Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

«Մարդկությունը երեք հազար տարվա ընթացքում այնպիսի սրընթաց փոփոխությունների չի ենթարկվել, ինչպես վերջին հարյուր ամյակում»

«Մարդկությունը երեք հազար տարվա ընթացքում այնպիսի սրընթաց փոփոխությունների չի ենթարկվել, ինչպես վերջին հարյուր ամյակում»
05.12.2017 | 18:06

Գրող-հրապարակախոս ԴԱՎԻԹ ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ հեղինակ է ութ գրքի՝ «Հայրեր և որդիներ», «Մկրտիչը, Լուսինեն և ուրիշներ», «Բժիշկ Հարութը», «Կայծ ցեղի ոգուց», «Մասիսն այն կողմից», «Երկվություն», «Ես և մերոնք»: Բոլորովին վերջերս էլ լույս է ընծայվել նրա «Մաքառում. խոհեր և մտորումներ» գիրքը՝ նվիրված գեներալ-մայոր Աշոտ Պետրոսյանին: Զրույցի թեման մեր ժամանակն է, հասարակական կյանքի վայրիվերումները՝ 90-ականներից մինչև մեր օրերը, մտավորականի դերն ու անդերությունը: Զրուցել ենք նաև նրա՝ գրողի անցած ճանապարհի, մտորումների ու ձեռքբերումների մասին: Հարցերի զգալի մասը ծնվել է նրա «Երկվություն» վեպից:

«ՄԱՐԴ ԻՆՔՆ ԻՐ ՁԵՌՔՈՎ ԿՏՐՈՒՄ Է ԱՅՆ ՃՅՈՒՂԸ, ՈՐԻ ՎՐԱ ՆՍՏԱԾ Է»


-Պարոն Սարգսյան, տարին հոբելյանական է, տարիների հեռվից հետ նայելով` ի՞նչը կփոխեիք, կսրբագրեիք Ձեր կյանքում:
-Շատ տարողունակ հարց է: Հետ նայելիս, ինչպես ընդունված է ասել, ես արածներիս համար ամենևին չեմ ափսոսում: Ափսոսում եմ, որ տարիների ընթացքում կարող էի ավելին անել, բայց մեր սերնդի կյանքում շրջադարձային փոփոխություններ տեղի ունեցան, իրադարձություններն այնպես ծավալվեցին, որ պարզապես շատերը ստիպված էին (և ճշմարիտ քաղաքացու համար այդպես էլ պետք է լիներ) ավելի շատ անանձնական կյանքով ապրել, քան անձնական: Եվ այդ անանձնականությունը ներառում էր անձնականություն, դա տեսակի խնդիր էր, և կարծում եմ, արեցինք այն, ինչ հնարավոր էր:
-Ձեր «Երկվություն» վեպում նշել էիք, որ «այլևս չկար Համաշխարհային ջրհեղեղի անհրաժեշտությունը: Մարդն իր անհեթեթ վարքով վերածվել էր կործանարար փոթորկի ընդդեմ Երկիր մոլորակի, աստվածաստեղծ բնության և իր իսկ հանդեպ»: Ջրհեղեղը մաքրելու էր երկիրը մեղքից, Ձեր նշած ինքնակործանումը դեպի ու՞ր է տանում մարդկությանը:
-Ամեն մի փոփոխություն, ամեն մի տեղաշարժ չէ, որ առաջընթաց է: Երբեմն մարդիկ կարծում են, որ վերարժևորումներ են կատարվում շատ ընդունված կարգերի, բայց, ըստ էության, տեղի է ունենում ոչ թե վերարժևորում, այլ արժեզրկում, և դա ընդունվում է որպես առաջընթաց: Կարծում եմ՝ մարդկությունը երեք հազար տարվա ընթացքում այնպիսի սրընթաց փոփոխությունների չի ենթարկվել, ինչպես վերջին հարյուր ամյակում, ու այդ փոփոխությունները միշտ չէ, որ կարելի է արժևորել: Խաչոն՝ վեպի հերոսը, ինքնամփոփ, ինքնամեկուսացած մի մտավորական է, որը կյանքը դիտարկում է իր տեսանկյունից, նա կարծում է, որ, այո՛, որևէ այլ միջամտություն, բնական աղետ հարկավոր չեն, մարդն ինքն իր ձեռքով կտրում է այն ճյուղը, որի վրա նստած է: Դա նկատի ունի Խաչոն, երբ ասում է, որ այլևս ջրհեղեղի անհրաժեշտություն չկա:

«ՆԵՐՔԻՆ ԹՇՆԱՄՈՒ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐՈՒՄ ՊԱՐՏՎՈՒՄ ԵՍ»


-Խաչոն, երկար խորհելուց հետո, այն համոզմանն է հանգում, որ էլի մենք ենք պաշտպանելու մեր հողը: «Մենքը» 90-ականներին մարտնչած տղանե՞րն են, նոր սերու՞նդը, որ, ինչպես քառօրյա պատերազմը ցույց տվեց, տեր է իր երկրին: «Մենքը» ժողովու՞րդն է:
-Այնտեղ մի քանի երեսակներով է դիտարկվում «մենքը»: Մենք ասելով՝ Խաչոն նկատի ունի առաջին հերթին հայ ժողովրդին. մենք պետք է մեր կռիվը տանք, մենք պետք է մեր ուղին հարթենք՝ ոչ ոքի վրա հույս չդնելով: Այսինքն՝ նկատի ունի նաև հայամետ լինելու գաղափարը: Մյուս կողմից՝ խնդիրը հետևյալն է. անջրպետ է առաջացել իշխանությունների ու ժողովրդի միջև: Իսկ անջրպետը մի ինքնության, մի հավաքականության ներսում շատ վտանգավոր է, որովհետև չարիք է ծնում: Այ, հենց այդ «մենքը» ժողովուրդն է: Ասում են՝ հարստությունը, փողը ազգ չեն ճանաչում: Թեև ես ուզում եմ հավատալ, որ շատ միջոցներ կներդրվեն մեր բանակի ամրապնդման, մեր զինվորների կյանքը բարելավելու, մեր ժողովրդի հոգին ավելի բարձր պահելու, արժանապատիվ կեցվածքը չխաթարելու համար: Ի վերջո, հավատանք, որ ծայրահեղ դեպքերում, երբ սպառնացող վտանգը համաժողովրդական է, իշխանավոր-ժողովուրդ անջրպետը կվերանա: Բոլորը միասնական կլինեն, կհասկանան, որ նույն նավի վրա են, և այդ նավը եթե խորտակվի, չի նայելու, թե ով ինչ կարողություն ունի:
-Ճի՞շտ եմ նկատել, որ ամենամտահոգիչ հարցը Ձեզ համար, ըստ այդմ՝ նաև Խաչոյի, արտագաղթն է, անկախությունից հետո ազատագրված տարածքների բնակեցման խնդիրը:
-Խաչոն մտավորականի կերպար է, որ երկփեղկվել է երկու տարբեր ժամանակների միջև, ինչպես և շատերը: Նախ՝ ասեմ, որ «Երկվությունը» գրվել է որպես ժամանակագրություն, ժամանակի օրագրություն, այսինքն՝ այն իրադարձությունները, որ ապրեց մեր ժողովուրդը վերջին 30 տարում, ամեն մի իրադարձությունը կբավեր մի առանձին սերնդի, այդ ծանրությունը, դժվարությունները կրելը, չեմ ուզում մանրամասնել՝ երկրաշարժ, շրջափակում, պատերազմ, ցուրտ, սով, բայց և հոգի, հույս, հավատ և վստահություն սեփական ուժերի նկատմամբ: Այսինքն՝ կա մի պահ, երբ դու հասկանում ես, որ արտաքին թշնամու դեպքում միասնականությունը կարող է ապահովվել: Եվ, ցավոք, խաղաղության դեպքում, այդ միասնականությունը երերում է: Եթե կարող ես հաղթել՝ համախմբված բռունցք, ուժ ձևավորելով արտաքին թշնամու դեմ պայքարում, ապա ներքին թշնամու դեմ պայքարում դու պարտվում ես: Սա է խնդիրներից մեկը, որ վեպի հերոսը առաջ է քաշում: Ինչպե՞ս եղավ, որ մենք պատերազմում հաղթեցինք՝ բոլոր առումներով զգալիորեն մեզ գերազանցող (բայց ոչ հոգով ու հայրենասիրությամբ) թշնամուն, իսկ խաղաղության ժամանակ պարտություն ենք կրում: Ի՞նչն է պատճառը, ի՞նչն է խանգարում, որ մենք մեր հոգու ամրությունը պահպանենք, չհուսալքվենք, չկորցնենք մեր հավատը վաղվա օրվա հանդեպ: Ինձ երբեմն խոսակցություններ են հասնում, թե շատ մոնոտոն է «Երկվությունը», հրապարակախոսությունն ավելի շատ է, գեղարվեստականությունը՝ քիչ, բայց դա հենց կերպարն ինքն է թելադրել: Որովհետև Խաչոն միայնակ էր բազմության մեջ, միայնակ՝ իր անհանգստություններով, իր բոլոր խնդիրներով, և որովհետև հասարակությունը չի տեսնում այն խնդիրները, ինչ անհատն է տեսնում: Անհատի և ամբոխի հակասության խնդիրն է այստեղ: Չկա մեկը, որի հետ կարողանա խոսել: Նա չի սիրում Եռաբլուր գնալ, բայց գնում է, այնտեղ, իր ընկերների մոտ է փնտրում ճշմարտությունը: Եվ մենախոսում է՝ երանի՜ ձեզ, որ հույսով-հավատով ապրեցիք ու հաղթանակած հեռացաք, չտեսաք այս պարտությունները:

«ԿԱՄ ՊԵՏՔ Է ԼԱՎ ԱՊՐԵՍ, ԿԱՄ ՃԻՇՏ»


-Խաչոն հիշում է իր և լուսահոգի հոր զրույցը: Հոր հարցին՝ «ՈՒզում ես լա՞վ ապրել, թե՞ ճիշտ», նա պատասխանում է՝ «և՛ լավ, և՛ ճիշտ», ինչին հետևում է հոր զգուշացումը. «Չէ, այդպես չի լինում, տղաս... Պետք է ընտրություն կատարես այդ երկուսի միջև»: Որքա՞ն հաճախ է մարդն այդ երկընտրանքի առաջ կանգնում, շատ ծայրահեղ մոտեցում չէ՞:
-Գիտեք, գրական երկը թույլ է տալիս ծայրահեղացնել շատ երևույթներ, որպեսզի դրանք ավելի տեսանելի լինեն ընթերցողին, հասարակությանը: Կարծում եմ՝ յուրաքանչյուր մարդ, ով հնարավորություններ է ունեցել և դրանք չի օգտագործել, որովհետև սեփական անձի առումով շահադիտական են եղել, ինչ-որ տեղ իրեն հարց է տալիս՝ արդյո՞ք ես ճիշտ եղա, որ ազնիվ էի, որ բարի էի, որ փոխանակ հարստություն կուտակելու, թալանելու, նախընտրեցի դժվար, բայց ազնիվ ճանապարհը: Շատերը կարող են այդ հարցն իրենք իրենց տալ, որովհետև յուրաքանչյուր ոք, ով չի կորցրել մարդկային նկարագիրը, իր խղճի հետ երբեմն զրույցի է նստում՝ ի՞նչ է արել, քանի՞ մարդու է վնասել, քանի՞ երեխայի հաց է կտրել:
Խաչոն, երիտասարդական իր ռոմանտիզմով, կարծում է, որ կարելի է և՛ լավ ապրել, և՛ ճիշտ: ՈՒզում է, որ այդպես լինի, բայց, ցավոք, չկան այդ հասարակարգը, այդ հասարակությունը, և հայրն իր փորձառությամբ, իր բարձունքից ասում է, որ չես կարող երկուսը համատեղել. կամ պետք է լավ ապրես, կամ ճիշտ:
-Գրքում շատ է անդրադարձը մտավորականության խնդրին: Ըստ Ձեզ՝ մտավորականը լռո՞ւմ է, թե՞ մտավորականի ձայնը լսելի չէ այսօր:
-Երբ խորհրդային տարիներին գրողները ելույթ էին ունենում, բարձրացնում էին համազգային հարցեր՝ սկսած լեռնային գյուղերից, ներքին կոռուպցիոն երևույթներից, ազգային խնդիրներից, ամեն ելույթ, ամեն հոդված քննարկում էին, լուծումներ փնտրում: Զորի Բալայանը մի հոդված էր գրել Ազգային գրադարանի մասին, որ այստեղ մեռնում են գրքերը, գրապահոցները վատ վիճակում են, գրքերը խոնավության մեջ փչանում են: Անմիջապես հավաքվում է երկրի ղեկավարությունը, համապատասխան որոշում կայացնում և կառուցում 15-հարկանի գրապահոցային շենքը: Սա է խոսքի արժեքը: Չգիտեմ՝ մտավորականները որքանով են մեղավոր, կասե՞ն խոսք, թե՞ ոչ, որովհետև մտավորականների շարքում էլ եմ տեսնում օլիգարխիկ մտածողների, ավելի դեպի քծնանքն ու հաճոյախոսությունը գնացող, բայց, կրկնում եմ, մտավորականը պիտի լինի, այսօրվա չափորոշիչներով եթե ասենք, ընդդիմադիր, երբեք չպետք է հաշտվի իրականության հետ: Դա չարություն չէ, դա ընդդիմություն չէ, դա պարզապես առաջընթացի խթան է, որ հասարակությունն առաջ գնա: Մտավորականին պետք է բնորոշ լինի անբավարարվածությունը իրականությունից, բայց, ցավոք, և՛ գրավոր, և՛ բանավոր խոսքն այսօր չունի այն արժեքը, ինչ պիտի ունենար: Անիմաստ խոսելով, անիմաստ գրելով, երբ գիտի, որ խնդիրը չի լուծվում, մի տեսակ դոնկիխոտյան կերպարի մեջ է մտնում մտավորականը:
-Բայց, մեկ է, գրում են:
-Գրում են, բայց ոչ այնպես, ինչպես պետք է, ոչ այն հզորությամբ: Գրում են շատերը, բայց գրող են քչերը:
Ինչպես որ մշակույթն էր վերջին տեղում, այնպես էլ մշակույթի մեջ գրադարաններն էին վերջին տեղում:

«ՀԵՌԱԽՈՍԻՍ ՄԵՋ ՈՒՆԵՄ 100 ՀԱԶԱՐ ԹՎԱՅՆԱՑՎԱԾ ԳԻՐՔ, ԲԱՅՑ ՍԱ ԳՐԱԴԱՐԱՆ ՉԷ»


-Ազգային գրադարանում Ձեր ղեկավարության տարիներին հնարավորություն եք տվել ներկայանալու գրողներին, առհասարակ՝ մտավորականներին: Գրադարանը, գրքերի պահոց լինելուց զատ, նաև մշակութային միջոցառումնե՞րի հավաքատեղի է: Ինքներդ ինչպե՞ս եք գնահատում երկար տարիների Ձեր աշխատանքը:
-Ես կարծում եմ և հիմնվում եմ նաև այլոց կարծիքների վրա, որ իսկապես գրադարանը դարձել էր գիտամշակութային, կրթական-տեղեկատվական կենտրոն, որպիսին չէր մինչ այդ, և միջազգային ճանաչում ձեռք բերեց որպես վստահելի գործընկեր և՛ Եվրամիությունում, և ԱՊՀ երկրների գրադարանային միությունում: Գրադարանի գլխավոր գործառույթներից մեկը ընթերցողի հետ գիրք տալ-վերցնելն է, Ազգային գրադարանի դեպքում այդպես չէ, դա հիմնական գործառույթի միայն 30-40 տոկոսն է: Ազգային գրադարանը գիտական լուրջ հիմնարկ է, որտեղ մատենագիտական ցանկեր են կազմում, ուսումնասիրում են գրքի պատմությունը և այլն: Ես գրադարանում սկսել եմ աշխատել 98 թվականի վերջից: Ի դեպ, դժվարությամբ եմ համաձայնել, մեկ ամիս համատեղել եմ նախորդ աշխատանքի հետ (մշակույթի, երիտասարդության հարցերի և սպորտի նախարարի աշխատակազմի ղեկավար էի): Մինչև որ նախարարը հրաման տվեց, որ ղեկավարեմ Ազգային գրադարանը: Ես մտածում էի, որ չեմ կարող, շատ բարդ է վիճակը, շատ խորքային են խնդիրները: Ինչպես մշակույթն էր վերջին տեղում, այդպես էլ մշակույթի մեջ գրադարաններն էին վերջին տեղում: Ինչևէ: Շատ եմ կարևորում, որ իմ ղեկավարության տարիներին լավ կոլեկտիվ ձևավորվեց, տպագրվեցին Հայ գրքի մատենագիտության ստվարածավալ հատորներ, տարբեր մատենագիտական ցանկեր, ամրապնդվեցին կապերն արտերկրի մեր գործընկերների հետ, հիմք դրվեց Հայկական միացյալ ավտոմատացված ցանցի աշխատանքների, ընդունվեց «Գրադարանների մասին» օրենքը, Անվճար պարտադիր փաստաթղթի մասին օրենքը, կառավարությունն ընդունեց «Գրադարանային օր» երևույթը, շրջանառվեցին «Գրադարանային շաբաթ», «Գիրք նվիրելու օր» հասկացությունները, Ֆրանսիայից Հայաստան բերվեց առաջին շրջիկ գրադարանը՝ բիբլիոբուսը: ՈՒ մենք դարձանք ներկայանալի: Մի առիթով ես ասացի, որ հիմա հեռախոսիս մեջ ունեմ հարյուր հազար թվայնացված գիրք, բայց սա գրադարան չէ: Գրադարանը պետք է միջավայր լինի, որտեղ մարդիկ կհավաքվեն: Ես առաջին անգամ առաջ քաշեցի միջազգային էպոսագիտության կենտրոն հիմնելու գաղափարը: Մի քանի քննարկումներ եղան ու հասկացա, որ մենք դեռ մեր էպոսը լավ չենք ճանաչում, որ էպոսագետների միջազգային գիտաժողով հրավիրենք, պետք է պատրաստ լինենք մեր էպոսն ամբողջությամբ ներկայացնելու: Եթե ծրագիրն իրականանար, մենք ունենայինք էպոսի համաշխարհային գրադարան, շատ լավ կլիներ, նաև դրան հետևելու էին (ցավոք, մնացին օդից կախված) մուլտիպլիկացիոն համակարգչային խաղերը մեր էպոսի թեմաներով: Շատ էին գաղափարները: Ի վերջո 2004-ին «Հոգևոր հայրենիք» թերթը հիմնվեց, որտեղ մենք ոչ միայն գրադարանային կյանքին էինք անդրադառնում, այլև մշակութային շատ ու շատ խնդիրների, նաև ներկայացնում էինք նոր լույս տեսած գրքերը: Մենք Երևանում ենք ապրում, որտեղ հիմնական գրքային արտադրանքն է լինում, ու տեղյակ չենք, թե ինչ գիրք է լույս տեսնում, էլ չեմ ասում մարզերի մասին: Գրքի քարոզչության խնդիր կար, ու թերթն այդ ֆունկցիան կատարում էր: Մենք թերթը անվճար բաժանում էինք: Մեր միջոցներով էինք այդ ամենը անում: Այսինքն՝ ծառայում էինք մշակույթին: Վերջերս ցավով իմացա, որ թերթն այլևս չի տպագրվում:
-Ի՞նչ կասեք ստեղծագործական ծրագրերի մասին:
-ՈՒթ գրքի հեղինակ եմ, որոնցից չորսը այս կամ այն կերպ արցախյան պատերազմին կամ բանակաշինությանն են վերաբերում: Մյուս չորսը գեղարվեստական են, բայց, տեսեք, «Երկվության» մեջ էլ Արցախը կա: Դա էությանդ մեջ է: Մի շարք ծրագրեր ունեմ, բայց չեմ ուզում խոսել դրանց մասին: Ասեմ նաև, որ 60-ամյակիս առիթով մտածել եմ հավաքել հոդվածներս, հարցազրույցներս, գրախոսություններս և մի փոքր ինքնակենսագրական առաջաբանով տպագրել դրանք, մի բաժին էլ հատկացնելու եմ ֆեյսբուքյան գրառումներիս: Դա էլ յուրովի ժամանակագրություն է:

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Դիտվել է՝ 2398

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ