«Վայրիվերումներով ընթացող նավի վրա սրտխառնոց է առաջանում, ու մարդը տեղափոխվում է ուրիշ նավ»

«Իրատեսի» հյուրը ռեժիսոր, «Արև» ֆիլմ ստուդիայի հիմնադիր տնօրեն ՀՐԱՆՏ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆՆ է:

«ԱՅՍՕՐՎԱ ՀԱՅ ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆԸ ՎԱՐՁՈՎ Է ԱՊՐՈՒՄ, ԻՐԵՆ ՏԱՆՏԵՐ ՉԻ ԶԳՈՒՄ»

-Պարոն Վարդանյան, ըստ Ձեզ՝ ո՞րն է այսօր հայ մտավորականի գլխավոր առաքելությունը, և կարողանու՞մ է նա իրագործել այն լիովին:
-Տպավորություն ունեմ, որ այսօրվա հայ մտավորականը վարձով է ապրում, իրեն տանտեր չի զգում: Այսինքն՝ նրա իրավունքները սահմանափակված են: Իհարկե, կարծում եմ, որ տան, ընդհանուրի մասին մտածող մտավորականների միջև լինում են մտահոգությունների արտահայտություններ, խոսակցություններ, բայց դրանք մնում են խոհանոցային մակարդակում: Ընդհանուր առմամբ, ակնհայտ է մտավորականների պասիվությունը: Նույնիսկ այս դեպքում չի կարելի ասել՝ մտավորականների, ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ ազնիվ մարդկանց, ազնիվ գիտակիցների: Ես վերջերս ինձ համար բանաձև եմ մշակել, համաձայն որի՝ երկրի վիճակը կարող են շտկել միայն ազնիվ գիտակիցները: Այսինքն՝ այն մարդիկ, ովքեր մտածում են, որ սա երկիր է, պետություն է, պետականաշինությամբ է պետք երկիրը ոտքի կանգնեցնել:
-Ձեր դատողություններն ինձ տանում են դեպի Ձեր կարճամետրաժ ֆիլմը՝ «Սպիտակ գառան երազը»: Դա ֆիլմ է, որում երևակված է ապամարդու վերածված մարդը՝ իր բոլոր այլանդակ դրսևորումներով: Սա՞ է Ձեր գնահատականը այսօրվա մարդ արարածին:
-Այո՛, քանի որ ֆիլմը գրոտեսկային տրագիֆարս է: Դրանում մի քանի շերտեր են ցույց տրված՝ միամտություն, ազնվություն, նվիրվածություն, հավատ և հավատի դավաճանություն: Ֆիլմի հիմքում ընկած է զուգահեռը Քրիստոսին մատնելու բիբլիական պատմության հետ: Այս դեպքում հովիվն է դառնում Հուդան՝ մատնողը, սրբություն վաճառողը, աստվածավաճառը: Իսկ սպիտակ գառը, որին վաճառում են, մաքրության խորհրդանիշն է: Եվ միայն սպիտակ գառը կարող էր այդպիսի երազ տեսնել, որ իր հովիվը, միևնույն է, հավատ ունի ու վերջին պահին կգա-կփրկի իրեն:

«ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ՎԱՏ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ, ՎԱՏ ԱԶԳ ՉԿԱ, ԿԱ ՎԱՏ ՀԱՄԱԿԱՐԳ»

-Դուք ակնհայտ հակառուսական տրամադրվածություն ունեք: Կոնկրետ ինչո՞վ է այն հիմնավորված:
-Հակառուսական չեմ, ռուսական համակարգին եմ հակա: Ինձ համար վատ ժողովուրդ, վատ ազգ չկա, կա վատ համակարգ: Իվան Ահեղի ժամանակներից սկսած՝ Ռուսաստանում վիճակը միշտ նույնն է եղել՝ մարդն այնտեղ ոչինչ է: Իսկ ինձ մեծացրել են որպես մարդասեր: Հայն այդպիսին է. երբ հայի տուն մարդ է մտնում, հայը նախ և առաջ հրավիրում է մի կտոր հաց ուտելու, հետո է հարցնում, թե ինչու է եկել: Մենք հակված ենք դեպի մարդը, դեպի երեխան, դեպի ծերը, դեպի կինը: ՈՒ մեզ ռուսական համակարգը դեգրադացրել է: Հիմա հազիվ առիթ է ստեղծվել պրծնելու էդ դեգրադացիայից, ինչու՞ են նորից մեզ տանում-գցում հին արկղի մեջ: Փա՛ռք Աստծո, որ նոր սերնդի մեջ կան առողջ երիտասարդներ: Բայց կան նաև այնպիսիք, որոնց տատիկ-պապիկներն էնքան են լցրել գլուխները իրենց նոստալգիկ կոմունիստական պատմություններով, որ հիմա մեկ-երկու կոպեկ փողի դիմաց իրենց կիսատեղեկացված տեսակով փորձում են ինչ-որ գաղափարներ քարոզել: Իհարկե, սրանք մեծամասնություն չեն:
-Անդրադառնանք Ձեր «Լույսի ձայներ» ֆիլմին՝ նվիրված «Հայաստանի փոքրիկ երգիչներ» երգչախմբին և նրա ղեկավար Տիգրան Հեքեքյանին: Ֆիլմը հենց վկայությունն է այն բանի, որ մենք պայծառ երեխաներ ունենք, որոնք լույս, հոգևոր հզոր ուժ ունեն իրենց մեջ: Ա՞յս որակներն են գերակշռողը մեզանում՝ ըստ Ձեզ:
-Էնքան աղճատված, բզկտված է մեր մշակույթը, մեր անցած ճանապարհը՝ ընդհանուր առմամբ: Բայց ես չեմ հասկանում, թե ինչ ուժի շնորհիվ է, որ էս համատարած թոհուբոհի մեջ մենք ունենք լիքը լուսավոր կետեր: Պատճառն էս երկի՞րն է, էս տարա՞ծքը, մեր դաստիարակությունը, չգիտեմ: ՈՒ էդ կետերի մեջ ամենալուսավորը մեր երեխեքն են: Եվ եթե նրանք փչանում ու դառնում են ուրիշ, նշանակում է, որ մենք ենք սխալ միջամտում նրանց ձևավորման ընթացքին: Մեր ռեսուրսը մարդն է: Մարդը շատ պիտի կարևորվի մեր երկրում, որովհետև մենք, բացի մարդուց, ուրիշ ոչինչ չունենք, որի վրա կարող ենք հենվել: Ո՛չ նավթ ունենք, ո՛չ գազ, ո՛չ ծով, ո՛չ տնտեսություն: Տիգրան Հեքեքյանը ևս այս կերպ է մտածում և ստեղծագործում երեխաների հետ, ու այդ համատեղ աշխատանքը տալիս է կատարելությանը հասնող պտուղներ, որի մասին էլ պատմվում է իմ ֆիլմում:
-Հայ մարդու գործոնի բացառիկությունն ընդգծել են իմ շատ զրուցակիցներ, Արամ Ղարաբեկյանի բնորոշումը, թերևս, ամենատպավորիչն է. «Հայաստանը մի հզոր ֆորտե ունի՝ մարդը»:
-Այո՛, դա է մեր ունեցածը: Մենք պիտի մարդկանցով գիտություն, մշակույթ զարգացնենք, որպեսզի ապրել կարողանանք, կանգնած մնալ կարողանանք, աշխարհին մեր տեսակով ներկայանալ կարողանանք: Ո՛չ որևէ մեկից բարձր լինենք, ո՛չ էլ ցածր, լինենք մեր դեմքով, մեր ինքնատիպությամբ, լինենք այնպիսին, ինչպիսին կանք: Իսկ դրա համար հայ մարդու՝ գիտությամբ, ստեղծագործությամբ զբաղվելու միջոցները պիտի ազատ լինեն, պիտի պայմաններ ստեղծված լինեն, որ հայ ժողովուրդն ստեղծագործի: Յուրաքանչյուրն իր տեղում պիտի ազատ գործի, լինի արվեստագետ, լինի ակադեմիկոս, լինի շինարար, լինի հողագործ, թե մեկ այլ բան:
-Բայց ակնհայտ է Հայաստանի մարդաթափման իրողությունը: Սա Ձեր ասած ազատության պակասից կամ բացակայությունի՞ց է:
-Դա հատուկ ծրագիր է: Էդ ծրագրի հեղինակները հասկանում են, որ եթե լինի այն, ինչ ուզում ենք մենք՝ ես, Դուք, գիտակից, սրտացավ մյուս հայերը, մարդիկ կգան-կհավաքվեն այստեղ, ու մենք կշատանանք: Այստեղ է, որ պիտի համախմբվեն ազնիվ գիտակիցները, մտավորականները, մարդիկ, որոնք կրում են իրենց վրա ազգի ճակատագրի պատասխանատվությունը: Այդպես պիտի ձևավորվի մեր ճիշտ վերաբերմունքը արտաքին աշխարհի նկատմամբ և ստեղծվի ներքին ապահովությունը: Բայց չկան էդ պատասխանատուները, չկա ազգի, պետության զարգացման մի ընդհանուր ուղի, ճանապարհ: Չկա, գծված չէ: Միայն խոսքերով չեն կառուցում էդ ճանապարհը, դա շենքի նման պիտի նախագծվի, դրվի սեղանին և քայլ առ քայլ իրագործվի: Կապ չունի, թե ով կլինի նախագահը. եթե լինի էդ գծագիրը, ազգը կգնա դրա հետքով: Հասարակությունն էսքան քաղաքականացված չպիտի լինի: Ոչ թե կուսակցության, խմբավորման խնդիրը պիտի լինի առաջնահերթ, այլ ամբողջինը, ընդհանուրինը: Իսկ մեզանում յուրաքանչյուրին թվում է, թե ինքն է, որ գիտի ճիշտ ուղին, ու հենց ինքը պիտի առաջնորդի հասարակությանը: Այսինքն՝ պայքարում է ոչ թե հանուն հասարակության, այլ հանուն առաջատար լինելու: Հասկանալի է, որ եթե նավը դուրս է գալիս ծով, մի նավապետ պիտի ունենա: Քաոս կլինի, եթե ով ուր ուզի քշի էդ նավը: Բայց նավապետը պիտի մյուսների հետ համաձայնեցրած վարի նավը, որովհետև նավի ուղևորները չեն կարող ոչինչ ձեռնարկել, եթե չգիտեն, թե ուր է գնում էդ նավը: Էդ ի՞նչ է, ժողովրդից գաղտնի՞ են պահում, թե ուր է գնում նավը: Նավի երթուղին պետք է բացահայտ լինի, որ յուրաքանչյուր մարդ իր կարողացածը տանի-դնի էդ ճանապարհի վրա, նպաստի, որ նավը գնա դեպի իր նպատակակետը: Մենք սա երբեք չունեցանք: Համարյա 30 տարի է՝ անկախ ենք, էդպես էլ չիմացանք, թե ուր է գնում մեր նավը: ՈՒ ես շատ լավ հասկանում եմ, թե ինչու: Որովհետև որոշողը նավապետը չէ: Մի առավոտ նրան ինչ-որ տեղից կարող են զանգել-ասել, որ նավը պիտի գնա այս ուղղությամբ, հաջորդ առավոտ՝ մեկ ուրիշ: ՈՒ նավը ծովի մեջ մոլորված է, մոլորված է նաև ժողովուրդը և չի հասկանում, թե ուր է գնում: Անընդհատ տանջվում է, չի կարողանում գործ անել, չի հասկանում, թե ինչի համար է ինքը ինչ-որ մեխանիզմ աշխատեցնում մի նավի մեջ, որը հայտնի չէ, թե ուր է տանում իրեն: Հետո սկսում են ոմանց ճնշել, նավից դուրս շպրտել, պակասեցնել մարդկանց թիվը: ՈՒ դա դառնում է ոչ թե նավ ընդհանուրի համար, այլ որոշ խմբավորումների համար, որոնք որոշումներ են ընդունում այլ տեղերից ստացած զանգերի հիման վրա: ՈՒ մենք փոխանակ մեր էս ժանգոտած, հին նավը գեղեցկացնենք, նորոգենք, ներկենք, թարմացնենք, հզորացնենք, ճիշտ դրոշ կախենք, ճիշտ երաժշտություն հնչեցնենք, լավ տրամադրություն ստեղծենք էս նավի վրա, անընդհատ ինչ-որ լոլոների մեջ ենք ու ոչ մի կոնկրետ բանի չենք հանգում, կոնկրետ ճանապարհ չունենք, կոնկրետ քարտեզ չունենք, կոնկրետ ժամանակացույց չունենք: Սա սարսափելի է, և ժողովուրդը ինտուիտիվ զգում է այդ սարսափն ու, ի վերջո, հոգնում է: Վայրիվերումներով ընթացող նավի վրա սրտխառնոց է առաջանում, ու մարդը տեղափոխվում է ուրիշ նավ, որում ամեն բան կարգավորված է, որոշակի է, ու իրեն մնում է ընդամենը իր գործով զբաղվել: Գիտի, որ էդ նավի վրա վիճակը կայուն է, որ ալեկոծություններ չեն սպասվում, որ նավապետը գիտի, թե որ ուղղությամբ է տանում նավը, հետևաբար իր սիրտը չի խառնում, ու իրեն մնում է գլուխը կախ իր գործն անել: Ես պատկերավոր փորձեցի նկարագրել մեր իրականությունը, որովհետև իմ գործը պատկերի հետ է: Կոնկրետ անուններ տալ, քաղաքական գործիչների մատնանշել իմաստ չունի: Դա ուրիշ հարթություն է, իսկ ես ընդհանրական պատկերն եմ տեսնում: Ինձ չի հետաքրքրում, թե որ քաղաքական գործիչը որ թվին ում ինչ ասաց, ես գույներն են տեսնում, տրամադրությունը, մթնոլորտը: Ինձ համար դա է հետաքրքիր, որովհետև ես առանց խոսքի կարող եմ ստեղծել պատկեր, որն ավելին կարող է ասել, քան էն շատախոսությունները, որ գործի են դրվում ամեն օր:

«ՄԵՆՔ ԿԻՆՈՅԻ ՄԵՋ ԷԻՆՔ ԱՊՐՈՒՄ, ՄԵՐ ԿՅԱՆՔԸ ԿԻՆՈ ԷՐ»

-Դուք տարբեր մասնագիտությունների եք տիրապետում՝ սպորտ, բժշկություն, արծաթագործություն: Եվ, ի վերջո, հասել եք ռեժիսուրային մի ժամանակահատվածում, երբ հայ կինոն ճգնաժամ է ապրում: Ինչու՞:
-Իմ մեջ մանկությունից երեք մասնագիտության երազանք է եղել՝ հնագիտություն, բժշկություն, ռեժիսուրա: Մենք կինոյի մեջ էինք ապրում, մեր կյանքը կինո էր: Անգամ մարդկանց ու թաղամասերը կինոթատրոնների անուններով էինք ընկալում. կինո «Հայրենիքի» տղերք, կինո «Մոսկվայի» տղերք, կինո «Նաիրիի» տղերք, կինո «Արագածի» տղերք: Կինոն մի պատուհան էր, որտեղից մենք տեսնում էինք դրսի աշխարհը: Իտալական, ֆրանսիական, ամերիկյան ֆիլմեր էինք նայում և մեր մեջ ձևավորվում էր այլ աշխարհ, որը նման չէր մեր ունեցած աշխարհին: ՈՒ դրանով էր պայմանավորված այն հանգամանքը, որ ոչ մի ադեկվատ հայ չէր սիրում սովետական աշխարհը: Նոմենկլատուրային աշխատողներին չհաշված՝ ամբողջ ժողովուրդը հակասովետական տրամադրություն ուներ, բոլոր անեկդոտները հակասովետական էին: Մանավանդ Երևանում, որտեղ մարդկանց աչքերն ավելի բաց էին: Ես մանկուց վազվզել եմ «Հայֆիլմի» բակում, տեսել էն հրաշքը, էն կախարդանքը, որ նկարվում էին, ձայնագրվում ու դառնում կինո: Բայց այն ժամանակ դժվար էր գնալ ԹթԼԽ-ում սովորել, դառնալ ռեժիսոր: Մութ ու ցուրտ տարիներին ես ընկերներիս ասում էի, որ այն, ինչ կատարվում է մեզանում, կինո է, որ դա պետք է նկարել: Դա վավերագրական կինոյի համար լավագույն նյութն էր, որ պետք էր նկարել ու պահել: Չարվեց բավարար չափով: ՈՒ ես ուղղակի գնացի «Ա1+», խնդրեցի, որ ինձ տան տեսախցիկ, օպերատոր, և ինքս սկսեցի նկարել կինո: Առաջին ֆիլմս կոչվում էր «Լռություն», որը կառուցված էր Քեյ Ջարեթի «Լռություն» ստեղծագործության հիման վրա: Էդպես սկսվեց:
-Հայաստանի կինեմատոգրաֆիստների միության նախագահի ընտրություն է սպասվում: ՈՒնե՞ք ինչ-որ ակնկալիքներ այս ընտրութuունից:
-Այդ կառույցը Սովետական Միությունից մնացած բան է: Միությունները նրա համար էին, որ կառավարեին ստեղծագործող մարդկանց: Կարծում եմ՝ այդ միությունն ընդհանրապես չպիտի լինի: Պիտի լինի մի ակադեմիա, ակադեմիկոսների ծանրակշիռ, ստրատեգիկ խոսք պիտի լինի, որը կբերի կինոյի զարգացման: Եթե նախկին համակարգը պիտի շարունակի գործել, դա արդեն ստեղծագործական միություն չէ, արհմիություն է: Ես ուզում եմ՝ ընտրվի մի այնպիսի մարդ, որը ռեֆորմներ կանի, իրավիճակ կփոխի: Կոնկրետ անուն տալ չեմ ուզում, որովհետև դա կդառնա գովազդ կամ հակագովազդ: Բայց թեկնածուների մեջ կգտնվի մարդ, որը կկարողանա այդ էական փոփոխություններն անել, թեև հողը շատ թույլ է, հայ կինոյի հիմքն ամուր չէ այսօր: Մենք բոլորս միասին պիտի աշխատենք հայկական կինոյի զարգացման համար, պայմաններ ստեղծենք, որպեսզի ռեժիսորների երիտասարդ, ինչպես և միջին ու ավագ սերունդը կարողանա աշխատել, ստեղծագործել: Կինոն հարուստ երկրի բան է, բայց պարտադիր չէ, որ երկիրը ֆինանսապես հարուստ լինի: Եվ մենք էլ էն սովյալ երկիրը չենք, որ չկարողանանք ներդրում անել մշակույթի վրա: Եթե օլիգարխներ են աճում էս երկրում, ուրեմն կան գումարներ: Եթե գումարներ կան, ուրեմն պիտի պարտադրվի դրանցից հատկացնել մշակույթին: Էսօր հզոր կինեմատոգրաֆ ունեն մեր հարևանները՝ պարսիկները, վրացիները, թուրքերը: Ամոթ է, որ մենք, ունենալով Փելեշյան, այս վիճակում ենք: Փելեշյանը մի փարոս է, որի վրա պիտի սևեռվի բոլորի հայացքը: Եթե վրացիները Փելեշյան ունենային, Վրաստանը կդառնար կինոյի Մեքքա: Մենք դա էլ չենք կարողանում պատշաճ անել, մեր ադամանդները չենք կարողանում մատուցել աշխարհին:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ