Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

«Առանց էքսպերիմենտի չի կարող լինել առաջընթաց»

«Առանց էքսպերիմենտի չի կարող լինել առաջընթաց»
01.12.2017 | 11:07

«Իրատեսը» շարունակում է զրույցը կինոռեժիսոր, գեղանկարիչ ԱՐՄԵՆ ՌՈՆՈՎԻ հետ:

(Նախորդ մասը)

«ՔԱՋ ՆԱԶԱՐԸ ՉՈՒՆԻ ԱԶԳՈՒԹՅՈՒՆ, ԴԱ ՀԱՅՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ԴՈՒՐՍ ԵՐԵՎՈՒՅԹ Է»


-Արմեն, 2014 թվականին նկարել եք «Քաջ Նազար» ֆիլմը՝ իբրև սցենարական հենք ունենալով Դերենիկ Դեմիրճյանի համանուն թատերգությունը և «Հայը» խոհագրությունը: Ինչպե՞ս հասաք այս յուրօրինակ սինթեզին:
-Այս սինթեզը նաև երրորդ բաղադրիչ ունի: Ֆրանսիայում 18-րդ դարի 2-րդ կեսին անհայտ մի լրագրող ստեղծել է Ջիգոյի կերպարը՝ ինքնակոչ մի մոնոպոլիստի, որովայնաբավ մեկի, որը տիրել է աշխարհին՝ իր քաղցկեղային մտածողությամբ, էություն, որը հերքել է Աստծուն, հռչակել, թե մարդն է ստեղծարարը (ստեղծարար՝ բառիս բացասական իմաստով): Փորձեցինք ֆրանսերենից թարգմանել այս գործը՝ Ֆրանսիայի ծերանոցներից մեկում ապրող մի պարսկահայի՝ Հարմիկ Եղիազարյանի օգնությամբ, որը, ի դեպ, ուներ նամակներ Դերենիկ Դեմիրճյանից: Երբ նա ներկայացնում էր Ջիգոյի պատմությունը, տեսա, որ դա նույն մեր Քաջ Նազարն է. գուցե Դեմիրճյանն էլ է օգտվել այդ աղբյուրից: Քաջ Նազարը կրում է ոչ թե նեղազգային, այլ համամարդկային որակներ. դա Զևսից, Մեդեայից եկող ինքնախժռումի դիցաբանական որակն է: Քաջ Նազարը որսորդի կերպար է՝ բացասական իմաստով: Որսորդ, որն ընտրում է իր զոհին, ստրկացնում և տարածում այդ տեսակն ամբողջ ազգի մեջ: Այսինքն՝ նրա միտումն է ստրկացնել և տիրել (բաժանել և տիրելու գաղափարը եկել է այստեղից): Սա նշանակում է, որ բարության քաղաքակրթությունն անկում է ապրում, որ մենք կորցնում ենք բարությունը՝ որպես քաղաքակրթության սիմվոլ: Քաջ Նազարը չունի ազգություն, դա հայությունից դուրս երևույթ է: Շատ կարևոր էր ֆիլմում նախ և առաջ գտնել Նազարի գույնը: Նազարը սևի և շուշանաթույրի համադրություն էր: Այդ համադրությունը, ինչպես հետո պարզվեց, պատահական չէր: Ֆիլմի որոշ հատվածներ նկարահանվել են Լուվրում, որտեղ ես տեսա, որ Նապոլեոնի աշխատասենյակն ամբողջովին շուշանաթույր երանգի մեջ է: Դա ծննդի ու մահվան գույնն է: Այն տարածությունը, որ մենք անցնում ենք ծննդից մինչև մահ, ամբողջովին պատված է այդ գույնով: Իսկ Նազարն իր այդ ճանապարհն անցնում է սևի մեջ: Սևը գույն չէ, գույնի բացակայություն է, որի մեջ առկա են բոլոր գույները: Եվ երբ կայացնում էինք գործը, ստեղծում դեմիրճյանական երկխոսությունները, հասկացանք, որ Նազարին պետք է դարձի բերել ֆիլմի վերջում: Նազարը, որին կերպավորել է Ռաֆայել Քոթանջյանը, պիտի դարձի գար, քավեր իր մեղքը քահանայապետի միջոցով: Մենք հասկացանք, որ դա հնարավոր է անել միայն դեմիրճյանական խոսքով, դեմիրճյանական խոր մտածողությամբ: Որպեսզի հաստատապես իրագործեինք մեր նպատակը, որոշեցինք Դեմիրճյանի խոսքին համադրել Գրիգոր Նարեկացու խոսքը: Մենք ի՞նչ գիտենք, թե Գրիգոր Նարեկացու երկխոսությունն Աստծո հետ ինչ մղումով է կայացել: Նարեկացին հասկացել է, որ միակ ճիշտ ճանապարհը Աստծո հետ երկխոսելն է, Աստծո կերպարը գտնելը, նրա հետ միաբանելը: Ես որոշեցի «Նարեկի» աղոթքներից մեկը վիզուալացնել: Ռաֆայել Քոթանջյանը փորձեց կարդալ ընտրված աղոթքը, բայց չկարողացավ. Նազարը դեռևս անգիտակից էր, նա չէր կարող «Նարեկ» ընկալել, իսկ Ռաֆայել Քոթանջյանը Նազարն էր: Նա խուճապի մեջ էր ու պիտի խուճապի հասցներ նաև ժողովրդին: Դեմիրճյանի «Հայը» նրան շատ օգնեց, որ դուրս գա խուճապից: «Նարեկի» աղոթքի հատվածը նկարելու համար որոշեցինք դիմել մասնագետի օգնությանը: Դիմեցինք նարեկաբույժ Արմեն Ներսիսյանին, որը պրոյեկցիայի միջոցով Նազարին և նրա դերակատարին հասու դարձրեց «Նարեկը», մեդիտացիոն խոսքի՝ աղոթքի միջոցով դարձի բերեց Նազարին ու Ռաֆայել Քոթանջյանին: Սրանում մեծ աբսուրդ կա. Դեմիրճյանի ստեղծած Նազարի կերպարը համադրվեց Նարեկացու հետ: Այսինքն՝ այս ֆիլմում ստեղծվեց Նազարի մի այնպիսի կերպար, որը ներկայացնում է չարության բանաձևը, բարության բանաձևը, դարձի բանաձևը. այսինքն՝ ապաշխարության մի մեծ շրջափուլ անցավ այս կերպարը: Եվ սա ֆիլմում հնարավոր եղավ իրականացնել միայն այն տանջալից ճանապարհի միջոցով, որով անցել էր Դեմիրճյանը: Մենք գիտենք նրա կյանքի դոկումենտալ պատմությունը՝ կապված հայաստանյան, եվրոպական մշակութային գործունեության հետ, կյանքի վերջին տասնամյակներում ապաշխարության միջոցով դարձի գալու, դեպի հայրենիք՝ Հայաստան վերադառնալու փաստի հետ: Երբ դիտարկում ես Դեմիրճյանի ստեղծագործությունը, հասկանում ես, որ այդ մարդը միշտ է լինելու, որ նա բոլոր ժամանակների համար է: ՈՒ նրա նկարագրած նազարիզմը տրված է մարդկությանը՝ որպես իր նախահայրերի առաջին և վերջին մեղքի դրոշմ: Մենք այդ մեղքը երբեք չենք քավելու, այն միշտ լինելու է մեզ հետ, այն անքավելի է: Բայց կա նաև մեղքի տողատակը՝ ապոկալիպսիսի, փրկության պահը: Դա հնարավոր է խոսքի միջոցով. Դեմիրճյանի խոսքը, Նարեկացու խոսքը, հայի խոսքը, նաև՝ ջիգոյական խոսքը նպատակասլացորեն իրականացրին իրենց առաքելությունը ֆիլմի ընթացքում և խնդիրը հասցրին հումանիստական լուծման:

«ԻՐ ՄԵՋ ԿՈՒՏԱԿՎԱԾ ԱՆՊԱՏԱՍԽԱՆ ՀԱՐՑԵՐԻ ՊԱՏՃԱՌՈՎ Է ՄԱՐԴԸ ՁԵՌՔ ԲԵՐՈՒՄ ԲՈԼՈՐ
ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ»


-Նարեկացու խոսքը «Քաջ Նազար» ֆիլմում ունի հպանցիկ առկայություն, իսկ Ձեր մյուս ֆիլմը՝ «Խոսքը», ամբողջովին կառուցված է «Նարեկի» վրա, պատմում է նարեկաբույժ հոգևորական Արմեն Ներսիսյանի մասին: Ի՞նչ կասեք այդ ֆիլմի մասին:
-«Քաջ Նազար» ֆիլմի առիթով կայացած ծանոթությունն Արմեն Ներսիսյանի հետ տրամաբանորեն մեզ տարավ դեպի «Նարեկը»: Արմենն ասում էր, որ իր մեջ կուտակված անպատասխան հարցերի պատճառով է մարդը ձեռք բերում բոլոր հիվանդությունները: Եվ այդ հիվանդություններին բժշկության տված պատասխանները՝ քիմիայի ու նոր տեխնոլոգիաների միջոցով, մարդուն միայն ստրկացնում են: Արմեն Ներսիսյանի կարծիքով՝ Նարեկացու «Մատյանի» հիմնական արժանիքն այն է, որ կապանքներից ազատվելու մեխանիզմն է տալիս, քիմիայից, դեղահաբերից ազատվելու ճանապարհն է տալիս, այսինքն՝ դա այն դեղամիջոցն է, որը մեզ ազատագրում է մեր մեջ կուտակված անպատասխան հարցերից՝ առանց ստրկացնելու: Նույն նազարիզմը Նազարի ներսում կուտակված անպատասխան հարցերի պատճառով ծագած հիվանդություն է՝ ստրկացնելու հիվանդություն: Մենք ինքներս մեզ ստրկացնելով՝ դառնում ենք Նազար, մեզ հիվանդացնում ենք: Չոր գիտությունը իր առաջ քաշած հարցերով հիվանդացնում է մարդուն, բայց երբ մենք ընտրում ենք հոգու գիտությունը, հասկանում ենք, որ ստրուկ չենք, որ մեր միջի տիեզերքն ամբողջովին մեր ձեռքում է, որ մենք պիտի կարողանանք տեսնել այն, պրոյեկտել: Երևակայությունը շատ կարևոր դեր է խաղում մարդու բժշկվելու հարցում: Մարդը կարող է գիտական աստիճան չունենալ, բայց երևակայությունը երբեք չպիտի կորցնի: Մարդը պիտի էքսպերիմենտի միջոցով հասնի ճշմարտությանը: Ես ստեղծագործում եմ էքսպերիմենտալ դաշտում և հավատացած եմ, որ առանց էքսպերիմենտի չի կարող լինել առաջընթաց: Այն քայլերը, որ արվում են և՛ արդի մշակույթում, և՛ գիտության մեջ, էքսպերիմենտի արդյունք են: Այս առումով Նարեկացու ստեղծագործությունը մեծ էքսպերիմենտ է:
-Եվ ժամանակին էլ դաժանորեն քարկոծել են պահպանողականները:
-Այո՛, իհարկե: Եվ պիտի քարկոծեին: Տեսեք, թե ինչքան արդիական են այսօր «Նարեկ»-ում կիրառված մետաֆորները: Մարդուն հնարավոր չէ բուժել դեղորայքի միջոցով, հնարավոր է ընդամենը կանգնեցնել հիվանդության պրոցեսը: Բուժման մեթոդը Նարեկացու խոսքն է, որը կապանքներից ազատվելու միակ տարբերակն է: Եվ մեր ֆիլմում հենց այդ խոսքն է, որը Արմեն Ներսիսյանը կարողացել է իր շատ հետաքրքիր կերպարի միջոցով մատուցել: Ամեն անգամ հերթական ֆիլմն ավարտելուց հետո ես արվեստանոց եմ հրավիրում մի խումբ մարդկանց՝ ներկայացնելու համար ֆիլմը և լսելու նրանց կարծիքը: Սա նշանակում է, որ ես իմ էքսպերիմենտին մասնակից եմ դարձնում այլ մարդկանց:
-Այսինքն՝ էքսպերիմենտը դառնում է գլոբա՞լ, դադարու՞մ է Ձեր անհատական էքսպերիմենտը լինելուց:
-Այո՛, դառնում է գլոբալ: Անհատական էքսպերիմենտ ուղղակի գոյություն չունի: Եթե կա ենթագիտակցություն, ենթագիտակցության մեջ մարդը չի կարող միայնակ լինել: Մարդն անպայման պիտի կիսվի մեկի հետ, իր նմանի հետ: Մենք՝ բոլոր միանմաններս, միմյանց հետ պետք է կիսենք խոսքը: Երբ մենք ֆիլմում իրական մարդկանց էինք նկարում, որոնք անցնում էին Նարեկացու խոսքով բուժվելու ընթացքը, նրանք պատմում էին, թե ինչպես են աճում, վերածնվում այդ ընթացքի մեջ: Շատ կարևոր է ենթագիտակցության մեջ գտնել անհրաժեշտ նմանին: Նարեկաբույժ Արմեն Ներսիսյանն այս դեպքում դառնում է այն նմանը, որն իր վրա է պրոյեկտում հիվանդի անձը և «Նարեկի» միջոցով ձեռքը մեկնելով հիվանդին՝ հանում է նրան հիվանդությունից: Խոսքի և մեկնված ձեռքի ջերմությունը մեծ խորհուրդ ունի: Եթե պարզապես կարդաս խոսքը և չվիզուալացնես, այն ազդեցություն չի ունենա: Ինչո՞ւ է ստեղծվել կինոն՝ ամենաերիտասարդ արվեստը. որպեսզի մենք կարողանանք խոսքը պրոյեկտել, վիզուալացնել:

«ՊԻՏԻ ՄԵՐ ՄԵՋ ՇԱՂԱԽՎԱԾ ՍՏՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒ ԵՐՋԱՆԿԱԿՐՈՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՏԵՍՆԵՆՔ, ԶԳԱՆՔ ԴՐԱՆՑ ԳՈՒՅՆԸ, ԲՈՒՅՐԸ ԵՎ ԿԱՐՈՂԱՆԱՆՔ ՀԵՏԿԱՆՉ ՈՒՆԵՆԱԼ»


-Ստացվում է, որ կինոն կոչված է պատկերելու խո՞սքը:
-Այո՛, պատկերը կարևոր է: Պատկերը կարևոր է «Նարեկում»: Կարևոր է, որ այն երջանկակրոն քահանան ներկայացնի, որ մենք կարողանանք տեսնել: Մենք մեր մեջ պիտի տեսնենք այդ երջանկակրոն քահանային, նաև պիտի կարողանանք տեսնել մեր միջի ստոր կերպարը. չէ՞ որ բոլորս ենք կրում մեր ներսում հակասություններ: Մենք պիտի մեր մեջ շաղախված ստորությունն ու երջանկակրոնությունը տեսնենք, զգանք դրանց գույնը, բույրը և կարողանանք հետկանչ ունենալ: Եթե այդ հետկանչը չունենանք, չենք կարողանա մեր գործած մեղքից ազատվել: ՈՒ այդ հետկանչը լինելու է խոսքի միջոցով: Այսինքն՝ խոսքը, այս դեպքում «Նարեկը», ելք է, որի միջոցով մենք կարողանում ենք ինքներս մեզ պահպանել:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Դիտվել է՝ 5563

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ