«Հայաստանի և Ռուսաստանի հարաբերություններում ստեղծված իրավիճակը լավատեսություն չի ներշնչում՝ պայմանավորված Հայաստանի ղեկավարության դիրքորոշմամբ, որը միտումնավոր փլուզում է հարաբերությունները Ռուսաստանի Դաշնության հետ։ Այժմ Հայաստան են ուղարկվում զինվորականներ Նորվեգիայից, Կանադայից և ԱՄՆ-ից՝ ԵՄ առաքելությունը վերածելով ՆԱՏՕ-ի առաքելության»,- «Известия»-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը։                
 

«Մի կախարդական քաղաք, որն անբաժան է մարդուց, անգամ եթե նա փոխում է իր բնակության վայրը»

«Մի կախարդական քաղաք, որն անբաժան է մարդուց, անգամ եթե նա փոխում է իր բնակության վայրը»
21.11.2017 | 13:09

«Իրատեսի» հյուրը գրող, ռազմական փորձագետ ՍՈՒՐԵՆ ՍԱՐՈՒՄՅԱՆՆ է: Զրույցի թեման արցախցի գրողի օրերս լույս ընծայված «Ստվերներով լի քաղաքը» գիրքն է:

-Սուրեն, մեր նախորդ զրույցի թեման Ձեր «Աբու Բաքր ալ-Բաղդադին՝ Շամի խալիֆը» վեպն էր: Վերջերս լույս տեսավ «Ստվերներով լի քաղաքը» պատմվածքների ժողովածուն: Անցումը շատ կտրուկ չէ՞ր: Երբ անսպասելի ներկայացաք Իսլամական պետության մասին վեպով, դա ինչ-որ տեղ զուգորդվեց Ձեր զինվորական լինելու հետ: Ի՞նչ փորձառություն, ի՞նչ տրամադրություններ էր պահանջում պատմվածքների ժողովածուն:
-Անցումը, իհարկե, կարող է թվալ կտրուկ, սակայն ներքին զարգացման տեսանկյունից բնավ կտրուկ չէր: Եթե գրականությունը համարենք գրողի ներաշխարհում տեղի ունեցող, հաճախ անգամ իր համար անհասկանալի մտածողական և զգացական գործընթացների արտահայտության ձև, պետք է համակերպվենք նաև այն մտքի հետ, որ գրական ցանկացած երկ ամբողջացնում է գրողի ներքին կյանքի ինչ-որ փուլ, որն ունի իր տրամաբանությունը, իր պատճառահետևանքային կապերը: Պատմվածքի տրամադրությունն ավելի քնարական է, ավելի զգացմունքային, կենսափորձի առումով, կարծում եմ, տարբերություն չկա: Ցանկացած արվեստագետ կյանքին, տիեզերքին զարմացած հայացքով նայող և իր տեսած հրաշքը վերապատմել փորձող մարդ է:
-Ստվերներով լի քաղաքն ինչ-որ անուն ունի՞:
-Ստվերներով լի քաղաքը, իհարկե, անուն ունի, սակայն այդ քաղաքն անվանելու իրավասությունը վերապահված է ընթերցողին: Կարծում եմ՝ յուրաքանչյուր ընթերցողի համար ստվերներով լի քաղաքն ուրույն է, իր սեփականը, մի կախարդական քաղաք, որն անբաժան է մարդուց, անգամ եթե նա փոխում է իր բնակության վայրը:
-Հուշերը այրելու ցանկություն ունեցե՞լ եք կամ հակառակը` դրանք պահելու, ինչպես «Հուշեր այրողը» գրքի փոքրիկ հերոսն է պահում պապի դիմանկարը («…թող ես տխուր լինեմ, միայն թե չմոռանամ պապիկիս դեմքը»):
-Հուշեր այրելու ցանկություն երբևէ չեմ ունեցել: Իրականում հուշերը մեր էության մի մասն են, մեր ես-ը ձևավորող, այն անկրկնելի դարձնող կարևոր գործոններից են: Առանց հուշերի Սուրենը Սուրեն, իսկ Արմինեն Արմինե չէին լինի: Այլ հարց է, որ հուշերը հաճախ իրենց կրողներից բավական մեծ քաջություն են պահանջում, սակայն քաջություն է պահանջում նաև ապրելը, երջանիկ լինելու ցանկությունը: Հուշերը հաճախ կարող են տխրեցնել: Համոզված եմ՝ տխրությունից վախենալու կամ խուսափելու կարիք չկա: Արևոտ կողմը նախընտրելը հիմք չէ ստվերոտ կողմի գոյությունը բացասելու համար:
-Օրգանական կապ, ընդհանուր գիծ ունե՞ն գրքում տեղ գտած պատմվածքները: Առհասարակ, ինչպե՞ս եք կատարել ընտրությունը:
-Պատմվածքների օրգանական կապը հեղինակի աշխարհայացքն է և գրելու յուրահատուկ ոճը: Սյուժեի տեսանկյունից պատմվածքները կարող են միմյանց հետ որևէ առնչություն նույնիսկ չունենալ, իսկ պատմվածքների ընտրությունը կատարել եմ շատ պարզ կերպով. տեղադրել եմ նրանք, որոնք ինձ ավելի շատ են դուր գալիս, իհարկե, խորհրդակցելով խմբագրիս՝ Հասմիկ Հակոբյանի հետ:
-Ե՞րբ են գրվել պատմվածքները:
-Վերջին երեք-չորս տարում:
-Ինչու՞ եք միշտ գրում անցյալ վաղակատար ժամանակով, դա ոճական առանձնահատկությու՞ն է, գրական հնա՞րք, թե՞ զգացողություն, ուրիշ մի բան:
-Անցյալ վաղակատար ժամանակաձևը, ըստ իս, անցյալի քառակուսի աստիճանն է, կրկնապատկված անդառնալիության քերականական խորհրդանիշը: Քանի որ պատմվածքներում այս կամ այն կերպ շոշափվում են կորստի, դատապարտվածության, օտարացման, անցողիկության թեմաները, ժամանակաձևը կատարում է ընթերցողի զգացողությունն ուժեղացնող արտահայտչամիջոցի դեր:
-Գրքի ստվերները, խորհրդավորությունը ինչի՞ց են ծնվում:
-Խորհրդավորության ակունքն ինքը կյանքն է: Մարդածին միջավայրում ապրելով, մեքենաներով ու համատարած մեղմասացություններով շրջապատված, մենք որոշ չափով բթացրել ենք այդ խորհրդավորությունն զգալու կարողությունը: Գրականության նշանակություններից մեկը նաև մեր բթացած զգայարանները սրելն է, փոքր քայլերի, առօրեական իրադարձությունների մեջ թաքնված մեծ փիլիսոփայական իմաստները, մարդկային մեծ ողբերգությունները բացահայտելը:
-Ձեր նպատակը ստվերները ցույց տա՞լն է, դրանք ցրե՞լը, թե՞ խտացնելը:
-Երևի թե ստվերները ցույց տալը: Դրանք ցրելը կամ խտացնելը գրական հնարքներ են, որոնք ամեն կոնկրետ դեպքում ծառայում են որևէ գեղարվեստական նպատակի:
-Փորձե՞լ եք գուշակել` ինչ է մտածում, զգում ընթերցողը գիրքը փակելով:
-Ոչ, իմ խորին համոզմամբ ընթերցողին հարգելու լավագույն ձևը գրելիս նրա մասին իսպառ մոռանալն է: Ակնհայտ է, որ ընթերցողը գրականությունն ընկալում է իր ինտելեկտի միջոցով, որը կարելի է անվանել նաև իմաստավորված կենսափորձ: Յուրաքանչյուրի ընկալումը տարբեր է: Այս տեսանկյունից՝ գրքի տիտղոսաթերթը շրջող ընթերցողը հավակնում է դառնալու համահեղինակ:
-Պատահո՞ւմ է, որ գրականագետները, ընթերցողը` առհասարակ, Ձեր գործերի մեջ տեսնում են բաներ, որոնց մասին գրելիս չեք էլ մտածել:
-Արվեստի հաջողած երկը միշտ անցնում է հեղինակի մտահղացման նախանշած սահմանները: Միայն ուրախ կլինեմ, եթե ընթերցողը տեսնի բաներ, որոնց մասին գրելիս ես չեմ մտածել:
-Ձեր տողերը խորունկ են, բայց հարթ, հղկված: Գուցե գրողի խոհանոցը փորփրելն այնքան էլ ճիշտ չէ, բայց հետաքրքիր է` հե՞շտ եք գրում:
-Այո, գրում եմ նաև ինձ զարմացնող հեշտությամբ, կարծում եմ՝ պատճառն այն է, որ այդ գործընթացն ինձ հաճույք է պատճառում:
-Ոմանք ասում են` գրելը տառապանք է (Վարուժան Այվազյան), ոմանք ապրում են պատմվածքից պատմվածք (Լևոն Ջավախյան): Սարոյանն էլ ասում էր` գրել ապրել է նշանակում: Ի՞նչ է գրելը Ձեզ համար:
-Ես համամիտ եմ Սարոյանի հետ: Իսկ գրականությունը տիեզերքը մարդուն հասկանալի խորհրդանիշերի թարգմանելու փորձ է:
-Ձեր որոշ գործերում տեսնում եմ միևնույն հերոսին: Դա գրողի ներկայությու՞նն է, թե՞ գրողի հայացքը, նրա հնարած հերոսը, որ շարունակում է ապրել տարբեր գրվածքներում:
-Ամենայն հավանականությամբ, գրողի ներկայությունն է: Նրա աշխարհայացքի մասնիկը, որը մարմնավորվել է գրական հերոսի մեջ:
-ՈՒնե՞ք հերոս, ում շատ եք սիրում կամ պատմվածք, որ առանձնացնում եք:
-Իմ ամենասիրելի հերոսները, թերևս, «Հուղարկավորության դերաբաշխումը» պատմվածքի խունացած համազգեստով զինվորականը և պապիկի լուսանկարը պահպանել փորձող փոքրիկ տղան են:
-Անավարտ գործեր շա՞տ ունեք: Ինչու՞ է գրվածքն անավարտ մնում: Այդ անավարտությունը չի՞ տանջում:
-Անավարտ գործեր կան: Անավարտությունը չի տանջում: Համոզված եմ՝ գործն անավարտ է, եթե նրա ծնունդը դեռևս չի հասունացել: Չի կարելի բացառել նաև արտաքին հանգամանքների ազդեցությունը: Երբ հացդ գրականությամբ չես վաստակում, ունենում ես բազմաթիվ պարտավորություններ նաև այլ ոլորտներում, որոնք հաճախ խլում են գրականության համար անհրաժեշտ ոչ թե ժամանակը, այլ տրամադրությունը:
-Կուզեիք, որ կյանքը նմանվեր գրականությա՞նը, թե՞ գրականությունը՝ կյանքին:
-Գրականությունը խտացնում է երանգները, այդ առումով չէի ուզի, որ կյանքը նմանվեր գրականությանը, որովհետև շատ հաճախ կառնչվեինք չարիքի գերադրական աստիճանի հետ:
-Եթե հնարավորություն ունենայիք ինչ-որ բաներ փոխելու աշխարհում, ինչի՞ց կսկսեիք:
-Աշխարհը փոխելը միշտ պետք է սկսել քեզնից:
-Նաև լուսանկարում եք: Դուք ինքներդ Ձեր լուսանկարնե՞րն եք ավելի շատ սիրում, թե՞ պատմվածքները: Ի դեպ, դրանք շատ նման են իրար: Իմ կարծիքն է:
-Չեմ ցանկանում մեկը ստորադասել մյուսին: Լուսանկարելը ռեբուս լուծելու նման մի բան է, թվացյալ քաոսում սփռված օրինաչափություններն ու երկրաչափորեն կատարյալ ձևերը, դրանց առնչությունները հայտնաբերելու անչափ հետաքրքիր խնդիր: Գրականությունն էլ է ինչ-որ առումով կատարում նույն խնդիրը, պարզապես՝ այլ արտահայտչամիջոցներով:
-Զինվորական Սուրեն Սարումյանը չի՞ խանգարում գրող Սարումյանին: Թեկուզ այն առումով, որ պատերազմի մասին Ձեր անդրադարձերը շատ ուղիղ կարող են ընդունվել:
-Զինվորական լինելը բնավ չի խանգարում գրող լինելուն: Իսկ պատերազմի մասին անդրադարձերն այս կամ այն կերպ ընդունելու խնդիր չի կարող լինել, որովհետև պատերազմ տեսած մարդը, լինի շարքային զինվոր, թե գեներալ, տեսել է մի ամենակործան աղետ, որի այլ ընկալում գոյություն չունի:
-Նկատել եմ, որ ոչ թե հերոսականության, այլ պատերազմի աբսուրդի մասին եք ավելի շատ խոսում: Դա գրողի՞, թե՞ զինվորականի հայացք է:
-Պատերազմն ինքնին աբսուրդ է, իսկ հերոսականությունը, թերևս, այդ աբսուրդի միջավայրում գիտակցորեն ու կամային գործելու ունակությունը պահպանելն է:
-Եթե մեկսենյականոց բնակարանի տերը միայնակ չլիներ սենյակում, առհավետ լռած հեռախոսն ու մոր կորուստն այդքան սարսափելի չէի՞ն լինի:
-Այդ հարցի պատասխանը պետք է թողնել ընթերցողին:
-Ճի՞շտ եմ նկատել, որ երկար տարիներ ինքն իրեն ներողի, պարտվողի, ընկած մարդու հանդեպ մեղադրանք չկա (խոսքը Ձեր հերոսների մասին է):
-Իհարկե, մեղադրանք չկա: Չեմ կարծում, թե որևէ մեկս իրավասու է մեղադրելու կամ դատելու ուրիշին: Իհարկե, խոսքն արդարադատության մասին չէ: Մարդկային համակեցությունը ենթադրում է կարգավորող նորմերի առկայություն, որոնց խախտմանը հանրությունը պետք է արձագանքի, եթե ցանկանում է խուսափել քաոսից: Ինչպես ասում է հայտնի ֆիլմում Վլադիմիր Վիսոցկու մարմնավորած հերոսը՝ գողը պետք է նստի բանտում: Խոսքը փիլիսոփայական առումով մեղադրելու և դատելու մասին է: Մի դատիր, որ չդատվես:
-Ի՞նչ գույն ունի Ձեր գիրքը:
-Գիրքը սև ու սպիտակ է, սակայն պատկերի կոմպոզիցիոն կենտրոնում, որպես կանոն, հայտնվում է ինչ-որ վառ, մենավոր գույն:
-Գրելը երկխոսությու՞ն է: Եթե` այո, երկխոսում եք ընթերցողի՞, գրքի հերոսների՞, թե՞ ինքներդ Ձեզ հետ:
-Գրելը երկխոսություն է գրողի ու տիեզերքի միջև: Ընթերցողը գրականությանն առնչվում է միայն գիրքը տպագրվելուց հետո:
-Պատահու՞մ է, որ ընտրում եք ընթերցողին (սովորաբար ընթերցողն է ընտրում գրողին):
-Գրելիս ընթերցողի մասին նույնիսկ չեմ հիշում: Իսկ եթե ինչ-որ մեկը խնդրում է ուղարկել որևէ պատմվածք, բնականաբար, ընտրում եմ այն, որը, իմ կարծիքով, ավելի հետաքրքիր կլինի տվյալ մարդուն:
-«Նոյյան տապան» գրախանութում տեղի ունեցավ Ձեր գրքի երևանյան շնորհանդեսը: Արցախում նշվելու՞ է գրքի ծնունդը:
-Գրքի ծնունդն Արցախում անպայման նշվելու է:
-Կարծում եմ` այնքան գործեր ունեք, որ Ձեր երրորդ գիրքն էլ սպասել չի տա: Կամ գուցե վեպի, վիպակի՞ սպասենք:
-Շտապել պետք չէ, հաջորդ տարի գուցե կլինի նոր գիրք:
-Գրական միջավայր ասածից գո՞հ եք: Գրողն իրեն լա՞վ է զգում մեր երկրում:
-Ցավոք, գրական միջավայրի հետ առնչվելու առիթներ հաճախ չեմ ունենում: Իմ գործընկերներն ու իմ ընկերների մեծամասնությունը զինվորականներ են:
-Իսկ աշխարհու՞մ:
-Եթե նկատի ունեք նյութականը, իհարկե, հռչակի հասած գրողներն աշխարհում իրենց ավելի լավ են զգում, քան մեր երկրում:
-Եթե չգրեք…
-Եթե դադարեմ գրելուց, շարունակելու եմ ապրել: Արժանավայել ապրելն ամենից մեծ տաղանդ ու անձնական քաջություն պահանջող գործն է:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Դիտվել է՝ 3997

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ