«Ներկայացվող բոլոր դեպքերը կատարվել են հենց մեր իրականության մեջ, ուստի տարեգրություն են»

«Իրատեսի» հյուրը գրող, գործարար ՎԱՐԴԱՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆՆ (ԱՐՏՈ) է: Զրույցի թեման «Դեպի փայլուն ապագա կամ արտառոցը» վեպն է: Գրողի ձևակերպմամբ` այն անվերջ հիպերռեալիստական տարեգրություն է:

-Սկսենք սկզբից, գրքի տիտղոսաթերթից. շատ չի՞ խճճված: Միայն անունով հեղինակ, երկու վերնագիր, վերնագրի տակ փակագծերի մեջ ուղղորդումներ՝ անսկիզբ-անվերջ տարեգրություն, հիպերռեալիստական, թարգմանություն գոյություն չունեցող լեզվից ու, վերջապես, հեղինակի իսկական անուն-ազգանունը:
- Գուցե այն հոգեվիճակը, որում գրվեց գիրքը, հենց այդպիսին էր: Կարծում էի, թե Արտո կեղծանունը միայն այս գրքի համար կլինի, գրքի առանցքային հերոսներից մեկի՝ Արտառոցի, անունից ծնված կեղծանուն է: Արտառոցն էլ նա է, ով արտա-դուրս է առոցից՝ առուծախից։ Վերնագիրն էլ հենց ընտրություն է առաջարկում ընթերցողին. կա՛մ գնալ Արտառոցի ճանապարհով, կա՛մ փայլուն, պլպլան, ձևական, անբովանդակ, աշխարհի կողմից գովազդվող փայլուն ինքնասպանության ճանապարհով: Փակագծերի մեջ ժանրն է նշվում՝ տարեգրություն, թեև՝ հիպերռեալիստական, կամ, ավելի ստույգ, սյուրռեալիստական: Պարզապես ես մոդեռնիստական արվեստի այդ երկու ուղղությունների հետևորդ եմ: Մեկը վերցնում է իրականության մի հատված և հոլոգրաֆիայի սկզբունքով դրանից կերտում է ողջ աշխարհը՝ այդ տարածքում դնելով ու կենդանացնելով հերոսներին, մյուսը իրականությունից դուրս կետից է դիտարկում աշխարհը, տվյալ դեպքում` հենց հիպերռեալիզմի շնորհիվ կերտված-մոդելավորված աշխարհից: Իսկ ներկայացվող բոլոր դեպքերը կատարվել են հենց մեր իրականության մեջ, ուստի տարեգրություն են։
-Իսկ ինչու՞ անսկիզբ-անվերջ:
-Կարծում եմ` այստեղ իմ վերաբերմունքն է արվեստին: Բոլորս նույն իրականության մեջ ենք ու դրա մասին ենք գրում, մեզնից առաջ կամ հետո, միևնու՛յն է ժամանակի առումով: Ասենք, Րաֆֆու հրաշալի վեպերը մեզ նախորդող տարեգրության մի մասն են, ինչ-որ մեկն էլ շարունակել է այս տարեգրությունը իր ոճով, քանի որ ես ընդգրկել եմ իննսունականներից մինչև երկու հազար հինգ թվականը: Անձերը, անունները, կեղծանունները այստեղ կարևոր չեն:
-Տարեգրությունը պիտի որ միագիծ լիներ, բայց վեպում իրադարձություններն ու հերոսները զարգանում են տարբեր ուղղություններով՝ կոոպերատորից մինչև մասոնական վերնախավ, հուզական կնոջից մինչև Հիսուսին ուղեկցող Մարիամ:
-Այո, վեպը սկսվեց Խիկո Կիկոյանի պարզ գծով, նրա վերածնունդներով առաջացավ իրականության երկչափ հարթությունը, ապա խիկաշխարհով կառուցվեց երրորդ չափումը՝ մինչև մասոնական վերնախավ: Եվ այս ամենը՝ փորձելով չխախտել դեպքերի ու իրադարձությունների հաջորդականությունը մեր իրականության մեջ, հույսով, որ ընթերցողի ընկալողական համակարգն էլ կզարգանա որպես քառաչափ։
-Բայց ինչ-որ այլ ուղղություն էլ կա՝ հավելվածներ անվանված գլուխների մեջ:
-Այո, հենց դրա համար էլ հավելված են կոչվում, որ պարտադիր չեն ընթերցանության համար, շեղվում են՝ դեպի ներս գնացող խորությունից երևույթները բացատրելու համար: Թեև, կարծում եմ, խուսափել եմ ներանձնական-հոգեբանական զեղումներից։
-Վեպում մոդելավորված իրականությունում երբեմն շատ դժվարընդունելի են Ձեր սարկաստիկ-ծայրահեղական նկարագրությունները։ Ասեմ՝ դժվարամարս է մարդակերության՝ որպես մեր իրականության հիմնական հատկանիշներից մեկի ընկալումը:
-Գուցե մի քիչ չափազանցված են, թեև ուղղակի նկարագրություններից խուսափել եմ կամ կրճատել եմ խմբագրելիս: Մյուս կողմից՝ դրանք սյուրռեալիստական-մուլտիպլիկացիոն են և ուղղակի ռեակցիա չի ակնկալվում: Իսկ մարդակերությունը... Գրելիս չգիտեի, ավելի ստույգ` ծանոթ չէի մարդակերությունը որպես մարդկության առաջացման հիմնական պատճառներից մեկը դիտարկող գիտական գրականությանը։ Դրանից է սկսվել մեր վերածական մտածողությունը՝ «Ինձ նման է, բայց ես չեմ» ֆորմուլայով։ Ադելֆոֆագիան երբեք չի դադարել, նույնիսկ ֆիզիկապես, թեև զարգացման ընթացքում կատարելագործվել ենք ու սովորել ուտել մեկմեկու՝ առանց կյանքն ընդհատելու։ Դրա վրա են հիմնված մեր տնտեսական համակարգը, կրոնական համակարգը, իշխանական համակարգը: ՈՒտում ես մարդուն, նրա ժամանակը, քրտինքը, հոգեկանը: Փոխարինենք «ուտել» բառը «շահագործել», «օգտագործել», «հոգեորսալ» բառերով: Իսկ նախնական վիճակում հենց պարզապես որպես սնունդ օգտագործելն էր: Մեր բազմաթիվ սովորույթներ ու արտահայտություններ հենց այդ ժամանակներից են գալիս, ասենք՝ քելեխը կամ երեխային շատ սիրելուց ասում ենք՝ ուտեմ քեզ, ուտեմ մռութը: Տհաճ թեմա է, բայց անտրոպոլոգիական առումով ուսումնասիրության անհրաժեշտ առարկա: Մարդու զարգացումը մեր հարաբերությունների զարգացումն է, միմյանց հանդեպ մեր վերաբերմունքի զարգացումը:
-Այս և այլ առումներով նշեմ, որ գրքի ընթերցողը պիտի որոշակի մտավոր պատրաստվածություն ունենա, ըստ Ձեզ, ո՞վ է Արտառոցի ընթերցողը։
-Այո, ցանկալի է պատրաստված, Չեխով ու Գյոթե կարդացած ընթերցող ունենալը, որի հետ վեպի շնորհիվ բոլորովին այլ մակարդակի երկխոսություն ես ունենում, իսկ չպատրաստվածի դեպքում կարևոր է հետաքրքրություն առաջացնելը, կարծրացած կարծրատիպերից ազատելը, իր համար նոր գաղափարներ արծարծելը: Կարծում եմ` ցանկացած գիրք բազմաշերտ է ու պիտի աստիճանաբար բացվի ընթերցողին: Ոչ միայն էջ առ էջ, այլև էություն առ էություն: Արտառոցի ընթերցողներ գիտեմ, որ երկու-երեք անգամ են կարդացել: Ես էլ երբեմն կարդում ու զարմանում էի, որ իմ գրածն է, նայած ինչ հոգեվիճակում կամ մտավոր ինչ ակտիվության աստիճանի էի: Գուցե դրա համար էլ տիտղոսաթերթին իմ անուն-ազգանունը նշեցի որպես արտառերենից թարգմանիչ: Վեպը մեծ մասամբ գրել եմ անգիտակցականի մակարդակում. ուշադիր հետևում էի իրականությանը, իսկ գրելիս համարյա ամեն ինչ մոռանում էի:
-Բնականոն հարց է առաջանում՝ գրքի քանի՞ օրինակ է վաճառվել:
-Տպագրվել է հազար օրինակ, մոտ հարյուրը վաճառելուց հետո որոշեցի այլևս չվաճառել ու սկսեցի պարզապես նվիրել՝ ընտրելով մարդկանց, ում կարող էր այն պիտանի լինել։ Երբ գրքերը վերջացան, ազատ բեռնելու համար դրեցի ֆեյսբուքյան էջում, հետո էլ անվճար՝ ՅուՓաբում, հիմա էլ ձեր թերթի օնլայն ընթերցումների էջում է: Ասեմ, որ հրաշալի նախաձեռնություն է: Ես հասկանում եմ տպագիր գիրքը շոշափելու զգայական-լիրիկական մոտեցումը, բայց ինչու՞ պիտի ընթերցողը զրկվի գրքին ծանոթանալու, այն ընթերցելու հնարավորությունից, եթե այս կամ այն պատճառով չի կարող այն ձեռք բերել: Ինչու՞ պիտի գրողը զրկվի իր ընթերցողին գտնելու հնարավորությունից, եթե տպաքանակը վերջացել է կամ հասանելի չէ գնորդին: Մշակույթն ու մշակութային իրավիճակն ավելի կարևոր են, քան հրատարակիչների շահույթներն ու ճաշակները: Նույնիսկ իրենց ու իրենց գործի համար են ավելի կարևոր։

Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ