Եթե, ննջեցյալ տեսնելով, չապաշխարենք, ապա ե՞րբ պետք է դառնանք բարուն

«Հոգիս չէր ուզում մխիթարվել: Հիշեցի Աստծուն և ուրախացա, իսկ երբ հառաչում էի, նվաղում էր հոգիս իմ մեջ» (Սաղմ. 72. 4):
Ադամի անկումից հետո, երբ Աստծո արարած մարդը մահկանացու դարձավ, այդ օրվանից մահվան հեռանկարը երկրի վրա ապրող մարդկանց ողջ կյանքի անբաժան ուղեկիցը եղավ:
Ըստ ավանդության, իր անկումից հետո Ադամը հարյուր տարի սուգ պահեց՝ կորուսյալ Դրախտի առջև անդադար աղոթելով:

Ի՞նչ է սուգը: Սուգը ցույց է տալիս մեր առաջին անկումը լուսեղեն կյանքից այս տրտմությամբ, խավարով ու ցավերով լի աշխարհը: Նաև նշանակում է Տիրոջ նախատվելը, խաչվելը և լուսատուների խավարելը: Սուգը նշանակում է մեռնելուց հետո մեր ուրախության փոխվելը սգի ու խավարի: Սուգը ամենայն բարությունից զուրկ մեղավորի մահն է, ինչպես նաև՝ լացը, ատամները կրճտելը, փոշմանելը, տխրելը, քանզի անցել է ողորմության ժամանակը: Սուգը նաև հետևանք է անգիտության ու անորոշության. աշխարհային մարդու համար, որի հոգու աչքերը փակ են, մահը դեպի անհայտություն տանող դուռ է: Որտե՞ղ է մարդու հայրենիքը, հոգու կայանն այն բանից հետո, երբ հեռանում է այս երկրավոր կյանքից: Ահա մարդկային կյանքի առեղծվածներից մեծագույնը, որ ամեն անգամ ծառանում է մեր առաջ, մեզ հալածող ստվերի նման հետևում: Մարդը, որ միշտ իր տենչերի ու ձգտումների վախճանական հագեցումը երկրի վրա է որոնում, մոլորվում է: Այս հարցին պատասխան տվողը վերին աշխարհի մի ձայն է, մարդկության Մեծ Վարդապետի հուսատու ձայնը, որ հնչեց հրաժեշտի ժամին՝ Իր հուսահատ և անմխիթար աշակերտներին հուսադրելով և մխիթարելով, և որ հնչել է դարերի հոլովույթում բոլոր քրիստոնյաների համար ու հնչում է նաև այսօր. «Թող ձեր սրտերը չխռովվեն. հավատացեք Աստծուն, հավատացեք և ինձ: Իմ Հոր տան մեջ բազում օթևաններ կան, թե չէ ես ձեզ կասեի, թե գնում եմ ձեզ համար էլ տեղ պատրաստելու. և եթե գնամ և ձեզ համար էլ տեղ պատրաստեմ, դարձյալ կգամ և ձեզ կվերցնեմ ինձ մոտ, որպեսզի ուր ես լինեմ, դուք ևս այնտեղ լինեք» (Հովհ. 14.1-4): Հետևաբար, մարդու համար կա մի այլ հայրենիք՝ Աստծո տունը, օթևանները Հոր տան մեջ, որ Աստծո որդիների ժողովարանն է, ուր իշխում է Նրա փառքը, ուր թագավորում է Նրա կամքը, ուր ղեկավարում է Նրա աջը, ուր խավարն իսպառ դադարում է մաքառել լույսի դեմ: Աշակերտները այս հույսը ստացան և ապավինեցին դրան, և իրենց այդ հույսն արդարացավ Հարության օրը, երբ գնացին Տիրոջ գերեզմանի մոտ և լսեցին մեծ ավետիսը. «Այստեղ չէ նա, քանի որ հարություն առավ, ինչպես ինքն ասել էր» (Մատթ. 2. 6): Եվ այս ավետիսն աշակերտները տարան ողջ աշխարհին:
Պողոս առաքյալն ասում է. «Բայց արդ, մեռելներից հարություն է առել Քրիստոսը՝ ննջեցյալների առաջին պտուղը. քանզի մի մարդով մահ եղավ և մի մարդով՝ մեռելների հարություն: Ինչպես Ադամով բոլորը մեռնում են, նույնպես և Քրիստոսով ամենքը պիտի կենդանանան» (Ա Կոր. 15.20-22):

Այսպիսով, Քրիստոսի Հարությամբ հարության հույսը տրվում է բոլոր քրիստոնյաներին, մահը դրանով դառնում է ընդամենը հոգու և մարմնի ժամանակավոր բաժանում: Գողգոթայի ճանապարհով անցնողի համար ոչ թե տառապանքների, կորուստների ու զրկանքների վախը պիտի առաջնային լինի, այլ հարության ու փրկության հեռանկարը: Փրկչի՝ Իր կյանքի վերջալույսին աննկարագրելի տանջանքների և նեղությունների ժամանակ ցույց տված համբերատար ոգու, անոխակալության և հեզության մեջ թաքնված է հավիտենական և խոր խրատական դաս մահկանացուներիս համար: Նա մեզ ուսուցանում է մեր անձնական վիշտն ու տանջանքը, որոնք մարդու երկրային կյանքի անբաժան ուղեկիցներն են, տանել համբերատար ոգով, լուռ և առանց դժգոհությունների: Անցնելով խաչի փշոտ ուղին, Նա սրբագործեց նեղությունների և տանջանքների ճանապարհը Իր հետևողների՝ մեզ համար, որ Նրա անունով քրիստոնյա ենք կոչվում, և խաչը ուսին Գողգոթա բարձրանալով, ավանդ թողեց մեզ ևս՝ պատրաստ լինել ելնելու մեր Գողգոթան, մեր ուսին բարձած մեր վշտերի ու նեղությունների խաչը: Այս խաչակրությունը մաքրում է մեր խոհերը, բուժում մեր սիրտը, զարթնեցնում մեր թմրած հոգին, կտրում մեզ այս աշխարհի հույզերից և մեր հայացքն ուղղում դեպի վեր, դեպի հավիտենականություն: Այն սովորեցնում է համբերել վշտերին, տրամադրում հավատալու, բարիք գործելու և աղոթելու, մարդուն ներքնապես վերածնում և վերանորոգում է: Սա է, ահա, Փրկչի խաչի ուղին, այն նեղ և անձուկ ճանապարհը, որ տանում է դեպի կյանք:
Այս համոզմունքով և հավատով էին ապրում առաջին դարերի քրիստոնյաները: Նրանց մարտիրոսության ու անանձնական սիրով ողողված կյանքի պատմությունները այսօր ևս շարունակում են հուզել ամենքիս սրտերը: Նրանք ոչ միայն խոսքով ու դավանությամբ, այլև իրենց կյանքով ու մահվամբ ապացուցեցին, որ արժանավորապես են կրում քրիստոնյայի անունն ու կոչումը:

Սակայն այսօր վիճակն այլ է. եթե մենք հին քրիստոնեական շրջանից, որ հոգու և հավատի հաղթանակի շրջան էր մարմնի և թերահավատության վրա, անցնենք նոր ժամանակներին, որ լի են վշտերով և դժբախտություններվ, ստիպված կլինենք ընդգծել մեր հոգու թուլությունն ու վկայել մեր փոքրոգության մասին: Դեռևս գալիք դժբախտության ծանրությունը չզգացած, լոկ նրա ստվերի առաջ, թուլանում են մեր ձեռքերը, հակվում են մեր գլուխները, սրտնեղության շուքը դրոշմվում է մեր դեմքերին: Դեռևս մեր խաչի ճանապարհը չտեսած, մեր վշտերի դառնությունը չճաշակած, ծանր հոգոց ենք քաշում՝ համարելով մեր ուժերը տկար ու անբավական՝ կրելու մեզ վիճակված խաչը: Բայց երբ ինքը դժբախտությունն է լեռնացած արձանանում մեր առաջ, լսել պետք է մեր տրտունջները կարծեցյալ աստվածային անարդարության դեմ, տեսնել մեր թերահավատությունը, փոքրոգությունն ու հուսահատությունը: Փորձությունների ու վշտերի համբերել չկարողանալը մեր ներկա դարի հիվանդությունն է, ինչի պատճառները շատ են, բայց դրանցից գլխավորը Փրկչի ավանդների մոռացումն է: Այսօր շատերին ենք տեսնում անչափ ողբի, խռովության, սգի արտասուքների և անկարգ կոծերի մեջ, երբ նրանք դեպի Հոր օթևաններն են հուղարկավորում իրենց մտերիմներին: Եկեղեցին ուսուցանում է, որ գոհությամբ և համբերությամբ պետք է տանել մտերիմների ու զավակների ննջումը և կորուսյալ չհամարել Աստծու մոտ գնացածին: Պետք չէ նրանց համար հեծեծալ, ողբալ ու արտասվել, այլ պետք է ողբալ մեր մեղքերով լի անձերի համար. եթե այսօր չսթափվենք, ապա էլ ե՞րբ պետք է ուղղության դառնանք, եթե մահը մեզ չի իմաստնացնում, ապա էլ ո՞վ կուսուցանի, եթե, ննջեցյալ տեսնելով, չապաշխարենք, ապա ե՞րբ պետք է դառնանք բարուն, եթե գերեզմանին նայելով չուղղենք մեր վարքը, ապա ե՞րբ կդառնանք աստվածայինին: Պետք չէ նանիր և իզուր խռովվել, քանզի մեկ է ճանապարհը, և մեկ այլ ուրիշը չկա, մեկ է ժամանակը, և ահագին է ժամը:

Սիրաքը գրում է. «Մեղմ լաց եղիր մեռելի վրա, քանզի նա գտավ իր հանգիստը» (Սիր. 22;11): Ննջեցյալի համար մեղմ արտասուքը մեր մեղքերի պատճառով դրախտից արտաքսված և մահկանացու դարձած բնության համար է, որով ապաշխարության լուծն ենք հանձն առնում: Նաև լաց ենք լինում, տրտմում ու հառաչում, որովհետև զրկվեցինք մեր սիրելիներից, որոնց այս աշխարհում այլևս տեսնել չենք կարող: Թեև երջանիկ սրբերի համար դյուրին է մեզնից բաժանվելը, սակայն մնացողներիս համար սուգ է: Այդ պատճառով Եկեղեցին կարգ սահմանեց չափավոր արտասուքի, մինչև թաղման օրվա երեկոն, որից հետո հանձնվում ենք բարերար Աստծու ողորմածությանը, որպեսզի Տերը հարության հաստատուն հույսով մխիթարի, զորացնի ու սփոփի մեզ և ապաքինի տրտմությունից նվաղած մեր հոգիները:
Չափավոր արտասվելը ննջեցյալ տեսնելիս բնական է ամեն մարդու համար, ինչպես Քրիստոսն արտասվեց Ղազարոսի վրա: Նախ արտասվում ենք մեր բնության համար, որ մեղքերի պատճառով դրախտի կյանքից զրկվեցինք, մահվան արժանացանք և հող ենք դառնալու: Արտասվում ենք նաև մեզ համար, որովհետև այդ ամենը հանդիպելու է նաև մեզ: Արտասուքը ջերմ և սրբարար ջուր է, որը լվանում է մեղքերը, և օգտակար են արտասվալից աղոթքները ննջեցյալների համար, որոնք ուղեկցվում են առատ ողորմածությամբ և ջերմեռանդ հսկումով, սակայն ոչ ցուցադրաբար:

Արդ, չի կարելի անհուսաբար լալ ննջեցյալների համար. հուսահատությունն անմխիթար սգի ու տրտմության անբաժան ուղեկիցն է: Ինչպես խարիսխն ալեկոծության ժամանակ նավը փրկում է խորտակումից, այդպես էլ հույսը նեղության ժամանակ մարդուն փրկում է վտանգից: Իսկ երբ հույսի պարանը կտրվում է, մարդն իսկույն ընկնում է հուսահատության հորձանքը:
Մարդուն ինչ վիշտ էլ պատի, պիտի աղոթքով դիմի Աստծուն, որ վշտից ազատվի կամ կարողանա համբերել: Ահա այսպիսի բարի մտքերով հուսադրվելով՝ վտանգվածը հուսահատության մեջ չի ընկնում:
Հուսահատների առաջնորդը սադայելն է, որ ջանում է մարդկանց հուսահատության մեջ գցելով մատնել հավիտենական անգտանելի կորստյան: Քանզի երբ սատանան ամբողջովին գերում է մարդու միտքը, նրա վրա տրտմություն և խորհուրդների հուզում է բերում: Թեև տխրությունը քիչ էլ լինի, նա մարդու պղտորված մտքի մեջ անչափ կարծրացնում է այն, որով և հիմարացնում է սիրտը և թուլացնում սովորական աղոթքներից ու Աստծո երկյուղից: Մանավանդ երբ որևէ մահվան առիթ է գտնում, ննջեցյալի մերձավորների վրա է նետում սգի և տրտմության սաստիկ մեծ բեռներն ու ներքուստ այրում է նրանց սիրտը, տկարացնում մտքերը, ամբողջովին ապշեցնելով՝ զրկում է մտածելու կարողությունից և թույլ չի տալիս լսել իրենց մխիթարողների ու սփոփողների խոսքերը: Այդպիսիք համառելով մնում են սգի ու տրտմության մեջ, որովհետև թշնամու ցնորքները սաստիկ թախիծով հիմարացնում ու ապշեցնում են և ամենևին թույլ չեն տալիս հայացք սևեռել Աստծուն: Սուրբ գիրքն ասում է. «Մեղմ լաց եղիր մեռյալի վրա, քանզի նա գտավ իր հանգիստը»: Ինչու՞: Որովհետև ծննդյան օրը սկիզբն է մեղքերի և անօրենությունների, և այն ժամանակից են սկսում մարդու մեջ աճել ցավերը, հոգսերը, տրտմությունները, զրկանքները և այս աշխարհի նեղությունների ու տառապանքների բոլոր տեսակի չարչարանքները:

Քրիստոնեական վարդապետությունը գիտե մխիթարել ցավն ու չափավորապես լուծել տրտմությունը: Պողոս առաքյալը գրում է. «Եղբայրներ, չեմ ուզում, որ անգետ լինեք ննջեցյալների մասին, որպեսզի չտրտմեք, ինչպես ուրիշները, որոնք հույս չունեն» (Ա Թես. 4.12): Առաքյալը մահացած քրիստոնյաներին չի անվանում մեռելներ, այլ ննջեցյալներ, քանզի քրիստոնյայի մահը քուն է, հանգիստ, իսկ անհավատներինը՝ մահ: Ի Քրիստոս ննջածներն այս կյանքում հաղորդվելով Տիրոջ հետ, մահից ելան դեպի կյանք և Քրիստոսին իրենց մեջ ունեցած վախճանվեցին, և նրանք վերջին օրը դյուրությամբ են հարություն առնելու, Խաչյալի զորությամբ, որպես քնից արթնացածներ:
Եթե հավատում ենք հարությանը, ապա պետք չէ այնպես արտասվել, ինչպես հարության հույս չունեցողներն ու ննջեցյալին կորուսյալ համարողները, այլ պետք է օգնել վախճանվածին ահեղ Խորհրդի հիշատակություններով և նրա համար ողորմություններ անելով, որն ընդունելի է Բարերարի առջև, Ով բարերարություն է անում վախճանվածին այնպես, ինչպես Ինքը գիտի:
Պետք է մեծապես մխիթարվել և Աստծուց անդադար գոհանալ, որ արդար վախճանվածը փառքով և պատվով երկինք կանչվեց, ուր արդարների բանակներն են, սրբերի գնդերը, մարգարեների երամները, առաքյալների դասերը, մարտիրոսների անթիվ բազմությունները, փափագելի դրախտը, որոնց հետ և մեր վախճանյալն է ուրախությամբ հանգստանում: Պետք է մխիթարվել ամենայն խնդությամբ, քանզի ննջածը երկինք ելավ և հրեշտակների մոտ գնաց, մահվանից կյանք մտավ, խավարից լույս, աղքատությունից թագավորության կանչվեց, հողեղենների մոտից փոխվեց և հրեղեններին դասվեց:

Մեր սիրելիները Քրիստոսի մոտ իրենց հայրենիքը գնացին: Նրանք թողեցին ապականացուն և անապականությանը հետևեցին, այս տրտմալից աշխարհից Աստծո մոտ փոխվեցին, թողեցին այս ունայն կյանքն ու ելան վերին երանություն ու միացան Արդարության Արեգակին՝ Քրիստոսին:
Մեր Տերը Գողգոթայի ճանապարհը բռնելուց առաջ, երբ արդեն գիտեր, թե ինչ դառը բաժակ է սպասում Իրեն խմելու, Իր աշակերտներին զարմանալի խոսքեր ասաց. «Խաղաղություն եմ թողնում ձեզ, իմ խաղաղությունն եմ տալիս ձեզ, չեմ տալիս այնպես, ինչպես այս աշխարհն է տալիս. ձեր սրտերը թող չխռովվեն, և չվախենաք» (Հովհ. 14.27): Միայն մահվան նկատմամբ հաղթանակ տանելու ունակությունն ու զորությունն ունեցողը կարող էր այս բանն ասել մատնվելուց, զրպարտվելուց, անարգվելուց, ձաղկվելուց, խաչվելուց, խոցվելուց առաջ, որովհետև հստակ գիտեր ու չէր կասկածում, որ. այս ամենին հաջորդելու է Հարությունը:
Եվ այս հույսն ու խաղաղությունը մեծագույն մխիթարությունն են քրիստոնյայի համար սգի ժամանակ:

Տեր Պարգև քահանա ԶԵՅՆԱԼՅԱՆ
Սիսիանի տարածաշրջանի հոգևոր հովիվ

Մեկնաբանություններ