպես դասականների, այնպես էլ ժամանակակիցների: Հրանտ Ալեքսանյանն անհատական նախաձեռնությամբ նպատակային և ծանրակշիռ աշխատանք է կատարում: Հույս ունեմ, որ այդ համագործակցությունը կընդլայնվի, հետաքրքրություն կառաջանա, չինացիներն էլ իրենց հերթին կթարգմանեն հայ գրողներին:
-Չինական գրականությունը բավարար չափով թարգմանվե՞լ է հայերեն:
-Հսկայական նյութի մասին եք խոսում, ծովից` մի կաթիլ: Մենք չինարենի թարգմանիչ չենք ունեցել: Չինաստանի հետ ուղղակի շփումները հպանցիկ կարելի է համարել: Գեղարվեստական գրականությունը հայերեն թարգմանվել է միջնորդավորված` ռուսերենից: Դա ընդունելի է, քանի դեռ չունենք չինագետներ: Չինացիներն էլ անգլերենի միջոցով են թարգմանում հայ պոեզիան: Հուսանք` կպատրաստվեն համապատասխան թարգմանիչներ: ՈՒսանողներ կան, որ սովորում են Չինաստանում, լեզուն են ուսումնասիրում և մի օր հաստատ լավ գործեր կանեն: Ես ժամանակին թարգմանել եմ չին դասականներից, 20-րդ դարի հեղինակներից: Այս կապերից հետո հնարավոր է անդրադառնամ չին արդի հեղինակներին:
-ՈՒնե՞ն լավ գրականություն:
-Իհարկե, թե՛ հրաշալի պոեզիա ունեն, թե՛ արձակ: Վերջերս արձակագիր Մո Յանին գրականության Նոբելյան մրցանակ շնորհվեց: Ես դա, իհարկե, ուղղակի ցուցանիշ չեմ համարում, բայց ամեն դեպքում, ինքնատիպ գրականություն կա` ազգային և համամարդկային արժեքներով առաջնորդվող գրականություն: Մենք չպետք է միայն եվրոպակենտրոն մտածողությամբ առաջնորդվենք, այդպես թերի կմնան աշխարհի մասին մեր պատկերացումները: Աշխարհում եղած գեղարվեստական բոլոր իրողություններին պետք է քաջածանոթ լինենք:
-Մտավախություն չունե՞ք, որ անհաջող թարգմանության դեպքում կարող է բոլորովին այլ լույսի տակ ներկայանալ այս կամ այն ստեղծագործությունը: Թարգմանության խնդիրը, մեծ հաշվով, լուծվա՞ծ է:
-Այդ խնդրով զբաղվում են մարդիկ, որ թարգմանել գիտեն, և մարդիկ, որ թարգմանել չգիտեն: Եթե մեկը գեղարվեստական գործ է թարգմանում, բայց ինքը գրող չէ, լավ արդյունք, բնականաբար, չես ակնկալի: Աճառյանն այդքան լեզու գիտեր, բայց գեղարվեստական գործեր չստեղծեց: Լեզվի իմացությունը դեռևս բավարար պայման չէ գեղարվեստական թարգմանություն կատարելու համար:

«ՊԱՏԱՀԱԿԱՆ ՍՈՑՀԱՐՑՈՒՄՆԵՐՈՎ ԱՆՑԿԱՑՎՈՂ ՄՐՑՈՒՅԹՆԵՐԻՆ ԿՈՂՄՆԱԿԻՑ ՉԵՄ»

-Ի՞նչ կասեք Երևանյան գրքի փառատոնի մասին, որի շրջանակում գրական մրցույթ է անցկացվելու: Մասնագիտական հանձնախումբը քվեարկելու է, գնահատելու հնարավորություն է ընձեռվելու նաև ընթերցողին:
-Ո՞ր ընթերցողին: Պատահական սոցհարցումներով անցկացվող մրցույթին կողմնակից չեմ, որովհետև գրականությանը գնահատական տվող մարդիկ պիտի պատրաստված լինեն. ամեն մեկը չէ, որ իրավունք ունի գնահատելու, իսկ կարծիք կարող է հայտնել ամեն ոք, իր տպավորությունից խոսել: 60 տոկոս կլինի, 61, թե 40, ինձ համար ընդունելի չէ գրքերի քննարկման, արժևորման այդ ձևը: Մրցույթի հեռուստատեսային ձևաչափին ընդհանրապես չեմ մասնակցի, իմ վերաբերմունքը հայտնել եմ: Ավելի լավ է չտպագրեմ գիրքս, ինչ որ կգրեմ, թող մնա սեղանիս: Ճշմարիտ պոեզիան այդպես չի ստեղծվում. այն ստեղծվում է լռության մեջ, մենության մեջ, սրբազնական իր փակ տիրույթում և բիզնեսային նպատակ չի հետապնդում, նշեմ՝ հատկապես պոեզիան: Դարեր շարունակ այդպես է եղել, այդպես էլ լինելու է:
-Այսպես, թե այնպես, տարիներ շարունակ պետական ծրագրով տպագրված գրքերի զգալի մասը մնացել է դարակներում, չի հասել ընթերցողին:
-Ընթերցողին հասցնելու համար պետք է գրաշուկան մեծացնել: Մարդիկ օգտվում են գրախանութներից, գրադարաններից, համացանցից: Թող գրադարանների աշխատանքն ակտիվացնեն, իհարկե, միջոցներ տրամադրելով: Գրախանութնե՛ր պիտի լինեն, մարդու աչքը պիտի գի՛րք տեսնի: Գրքերի արժեքին պիտի հետևեն, որ անմատչելի չլինի: 7000 դրամը մտավորականի համար մատչելի չէ, տարվա մեջ մեկ-երկու գիրք կգնի ու վերջ։
-Ստեղծագործական ի՞նչ նորություն ունեք ինքներդ: Եվ ի՞նչ կասեիք ընթերցողին` ամփոփելով մեր զրույցը:
-Մինչև Չինաստան մեկնելս լույս տեսավ բանաստեղծություններիս «Հնգանվագ» ժողովածուն՝ հայերեն և անգլերեն, ո՛չ պետական միջոցներով, իսկ հիմա սպասում եմ ռուս հիանալի արձակագիր Անդրեյ Վոլոսի «Վերադարձ Փանջիռուդ» պատմավեպի հայերեն օրինակին՝ իմ թարգմանությամբ, մոտ 500 էջ: Այն նվիրված է պարսկական միջնադարին, առավել ճշգրիտ՝ հանճարեղ Ռուդաքիի կյանքին:
Ինչ վերաբերում է անհանգստությանս, կուզեի հասարակության մեջ բարձրանար ոգևորության աստիճանը: Դրան կարելի է հասնել` նպատակային օգտագործելով այսօրվա տասնյակ հեռուստաալիքները: Լուսավոր, պայծառ մարդիկ ունենք: Այդ մարդիկ չեն երևում: Ցանկության դեպքում կարելի է նրանց խոսքը հնչեցնել, եթե, իհարկե, խնդիր ենք դնում մեկ քայլ առաջ գնալու: Մշակույթ, տնտեսություն, քաղաքականություն, բիզնես` բոլորը համախումբ պետք է դիտարկել: Մենք մեր երկրի ներսում և Սփյուռքում չպետք է ծուլության տանք մեզ, որ հայ մարդը չմոռանա իր գիրը: Ընթերցող ազգից կամաց-կամաց դառնում ենք չընթերցող: Չէի ուզում ասել, ցավալի է, բայց, ի վերջո, ճշմարտությունը թանկ է։

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ