«Պորտուգալիայում շատ ընդհանրություններ գտա հայկական գյուղերի, հայ գուշակների, մոմ թափողների, միստիկ երևույթների հետ»

«Իրատեսի» հյուրը ռեժիսոր, կինովավերագրող ՎԱՀԱԳՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆՆ է: Նրա «Լուսինը, Արևը և Հրացանակիրները» ֆիլմը, որ պատմում է Պորտուգալիայի և Իսպանիայի սահմանին գտնվող փոքրիկ քաղաքի կյանքի թվացյալ միօրինակության մասին, հետաքրքրել է կինոաշխարհում բարձր հեղինակություն վայելող մի քանի կինոփառատոների կազմակերպիչների ու պատկառելի շրջապտույտ կատարել կինոքարտեզի վրա կայուն տեղ ամրագրած փառատոնային ծրագրերում:
Մեր զրույցը երիտասարդ ռեժիսորի հետ վերաբերում է թե՛ այդ ֆիլմին, թե՛ դրան նախորդած ստեղծագործական ընթացքին:

«ԵՐԵՎԱՆՆ ԻՆՁ ՇԱՏ ՓՈՔՐ ԷՐ ԹՎՈՒՄ, ՁԳՏՈՒՄ ԷԻ ԴՈՒՐՍ ԳՆԱԼ, ԼԱՅՆ ԶԱՆԳՎԱԾՆԵՐԻ ՀԵՏ ՇՓՎԵԼ»

-Վահագն, ինչպե՞ս պատահեց, որ Երևանի պետական համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի ուսանողը հայտնվեց Պեկինի կինոակադեմիայում:
-Չգիտես ինչու, ես որոշել էի դառնալ իրավաբան: Բայց միավորներս չբավարարեցին (հասկացա, որ իրավաբանական ընդունվելու համար պետք էր շատ «խելացի» լինել), և ես երկրորդ հայտով ընդունվեցի Միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետի քաղաքագիտության բաժինը: Մեկ տարի սովորելուց հետո հասկացա, որ ինձ համար շատ նեղ է այդ տարածությունը, որ մարդկանց ընտելանալ չեմ կարողանում: Երևանն ինձ շատ փոքր էր թվում, ձգտում էի դուրս գնալ, լայն զանգվածների հետ շփվել: Եվ ուղղվածությունս, հետաքրքրություններս ամբողջովին տանում էին դեպի կինո: 2007 թվականին մեկնեցի Չինաստան: Այդ ժամանակ Չինաստան գնալը, այնտեղ կրթություն ստանալը բավական հեշտ էր, անգամ թափուր տեղեր էին մնում ընդունելության ընթացքում: Բայց մի բան էր գնալը, մեկ այլ բան՝ սովորել կարողանալը:
-Սովորել կարողանալու համար դու կատարեցիր դժվարին գործ՝ յուրացրիր չինարենը: Հե՞շտ տրվեց դա քեզ:
-Քանի որ ես վաղ տարիքում եմ դպրոց գնացել, շուտ էլ ավարտել եմ, ու արդեն 17 տարեկանում հայտնվեցի Չինաստանում: Մի քիչ ռուսերեն գիտեի, մի քիչ՝ անգլերեն, չինարենի մասին գաղափար չունեի: Սկզբում սովորեցի անգլերեն, հետո՝ չինարեն՝ անգլերենի հենքով:
-Իսկ անգլերեն սովորելիս հենակետային լեզուն ո՞րն էր:
-Հենակետային լեզուն ընկերությունն էր ու բաց շփումը մարդկանց հետ: Մենք ապրում էինք հանրակացարանում, երկու հոգով՝ մեկ սենյակում: Ինձ հետ ապրողը Բարբադոսից էր, նրա մայրենի լեզուն անգլերենն էր: ՈՒզած-չուզած պիտի շփվեինք, և ես այդպես սովորեցի անգլերեն:
-Նա չսովորե՞ց հայերեն:
-Անկեղծ պատասխանե՞մ. սովորեց, հայերեն շատ լավ հայհոյում էր:
-Լա՛վ, լեզվաիմացության կուրսն ավարտվեց բարեհաջող, իսկ ինչպե՞ս հասար Պեկինի կինոակադեմիա:
-Ես արդեն գիտեի լեզուն, կարողանում էի շփվել մարդկանց հետ: Ինձ միշտ է դա գրավել: Երբ շփվում ես տարբեր մարդկանց հետ, հասկանում ես, որ մարդիկ բոլորն էլ նույնն են, որ նրանց հետ շփումներից հարստանում ես, զանազան մտքեր են փոխանցվում քեզ նրանցից: ՈՒ այդ ամենը հետո դու վերածում ես պոեզիայի, ֆիլմի, գրականության, դատողության:

«DocNomads»-Ը ՎԱՎԵՐԱԳՐԱԿԱՆ ԿԻՆՈՅԻ ՀԱՐԹԱԿ Է, ՈՐԸ ԳՈՐԾՈՒՄ Է ԵՐԵՔ ԵՐԿՐՆԵՐՈՒՄ՝ ՊՈՐՏՈՒԳԱԼԻԱՅՈՒՄ, ՀՈՒՆԳԱՐԻԱՅՈՒՄ, ԲԵԼԳԻԱՅՈՒՄ»

-«DocNomads» ծրագրի շրջանակներում նկարահանեցիր ֆիլմեր, համառոտ կպատմե՞ս այդ ընթացքի մասին:
-Չինաստանում երկու տարի ապրելուց, չինարեն սովորելուց, «Ճահիճ» հայկական ռոք խմբում (խմբում երեք հայ էինք՝ ես, Արիկը, Վարդանը) նվագելուց, տարբեր փառատոների մասնակցելուց հետո ընդունվեցի Պեկինի կինոակադեմիայի կինոարտադրության բաժինը: 4-րդ կուրսում որոշեցի ֆիլմ նկարել և նկարեցի իմ առաջին ֆիլմը՝ «Մի օր Լաօ Խուանի կյանքում»: Դա չինացիների էմիգրանտ ընտանիքի մասին է: Այդ մարդիկ Պեկին էին գաղթել Չինաստանի հեռու ծայրամասից և այլևս չէին կարողացել վերադառնալ իրենց բնակավայր: Ամեն օր ամուսիններով դուրս էին գալիս տնից և երեկոյան վերադառնում էին դատարկ շշերի մի մեծ սար հեծանիվներին բարձած: Ապրում էին շիշ հավաքելով ու վաճառելով: Այդ և Հայաստանում նկարված մի երեքրոպեանոց ֆիլմով, որ կոչվում էր «Առաջին քայլ», ես ընդգրկվեցի «DocNomads» ծրագրում: Դա վավերագրական կինոյի հարթակ է, որը գործում է երեք երկրներում՝ Պորտուգալիայում, Հունգարիայում, Բելգիայում: Ընդունելությունը կատարվում է երկու փուլով և բավական դժվար պրոցես է: Երկրորդ փուլում հարցազրույց էիր անցնում, որի ժամանակ ինը տարբեր դասախոսներ հարցեր էին տալիս: Առաջին հարցը, որ տվեցին ինձ, այն էր, թե ինչու չեմ դիմել ԹթԼԽ: Ես ասացի, որ այնտեղից արդեն նավթալինի հոտ է գալիս: Չգիտեմ՝ օգնեց այդ պատասխանը, թե ոչ, բայց ինձ ընդունեցին: Ծրագիրը տևում է երկու տարի, իրականացվում է բոլոր երեք երկրների կինոինստիտուտներում: Նախ եղանք Պորտուգալիայում, ապա՝ Հունգարիայում, վերջում՝ Բելգիայում: Յուրաքանչյուր երկրում սովորում էինք վեց ամիս՝ այդ ընթացքում նկարելով երեք ֆիլմ: Այդ ծրագրի շրջանակներում Լիսաբոնում նկարեցի «Հեռախոսախցիկ» ֆիլմը, որ բավականաչափ ճամփորդեց աշխարհում՝ մասնակցելով 12-13 միջազգային կինոփառատոնի: Հետո Հունգարիայում եղավ հետաքրքիր աշխատանք, նկարեցի «Սա ծխամորճ չէ» ֆիլմը: Այն պատմում է երիտասարդ ուսանողի մասին, որը փորձում է վավերագրական ֆիլմի համար թեմա գտնել: Դրան հաջորդեց Բելգիայում նկարված «Կորսված երազ» ֆիլմը:

«Ի ԶԱՐՄԱՆՍ ԻՆՁ՝ «ԼՈՒՍԻՆԸ, ԱՐԵՎԸ ԵՎ ՀՐԱՑԱՆԱԿԻՐՆԵՐԸ» ՖԻԼՄԸ ՇԱՏ ՀԱՐՈՒՍՏ ՓԱՌԱՏՈՆԱՅԻՆ ԿՅԱՆՔ ՈՒՆԵՑԱՎ»

-Կարծես թե հասանք «Լուսինը, Արևը և Հրացանակիրները» ֆիլմին:
-Դե՜, արդեն ավարտական ֆիլմս պիտի անեի: Որոշեցի այն անել Լիսաբոնում, որովհետև այդ տեղանքի ու Հայաստանի միջև ինչ-որ կապ տեսա, ինչ-որ նմանություն: ՈՒնեի շատ լավ դասախոս՝ Տիագո անունով, որը մեծ դեր կատարեց իմ կյանքում: Մենք քննարկում էինք իմ աշխատանքի հետ կապված գաղափարները ոչ միայն դասաժամերին, այլև լսարանից դուրս, շփվում էինք շատ ակտիվ: Դա օգնում էր, որ ես ձերբազատվեի կաղապարներից, իմ մեջ եղած այն բաներից, որոնք ինձ խանգարում էին:
-«Լուսինը, Արևը և Հրացանակիրները» ֆիլմը մետաֆորների համահավաք արտացոլանք է. միալար պտտվող իլիկ, հնադարյան ծես, անթափանց մթություն, այդ մթությունը ճեղքող ագրեսիվ լուսագունդ և այլն, և այլն: Ինչպե՞ս են համատեղվել այդ բազմազան մետաֆորները միքանիրոպեանոց ֆիլմում:
-Ֆիլմի ստեղծման պատմությունն սկսվել է իտալացի գրող Իտալո Կալվինոյի «Անտեսանելի քաղաքներ» գրքից: Գրքում ներկայացված են թաթար Կուբլայ Խանի և Մարկո Պոլոյի զրույցները: Կուբլայ Խանը չի կարողանում հասկանալ՝ Մարկո Պոլոյի նկարագրած քաղաքներն իրականում գոյություն ունե՞ն, թե՞ ոչ: Այս գրականությունն ինձ մղեց գտնելու ինչ-որ միստիկ քաղաք, որի մեջ կարտացոլվեն նաև իմ մանկությունից ինչ-որ հուշեր: Պորտուգալիայում, ինչպես ասացի, շատ ընդհանրություններ գտա Հայաստանի հետ, հայկական գյուղերի, հայ գուշակների, մոմ թափողների, գյուղական կենցաղի, միստիկ երևույթների հետ: Ֆիլմիս տեղանքն ընտրելուց առաջ բավական երկար ճամփորդեցի Պորտուգալիայում և գտա Պորտուգալիայի ու Իսպանիայի արանքում ընկած այդ գյուղաքաղաքը՝ Սենդիմ Է Ատենոր կոչվող: Դա չափազանց հետաքրքիր, միստիկ տեղանք էր, որն ուներ հարուստ պատմություն, գեղեցիկ երգարվեստ, ամեն տարի կատարվող կրոնական արարողությունների ավանդույթ, որոնք ունեին թե՛ քրիստոնեական, թե՛ ոչքրիստոնեական բովանդակություն: Գյուղաքաղաքը գտնվում է Միրանդա մարզում, որի բնակիչները խոսում են հին պորտուգալերեն, մի լեզվով, որը պորտուգալացիներն իրենք էլ չեն հասկանում: Ֆիլմում առկա գուշակության, անեծքի կադրերը հենց այդ հին պորտուգալերենով են ներկայացված, և ես հատուկ այդ հատվածները չեմ թարգմանել: Դա ավելի մեծ հետաքրքրություն է հաղորդում ֆիլմին: Ինձ թվում է՝ լեզուն չէ, որ հարստացնում է ֆիլմը:
-Ֆիլմն արդեն մասնակցել է մի շարք կինոփառատոների, և առաջիկայում էլ սպասվում են նոր փառատոնային շրջապտույտներ: Պատմիր այդ մասին:
-Ի զարմանս ինձ՝ ֆիլմը շատ հարուստ փառատոնային կյանք ունեցավ: Պրեմիերան կայացավ Նիոնի միջազգային կինոփառատոնում, մեր ազգի համար խորհրդանշական մի օր՝ 2017 թվականի ապրիլի 24-ին: Հետո ցուցադրվեց Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնում՝ տարվա 20 լավագույն ֆիլմերի ցանկում, մասնակցեց Թաթարստանի դեբյուտային ֆիլմերի կինոփառատոնին: Հետո Մակեդոնիայում մասնակցեց մի կինոփառատոնի, որն անցկացվում է հին ու գեղեցիկ ամրոցում. այն իր տեսքով շատ համահունչ էր իմ ֆիլմի թեմային: Ապա եղան Կոսովոյի, Բաթումի, ՈՒջանի «Ծիրանի ծառ» կինոփառատոները: Իսկ շուտով ֆիլմը կներկայացվի Գերմանիայում անցկացվող վավերագրական ֆիլմերի «Dok Leipzig» միջազգային կինոփառատոնում: Դա համարվում է աշխարհի լավագույն հինգ վավերագրական կինոփառատոներից մեկը: Ֆիլմն ընդգրկված է կարճամետրաժ վավերագրական ֆիլմերի գլխավոր մրցութային ծրագրում: Այդուհետ սպասվում է ևս երկու կինոփառատոն, որոնցում ընդգրկված է «Լուսինը, Արևը և Հրացանակիրները» ֆիլմը: Դրանք են՝ Իրանի «Սինեմա Վերիտե» և Չինաստանի Գուանջոյի միջազգային կինոփառատոները: Առայժմ՝ այսքանը:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ