Կաղանդ պապից մինչև Սանտա Կլաուս

Մարդկության պատմությունը շատ մութ ծալքեր ունի: Եվ երբ մեկի վրա լույս է բացվում, անմիջապես էլ աշխարհում գտնվում են մութ ուժեր` նորից թաղելու դա խավարի մեջ: Այդպիսով, նյութականի հետ նաև հոգևոր արժեքների յուրացման համար ստեղծվում է պարարտ հող, հակաարարչական հարատև հակոտնյա մտավարժանքների մրցապայքար, որի բացասական ելքի դեպքում երիցս խորանում է պատմիչ-դպիրների գերակշիռ մասի վկայությունների հանդեպ անվստահությունը:

Ստորև փորձ է արվում հիշեցնելու` «ծալքեր թաղելու» սիրահարներին տարեփոխման խորհուրդը կրող Կաղանդ պապի հնադարից եկող էվոլյուցիոն մետամորֆոզի ժամանակային ընթացքը: Բայց առաջաբանս արդիականությամբ երկրորդ պլան է մղում այս տոնական օրերի հոգեհարազատ թեման` տարին լիարժեք դիմավորելուց առաջ պե՛տք է հետ նայել, սակայն ինչու միայն հետ, եթե ոչ` նայել բարդ և ամբարիշտ ներկային մեկ անգամ էլ եղած-չեղածը «ականջներիս օղ անելու» համար:
«Մի՛ նեղացրեք երեխաներին. նրանք Իմն են»,- ասում է Աստված:
Մեծահասակ «խելացիներիս» ավերածությունների պատճառով մեկ երեխայի լացն անգամ, իմաստունի խոսքի հանգույն, չի ամոքվում հազար ուրախություններով: Կյանքի արատավոր ուղիով շարժվող չափահասները, չանսալով Աստծո խոսքին, աշխարհավերման մոլորությամբ, կարծելով, թե արդեն հասուն ու գիտակից են, ուրեմն այլևս Աստծո երեխաները չեն, Նրա հսկողության տակ չեն և ինչ ուզեն, կարող են անե՞լ: Մինչդեռ նրանք, հոգով և էությամբ, վերջապես նախասահմանությամբ (ի սկզբանե` սաղմի մեջ) մնում են Գերագույն ծնողի զավակները, բայց, ցավոք, մինչ «Անառակ որդու (այն է` իրենց) վերադարձը», լիացած տարբեր չարագործություններով:

«Որդու վերադարձի» Հոր սպասումը չարդարացնելով` աշխարհն այսօր հասել է անմխիթար այնպիսի մի նկարագրի, երբ նույնիսկ երդվյալ լավատեսներն են ընկնում աշխարհավերջյան զառանցանքներ արձակողների ծուղակը, առանց մի պահ խորհելու, որ ամենայնի Ստեղծողը համբերող է իր սպասման մեջ, որը և մարդու փրկության ուղին է` ապաշխարանքի հնարավորությամբ: Աստծո կամոք ինչ որ լինի, կլինի Իր սահմանած ժամանակին` մարդու հանդեպ ծնողական սիրով և հայրական հավատով, որ ի վերջո բանական մարդը կվերադառնա Իր գիրկը:
Իսկ մարդուն ոչինչ չի մնում անելու, քան բարեպաշտորեն կատարել զավակի իր պարտքը: Բա՞յց…
Եվ այսպես, անկախ մեր տարիքից, դիրքից, շնորհի աստիճանից, բոլորս առաջին հերթին Երկնային մեր Հոր և հետո նոր Մայր հայրենիքի զավակներն ենք, իսկ վերջում` մեզ լույս աշխարհ բերած ծնողների:

Այս գաղափարն է ընկած զորավար և իմաստագետ Գարեգին Նժդեհի մի ասույթում. «Իմ հոգին զույգ հենարաններ ունի՝ Աստված և Հայրենիք»:
Կարճատև շրջագայություն կատարելով պատմության խորքը` արժե վեր հանել Հին Հայաստանում տարեփոխման` տոնակատարության պատկերագիրը։ Նոր տարվա առաջին գիշերը, երբ գլուխներս դնում ենք բարձին, Ձմեռ պապի, Սանտա Կլաուսի, նաև այլ անվանումներով Նոր տարին կառավարողների նախատիպ Կաղանդ պապի ձեռամբ և հայոց բազմաստվածության շրջանի Վանատուր աստծո պատվիրանով երկրաբնակի բարձի տակ է դրվում բարության, արդարության, խաղաղասիրության աստվածային սիրով արարված և անանց կենսալիցքով սնուցված ամանորյա անակնկալ` անխտիր բոլորին շնորհվող ընծա: Դա հրաշափառ օրհնությամբ մի պտղունց նշխար-մասունք է մարդ արարածի բոլոր ցավերին, մոլորություն-ձախորդություններին` իբրև համադարման, ողջ տարվա համար:

Ըստ հայոց ավանդապատումների` Կաղանդ պապը, խորապես երկրպագելով հայոց դիցաբանության աստղաբույլում հյուրընկալության և հյուրասիրության Վանատուր աստծուն, կատարել է նրա առաքելության խորհուրդը` նվերներով շրջել տնետուն և շնորհավորել անխտիր բոլորին` տարին փոխվելու կապակցությամբ: Ի դեպ, այն ժամանակներում հայերիս ընդարձակ երկրում Նոր տարին ամենուր նշվել է օգոստոսի 11-ին և կոչվել է Նավասարդյան օրերի տոն, որը հնամենի ծեսերի վերականգնման նախանձախնդիր մի շարք կազմակերպություններ տոնում են նաև այսօր:

Ամենայն հավանականությամբ, Ձմեռ պապի հեքիաթը, երեխաների անմիջական ներըմբռնողությամբ, իրական է, իսկ մեծերիս համար հավաքական Ձմեռ պապի կերպարը ավելի շատ պետք է դիտարկել գաղտնախորհուրդ հարթության մեջ: Այսինքն` Ամանորյա տոների ամենասիրելի անձ-էությունները՝ Ձմեռ պապը և Սանտա Կլաուսը, Վանատուր աստծո և նրա գլխավոր օգնական Կաղանդ անունով մահկանացուի շառավիղներն են: Նրանք ևս նվերներով այցի են գալիս մանուկներին, բայց արդեն ցուրտ հեռուներից` ձյունառատ Լապլանդիայից համապատասխան հագուկապով` սահնակ-փոխադրամիջոցում բեռնված նվերներով, մշտադալար եղևնի-տոնածառով:

Մի շարք ազգագրագետների համոզմամբ` Ամանորյա տոներին ծառ զարդարելու սովորույթը սկիզբ է առել պատմական Հայաստանում։ Հնում կոչել են Կենաց ծառ: Կաղանդ պապի (մարդկանց անակնկալ նվերներ բաժանելիս անճանաչելի լինելու նպատակով) վրան գցած, ոչխարի փարթամ մորթուց պատրաստված կիսամուշտակի վրա պատկերված էր խորհրդանշական Կենաց ծառի հավաքական «դիմանկարը»։ Այն թզենու և խնկենու (հայոց պատմության յոթհատորյա հանրագիտարանի հեղինակ` գրող, դրամատուրգ և դերասան Աննա Պետրոսյանի վկայությամբ` նաև Մեծ Հայքում տարածված սոսու) պատկերի հիման վրա ստեղծված հայկական հին զարդանախշերի համադրությունն էր:
Ի նշանավորում նախնյաց հնամենի ծիսակարգի վերականգնման` 2013-ի` Նոր տարվա տոնական հանդիսությունների մեկնարկը Երևանի քաղաքապետարանի որոշմամբ առաջին անգամ ազդարարվեց Կաղանդ պապի և հայոց Աստղիկ դիցուհու շքեղ կառքի մուտքով մայրաքաղաքի գլխավոր հրապարակ:

Տարբեր ժողովուրդներ իրենց հոգեկերտվածքին հարազատ և կլիմային էլ հարիր էակներ են ներդրել Ամանորյա տոների անցկացման համամարդկային մշակույթում: Զորօրինակ, հյուսիսային երկրներում ընդունված է երկար ձնածածկ ճանապարհ կտրող նույն սահնակում բազմեցնել չքնաղ դեռատի Ձյունանուշին, իբրև Ձմեռ պապի գլխավոր օգնականի: Ձմեռ պապի, Սանտա Կլաուսի և այլ անվանումներով նույն, բայց ընդհանրացված կերպարով ձմեռային տոների թագադիրների ծագումնաբանության մասին տեղեկույթներ բազմիցս են գրառվում համացանցում և դժվար է գլուխ հանել այդ ծով լրահոսից: Թերևս պետք էլ չէ, քանի որ ձմեռպապերը երեխաների ուրախությունն են ամենուր:
Այսպիսով, սա համաշխարհային ցնծությամբ նշվող տոն է, որը «միշտ մեզ հետ է»: Բայց լավ կլիներ այդ առիթով հնչած միլիոնավոր բարի խոսքերի արձագանքը չմարեր մեր ունկերում` ուղեկցելով երկրաբնակներիս մեր հակասական ու բարդ անձնական կյանքի ողջ ընթացքում: ՈՒրեմն տարվա ընթացքում մտապահենք ամանօրյա շնորհավորական բարեմաղթանքները` դրանց իրականացման իղձերի, ցանկությունների պարբերական իրականացման տեսլականով:

Այս նվիրական օրերին, Հայաստանի, Արցախի, Ջավախքի, ինչպես նաև աշխարհասփյուռ ողջ հայության, այդ թվում՝ մասնավորապես «Իրատեսի» բոլոր ընթերցողներին՝ երախտիքի, գոհունակության ջերմ զգացումներով լի մաղթանքներ հղելով, ցանկանում ենք, որպեսզի 2018-ը լինի փորձություններից զերծ, խաղաղության և համայն մարդկության հավաքական հոգու, մարմնի, մտքի, առողջության տարի: Աստված բոլորիս պահապան:
Շնորհավո՛ր Ամանոր և
Սուրբ ծնունդ:

Սամվել ՍՄԲԱՏՅԱՆ
Ռեժիսոր, հրապարակագիր

Մեկնաբանություններ