Թեպետ Լեոնարդո դա Վինչին ձախլիկ էր

Ֆրանսիայում հայտնաբերվել է մերկ կնոջ ածխանկար, որ կարող է լինել Լեոնարդո դա Վինչիի «Մոնա Լիզայի» էսքիզը։ «Մոնա Վաննան» 1862-ից Շանտիլյեի «Կոնդե» թանգարանում է, համարվել է այլ նկարչի գործ։ Լուվրի աշխատակից Բրունո Մոտինը մանրազնին փորձաքննություններից եզրակացրել է, որ «Մոնա Վաննան» 1500-ականներին է արված և բնորոշ է Լեոնարդո դա Վինչիի ձեռագրին: Ածխանկարի մի մասը, սակայն, արվել է աջ ձեռքով, իսկ Լեոնարդո դա Վինչին ձախլիկ էր։ Փաստորեն, ձախ ձեռքով էլ է Ջոկոնդա նկարվում: Կարևորը` ի՞նչ կա նկարչի մտքում ու սրտում: Ո՞վ է նկարիչը: Ո՞վ է նրա շրջապատում:

Միքելանջելո Բուոնարոտին օրագրում պատմում է, որ գնաց ու արվեստանոցում տեսավ Լեոնարդո դա Վինչիի անավարտ կտավը, որի մասին խոսում է ամբողջ Ֆլորենցիան: Կինը նրան չէր տպավորել, Միքելանջելոյին հմայել էր Լիզա Գերարդինիի մանյակը, որից լույս էր կաթում: Մեկ էլ` տիկնոջ թիկունքի բլուրները, որ տարածականություն էին տալիս կտավին` կարծես Լիզան լողում է ժամանակի ու տարածության մեջ: Լուվրում ոչ ոք բլուրներ ու մանյակ չի գտնի Ջոկոնդայի հետ: Այնուամենայնիվ, Լիզան լողում է ժամանակի ու տարածության մեջ: 512 տարի: Ինչու՞ Լեոնարդոն «դատարկեց» կտավը` ուշադրության կենտրոնում թողնելով Լիզա Գերարդինիին, ում պատճենն է «Մոնա Վաննան»: Միայն ինքը գիտի: Գուցե նաև այն պատճառով, որ Միքելանջելոն բարձրաձայնել էր հիացմունքը մարգարտաշարով ու բլուրներով: Ասում են` քանդակագործը տարածության ու հեռանկարի մաստեր կլաս էր տվել` նկարչին ցույց տալով ինչ անել, որ թվա, թե Լիզան հենց քեզ է նայում: Լուվրում «Ջոկոնդային» տեսնողները պատրաստ են երդվել, որ ֆլորենտուհին հենց իրենց է նայում: Որ կետից էլ իրենք նրան նայեն: Ձախլիկ նկարիչը ընդունել է աջլիկ քանդակագործի խորհուրդը, որ ապահովում է կտավի կախարդանքը ու դարձել է անորսալի ժպիտ` աչքերում ու շուրթերին, որ չկա «Մոնա Վաննայի» դեպքում: Գուցե Վերածննդի առասպելներից է: Գուցե իրականություն: Գուցե:
ՈՒնի՞ առասպելներ մեր ժամանակը: Իր ձախլիկներով ու աջլիկներով: Կա՞ն մարդիկ ու իրադարձություններ, որ հավակնում են փոխել կարծրատիպերն ու հորիզոնի գիծը։ Հարկավ: Շրջապատը ընկալունակ չէ: Շրջապատը պատրաստ չէ ընկալել նրանց անձն ու գործը, իրադարձությունների բովանդակությունն ու նշանակությունը: Բայց ոչ թե նրանք են ժամանակից առաջ, այլ ժամանակն է ինքն իրենից նահանջել:

Անցած շաբաթն սկսվեց ու ավարտվեց հանրաքվեով` աշխարհի տարբեր ծայրերում` Եվրոպա ու Միջագետք: Հանրաքվեների պատճառների, ձևերի ու հետևանքների մեջ չմտնելով` հասկանանք` ինչու՞ աշխարհը պատրաստ չէ ազգի կամահայտնության այդ ձևի իրավական հետևանքները ճանաչելուն: Ինչու՞ Բաղդադն ու Մադրիդը հանրաքվեն միաբերան հայտարարում են անօրինական ու հրաժարվում բանակցել, իրենց գնահատականով, կենտրոնախույզ ու անջատողական շրջանների հետ: Իսկ շրջանները հրաժարվում են ճանաչել իրենց երկրի օրենքները ու ապավինում են միջազգային իրավունքի նորմերին, որ ճանաչում ու օրինական է համարում ազգերի ինքնորոշման իրավունքը:

Համաշխարհային հանրությունը հանրաքվեի հարցով անփորձ չէ: Կոսովոյի անկախության հանրաքվեն 1991-ին էր: Անկախության հանրաքվեի` 1991, ու անկախության հռչակման` 2008, միջև 17 տարի անցավ: 2008-ից Կոսովոն 110 պետություն է ճանաչել: Էրիտրեայի անկախության հանրաքվեն 1993-ին էր, որին նախորդել էր անկախության համար 30 տարվա զինված պայքար: Հանրաքվեից մեկ ամիս հետո ՄԱԿ-ը պաշտոնապես երկիրը ճանաչեց: 2011-ի հանրաքվեից հետո քարտեզին հայտնվեց Հարավային Սուդանը: Արևելյան Թիմորը անկախություն ձեռք բերեց 1999-ին և անկախ պետություն ճանաչվեց 2002-ին, մինչև այսօր կարգուկանոնը երկրում խաղաղապահներն են ապահովում:

Ինքնահռչակ պետական այլ կազմավորումներ միջազգային հանրությունը չի ճանաչում կամ ճանաչում է պայմանական: Արցախի Հանրապետությունը, Աբխազիան, Հարավային Օսիան, Մերձդնեստրը, Սոմալիլենդը: 2014-ին հավելվեց Ղրիմը, հանրաքվեով թերակղզին ՈՒկրաինայի կազմից դուրս եկավ ու մտավ ՌԴ-ի կազմ:
Անկախության հանրաքվեների շարքում եզակի է 2014-ի Շոտլանդիայի հանրաքվեն: Շոտլանդացիները չցանկացան դուրս գալ Միացյալ Թագավորության կազմից: Բայց դա միակ բացառությունը չէ: Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը պատրաստ էր ճանաչել Շոտլանդիայի անկախությունը և խորհրդակցություններ սկսել խորհրդարանի հետ անջատման հարցով: Պակաս անակնկալ չէր 2016-ի բրեկզիտը, երբ Մեծ Բրիտանիան հանրաքվեով որոշեց դուրս գալ Եվրամիության կազմից: Բրիտանական օրենքները տարբերվում են մյուս երկրների օրենքներից: Հիմնականում սահմանադրությունները ամրագրում են երկրի սահմաններն ու արգելում մասնատման որևէ քայլ կամ գործողություն` համարելով ազգային անվտանգությունը խարխլող: Հենց դա է կատարվում Քրդստանի ու Կատալոնիայի դեպքում: Ոչ Իրաքում, ոչ Իսպանիայում կառավարությունները պատրաստ չեն նույնիսկ թեման քննարկել: Իրաքի վարչապետ Հայդեր ալ Աբադին չճանաչեց Քրդստանի անկախության հանրաքվեն ու տնտեսական պատժամիջոցներ է սահմանում: Իսպանիայի վարչապետ Մարիանո Ռախոյը հայտարարեց. «Ոչ մի հանրաքվե չի լինի»: Հանրաքվեն, այնուամենայնիվ, եղավ: Ոստիկանական բռնություններով, արգելքներով ու ձերբակալություններով: Բայց` եղավ: Կատալոնիայի վարչապետ Կառլես Պուչդեմոնը հայտարարեց, որ հանրաքվեի որոշումը միակողմանի ընդունվել է Մադրիդի կենտրոնական կառավարության հետ քվեարկության կազմակերպման մասին պայմանավորվելու անհաջող փորձերից հետո: Ինչի՞ վրա էր նրա հույսը: 2017-ի հուլիսին արված հարցման արդյունքներով հանրաքվեի անցկացմանը կողմ էր 41 %-ը, դեմ` 49 % -ը:

Այլ հարցումներով` 50 %-ը դեմ էր անկախությանը, կողմ` միայն 40 %-ը: Կամ` 60 %-ը կողմ էր, 30 %-ը` դեմ: Մադրիդի բուռն ու բռնի գործողությունների հետևանքով չի բացառվում, որ նրանք, ովքեր ի սկզբանե դեմ էին Կատալոնիայի անկախությանը, գնացել ու կողմ են քվեարկել: Եթե Կառլես Պուչդեմոնի հույսը Եվրամիությունն էր և միջազգային իրավունքը, ի՞նչ կարող էր անել Մարիանո Ռախոյը` կանխելու Իսպանիայի մասնատումը: Կատալոնիայի հետ իր բյուջեն տնօրինելու հարցով բանակցությունների փոխարեն նա ընտրեց կոշտ դիմակայությունը: Մինչդեռ կարող էր ինքնավարության ստատուտի մեծացումով կանխել և՛ հանրաքվեն, և՛ անջատողական տրամադրությունները, որ հիմա կարող են ոտքի հանել բասկերին: Կատալոնիան անկախ է եղել մինչև 1714-ը: 12-րդ դարից Կատալոնական կոմսությունը եղել է Արագոնի թագավորության կազմում: 1714-ին, իսպանական ժառանգության համար պատերազմում կաստիլացիները պաշարել են Բարսելոնան: Ֆիլիպ 5-րդի` Լյուդովիկոս 14-րդի թոռան զորքերը Կատալոնիայի մայրաքաղաքը գրավեցին սեպտեմբերի 11-ին: Իսպանական ժառանգության համար պատերազմում կատալոնացիները անկախության համար չէին պայքարում, նրանք ավստրիացիների կողմն էին: 1714-ից հետո Կատալոնիան անցավ Կաստիլիային, և պաշտոնական լեզուն դարձավ իսպաներենը: Առանձին պետություն դառնալու իրավունքի համար պայքարը Կատալոնիան սկսեց 19-րդ դարի երկրորդ կեսից: Առաջին ազգայնական կուսակցությունը Կատալոնիայում հայտնվեց 1901-ին: 1931-ին Կատալոնիան ինքնավարության կարգավիճակ ստացավ Իսպանիայի կազմում, ձևավորեց կառավարություն` ժեներալիտետը: Բոլոր հաղթանակները մի քանի տարի անց զրոյացան` քաղաքացիական պատերազմի սկզբից մինչև Ֆրանկոյի մահը 1975-ին բոլոր անկախ ինստիտուտները, մամուլը և անգամ տոները արգելված էին: Անջատողական տրամադրություններն ուժեղացան 2008-ի ճգնաժամից հետո: Կատալոնիան Իսպանիայի ամենաբարեկեցիկ շրջանն է, ՀՆԱ-ն ավելի մեծ է մյուս շրջաններից, գործազրկությունը` ցածր: Թեպետ անջատումից հետո շրջանը կկորցնի իսպանական շուկան, ստիպված կլինի դուրս գալ ԵՄ-ից ու եվրոյի գոտուց: Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժան Կլոդ Յունկերն արդեն հայտարարել է, որ ԵՄ-ն կհարգի կատալոնացիների ընտրությունը, բայց Կատալոնիան պետք է անցնի ԵՄ անդամակցության նույն ընթացակարգը, ինչ մյուս պետությունները: Իսկ Իսպանիան դեմ կլինի միանշանակ:

Նոր պետական կազմավորման ճանաչումը որոշում է նրա կենսունակությունը: ԵՄ որևէ պետություն հազիվ թե ճանաչի Կատալոնիայի անկախությունը: Բոլոր պետություններին ձեռնտու է գոյություն ունեցող ստատուս քվոն: Միջազգային իրավունքի երկու սկզբունքները` ազգերի ինքնորոշման իրավունքը և տարածքային ամբողջականության սկզբունքը, գոյություն ունեն իրարից անկախ: Միջազգային իրավունքը որևէ մեկին գերակայություն չի տալիս, ու դա դարձել է վտանգավոր սխալ, որից սկսվում են քաղաքացիական ու միջպետական պատերազմներ: Ճանաչված անկախությունների հռչակման վերջին ալիքը ավարտվեց մեր հազարամյակի սկզբին, հետո միակողմանի անկախության հայտարարության փորձերը աշխարհը դադարեց ողջունել: Շատ քաղաքագետներ ազգայնականության աճը համարում են յուրատեսակ «վերադարձ արմատներին», անցած ժամանակների նոստալգիա, երբ խոտն ավելի կանաչ էր, ջուրն ավելի թաց: Միջազգային հանրության սկզբնական դրական վերաբերմունքը բացատրվում է գաղութային համակարգի փլուզման հետ համընկնումով: Չճանաչված պետությունը չի կարող անդամակցել ՄԱԿ-ին ու միջազգային կառույցներին, օգտվել միջազգային ֆինանսական ինստիտուտների ծառայություններից, նրա քաղաքացիների իրավունքները սահմանափակված են: Կա նոր կազմավորված պետությունների տարածքային վեճերի հավանականություն հարևանների հետ, իսկ դա պատերազմի հեռանկար է: Կան տնտեսական դժվարություններ` չփոխարկվող տարադրամ, ներդրումների ներգրավման բարդություններ, մերձավոր հարևանների տնտեսական պատժամիջոցներ: Քաղաքակրթության ամբողջ պատմությունը ապացուցում է, որ ազատության ու անկախության համար ժողովուրդները գնի հարցում չեն սակարկում ու պատրաստ են պայքարի բոլոր տեսակներին, ձևերին ու տևականությանը: Իսկ մեր ժամանակը ապացուցում է, որ տուրք տալով կարծրատիպերին` աշխարհը փորձում է ընդհանուր օրինաչափություններ հաստատել ու ընդհանրական լուծումներ տալ առանձին դեպքերին: Փաստացի` ճանաչման-չճանաչման խնդիրը ոչ թե անկախացող պետական կազմավորումներինն է, այլ միջազգային հանրությանը, որ մեծագույն դժվարությամբ է խաղի կանոնների փոփոխություն ընդունում: Տարածքային ամբողջականությունը շատ հարմար սկզբունք է, վիճարկումը վտանգում է բազմազգ պետությունների գոյությունը, որոնց սահմանները հաստատվել են պատերազմներով կամ քաղաքական անհավասար գործարքներով, որ հաշվի չեն առել էթնիկ բնակչության արեալները ու պատմական իրողությունները: Ի վերջո, Արցախի Հանրապետությունը վկայում է, որ միջազգային ճանաչման բացակայությունը չի խանգարում լինելուն ու զարգանալուն` հակառակ աշխարհին և հանուն իր ապագայի:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ. Գ. Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի ընդունումը 1975-ին նվաճում էր` համակեցության ու խաղաղության համար համաշխարհային մակարդակով: 42 տարի է անցել: Միջազգային կառույցների ու համաշխարհային հանրություն անվանվող անհասկանալի զանգվածի խնդիրն է այսօր պատասխան տալ կոնկրետ հարցի` ո՞րն է գերակա՝ տարածքային ամբողջականությու՞նը, թե՞ ազգի ինքնորոշման իրավունքը: Անցած շաբաթվա հանրաքվեները ու չճանաչված պետությունների պատմությունը վկայում են, որ հարցն օրակարգային է աշխարհի բոլոր անկյուններում` և՛ այնտեղ, ուր իշխում է ժողովրդավարությունը, ՛այնտեղ, ուր ժողովրդավարությունը հավասարեցված է բռնապետությանը: Ի՞նչ է պետք, որ մեր օրերի լեոնարդոները ընդունեն միքելանջելոների` տարածության ու ժամանակի մեջ հավերժ լողալու տարբերակը` այնպես, որ աշխարհը միշտ նայի քեզ: Առասպելներ այսօր էլ կան: Մնում է` շրջապատն ընկալի ու ավարտի ժամանակի նահանջը: Հակառակը Կիկոսի պատմությունն է:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ