«Հայաստանում ունեմ իմ հանդիսատեսը, որին պետք չէ ոչինչ բացատրել, նա ամեն ինչ ճիշտ ընկալում է»

«Իրատեսի» հյուրը երգիչ, երգահան ՎԱՀԱՆ ԱՐԾՐՈՒՆԻՆ է: Նախորդ տարեվերջին «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում կայացավ նրա համերգը՝ «Մաշտոց-Կոմիտաս» խորագրով: Հնչեցին Արծրունու հոգևոր ժանրի մշակումները՝ հեղինակի, «Շողակաթ» մանկական երգչախմբի (խմբավար՝ Կարինե Եզեկյան), Հայաստանի պետական կամերային նվագախմբի (դիրիժոր՝ Վարդուհի Մինասյան), Հասմիկ Բաղդասարյանի (մեներգչուհի), Նելլի Մանուկյանի (ֆլեյտա), Հովհաննես Պապիկյանի (հոբոյ), Մերուժան Տեր-Մինասյանի (գալարափող), Արշավիր Իսահակյանի (գալարափող), Ալեքսանդր Սահակյանի (հարվածային գործիքներ) կատարմամբ:
Մեր զրույցն անդրադարձ է համերգային այդ նախագծին և Վահան Արծրունու ստեղծագործական կյանքին առհասարակ:

«ՀԵՏԱՔՐՔՐՈՒԹՅՈՒՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅԱՆ, ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՐՄԱՏՆԵՐԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ»

-Ռոք ժանրում իր երաժշտական կենսագրությունն սկսած Վահան Արծրունին ի՞նչ ճանապարհ է անցել՝ պրակտիկ և հոգևոր իմաստներով, մինչև հասել է հոգևոր շարականների խորհրդավոր աշխարհ, մինչև «Մաշտոց-Կոմիտաս» համերգային նախագիծ:
-Ի սկզբանե ենթադրվում էր, որ իմ կյանքը պիտի ընթանա բոլորովին այլ ուղղությամբ՝ բժշկական ինստիտուտ, բժշկի կարիերա: Անցումը դեպի երաժշտություն կատարվեց ռոք երաժշտության շնորհիվ, «Բիթլզի» հմայքն ունեցավ իր մեծ դերը, իմ գործիքը դարձավ կիթառը: Իհարկե, դա սկզբում ընդամենը դպրոցական հոբբի էր, բայց այդ տարիներից արդեն ռոք խումբ ստեղծելու գաղափարը կար: Գրվում էր երաժշտություն, ստեղծվում էին երգեր, նույնիսկ անգլերեն տեքստով էին լինում դրանք: Բայց զուգահեռ արթնացավ հետաքրքրությունը հոգևոր երաժշտության նկատմամբ: Այդ տարիներին գործում էր «Նարեկ» արական երգչախումբը՝ Մկրտիչ Մկրտչյանի ղեկավարությամբ: Դա ինքնուսներից էր բաղկացած՝ սկսած հացթուխից, գիտնականից մինչև ապագա ազգային հերոս Սիմոն Աչիկգյոզյան, «Այաս» ակումբի նավապետ Կարեն Բալայան, օպերային թատրոնի մեներգիչ Սուրեն Զուրաբյան և ուրիշներ: 35 հոգի էինք, այդ սերնդի սերուցքը, մարդիկ, որոնց միավորում էր հետաքրքրությունը ազգային երաժշտության, ազգային արմատների նկատմամբ: Հիմնականում կատարում էինք «Պատարագները», այն հոգևոր երաժշտությունը, որը մշակել է Կոմիտասը արական երգչախմբի համար, ինչպես և աշխարհիկ երաժշտության որոշ նմուշներ: Ես այդ երգչախմբում երգեցի վեց տարի, և դա նույնպես պայմանավորեց իմ կյանքի ուղին փոխելու հանգամանքը, տարավ ինձ դեպի ակադեմիական երաժշտություն: Բժշկական ինստիտուտից հետո ընդունվեցի կոնսերվատորիա՝ Գոհար Գասպարյանի դասարան: Այնպես որ, և՛ ռոք երաժշտությունը, և՛ հայկական ազգային, հոգևոր երաժշտությունը զուգահեռ եղել են իմ հետաքրքրությունների դաշտում, և դա, ի վերջո, բերեց մասնագիտական լուրջ հետաքրքրության: Քսանհինգ տարի անց սկսեցինք աշխատել այս նախագծի վրա՝ երգչուհի Հասմիկ Բաղդասարյանի հետ: Որոշել էինք, որ դա սկզբնական փուլում պիտի լինի ստուդիական ձայնագրություն միայն: Շատ արագ իրագործեցինք դա, ձայնագրեցինք մաշտոցյան 11 շարական, թողարկեցինք ձայնասկավառակ 2011 թվականին: Այդուհետ ես զգում էի, որ անհրաժեշտ է այս շարքը հանել բեմ, այն պետք է ապրի նաև բեմի վրա: Եվ քանի որ 2002 թվից ամբողջովին պատրաստ էր «Կոմիտաս. Տասը հայտնություն» շարքը, դա ասես եղավ բանալի նաև մաշտոցյան շարականների համար: Արվեց փոխադրություն կամերային նվագախմբի և փողայինների համար, և մեր առաջին փորձը եղավ դրանք «Այբ» դպրոցում ու Կինոյի և թատրոնի համալսարանում ներկայացնելը: Ամռանը նաև համատեղ շնորհանդես արեցինք ՀԲԸՄ-ի հետ, որի շրջանակներում էլ ամբողջական ծրագիրը ներկայացվեց հանրությանը: Ոչ միայն հանդիսատեսը, այլև մի շարք կազմակերպություններ հետաքրքրություն ցուցաբերեցին նախագծի նկատմամբ և առաջարկեցին համագործակցել: «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում կայացած երեկոն, կարծում եմ, գեղարվեստական բարձր նիշի վրա էր, իմ բոլոր սպասումներին համապատասխան, բոլոր մասնակիցներս մի սրտով էինք ապրում համերգի ընթացքում: Դրանից հետո օրեր շարունակ ես հետհամերգային նիրվանայի մեջ էի պարզապես:

«ԴԱՍԱԿԱՆ ԲԵՄՆ ՈՒՆԻ ԻՐ ՊԱՅՄԱՆԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՈՐԸ ՊԵՏՔ Է ԸՆԴՈՒՆԵԼ ԵՎ ՀԱՐԳԵԼ»

-Դուք խոսքի մակարդակում գրեթե չեք շփվում հանդիսատեսի հետ Ձեր համերգների ընթացքում, մի բան, որ այսօր շատ ընդունված է: Ինչու՞:
-Դա կախված է նրանից, թե ինչ ժանր եմ ներկայացնում: Եթե հնչում են երգեր, բալլադներ, այդ ժանրը թույլ է տալիս նաև շփումը հանդիսատեսի հետ խոսքի միջոցով: Նաև գործիքային երաժշտության դեպքում եմ երբեմն զգում անհրաժեշտություն մեկնաբանելու այն: Խոսքի դեպքում կա խորամանկություն, որովհետև դու բևեռացնում ես հանդիսատեսի ուշադրությունը որոշակի կետերի վրա: Իսկ «Մաշտոց-Կոմիտաս» նախագծի ակադեմիական ձևաչափը թույլ չի տալիս խոսել բեմից: Դասական բեմն ունի իր պայմանականությունը, որը պետք է ընդունել և հարգել: Դա մի դիսցիպլին է, որն իմ մեջ մշակել է իմ պրոֆեսոր Գոհար Գասպարյանը: Այդ համերգային ծրագիրը ես ներկայացրի մի բաժնով՝ համատեղելով հոգևոր և աշխարհիկ բնույթի երաժշտությունը: Կատարողների առջև խնդիր էր դրված մատուցելու այդ երկու՝ իրարից կտրուկ տարբերվող տրամադրությունները, հոգեվիճակները՝ ներդաշնակության մեջ, չտարանջատելով իրարից ընդմիջումով: Հակառակ դեպքում՝ «Մաշտոց-Կոմիտաս» նախագծի բարձր նիշը դժվար կլիներ պահել:

«ԵՐԲ ՉԵՄ ԱՇԽԱՏՈՒՄ ՍՏՈՒԴԻԱՅՈՒՄ, ՀՈՐԻՆՈՒՄ ԵՄ ԲԵՄԱԿԱՆ ՈՐԵՎԷ ՆԱԽԱԳԻԾ»

-Դուք մի ողջ համերգային ծրագիր ընդգրկող երգաշար ունեք՝ գրված Ռազմիկ Դավոյանի խոսքերով: Ժամանակակից հեղինակներից ուրիշ ո՞ւմ հետ եք հնարավոր համարում Ձեր համագործակցությունը:
-ՈՒրիշների հետ չի հաջողվում: ՈՒնեմ մի քանի երգ, որոնց խոսքերի հեղինակը ես եմ, բայց դրանք ընդամենը տեքստեր են երգերի համար: Ես շատ լավ գիտակցում եմ, որ բանաստեղծություն գրելն այլ բան է: Բանաստեղծ լինելը լրիվ այլ ֆակտուրա է, այլ հոգեկերտվածք: Ինքս, հարգելով խոսքը, զատում եմ բանաստեղծությունը գրական որևէ այլ տիրույթից: Փաստորեն, ես աշխատել եմ երկու հեղինակի հետ՝ Կոմիտասի և Ռազմիկ Դավոյանի:
-Ձեզ համար 2017 թվականը նշանավորվեց մի կարևոր իրադարձությամբ. Ձեր երաժշտությամբ էկրան բարձրացած Անահիտ Աբադի «Եվա» ֆիլմը սիրեց հայ հանդիսատեսը, և այն ընդգրկվեց «Օսկար» մրցանակաբաշխության մրցութային ֆիլմացանկում: Սա նոր ճանապարհի նախաշավի՞ղ է մեծ կինոյի աշխարհում հետագա գործունեության համար:
-Ես կինոյի համար երաժշտություն գրել եմ նաև նախկինում: Տասնյոթ վավերագրական, վեց անիմացիոն, երկու խաղարկային ֆիլմերի համար եմ գրել երաժշտություն: Իհարկե, Անահիտ Աբադի առաջարկը շատ ավելի լուրջ, ծավալուն աշխատանք էր ենթադրում: Մենք աշխատել ենք միասին կես տարի: Իմ գրած երաժշտության ծավալը գեղարվեստական ֆիլմի համար, իհարկե, շատ մեծ էր. քսանչորս երաժշտական էպիզոդ՝ քսանութ րոպե ընդհանուր տևողությամբ: Մեկուկեսժամանոց գեղարվեստական ֆիլմում դա լուրջ ծավալ է համարվում: Շատ արդյունավետ էր աշխատանքը Անահիտի հետ, մենք շատ լավ իրար հասկացել ենք: Ես միանգամից ընկալեցի նրա գերխնդիրը, գեղագիտությունը: Նա կինոյի իսկական վարպետ է՝ բոլոր առումներով: Նյուանսի, նրբերանգի վարպետ է Անահիտ Աբադը: Ֆիլմը դիտելիս դա հաստատ կզգաք: Զսպվածությունը, հնչերանգի փոփոխությունը, լույսի, ստվերի սահուն անցումը, ամե՜ն-ամեն բան արված է միևնույն բարձր նիշի վրա: Եվ այդ ամենին համապատասխան մենք կառուցում էինք երաժշտական պատկերը, որը պետք է համաչափ լիներ տեսաշարին: Դա մի աշխատանք էր, որը վայելք էր և՛ ինձ համար, և՛, կարծում եմ, Անահիտի: Ինձ համար շատ պատվաբեր է, որ աշխատել եմ այդ ֆիլմում: Ոչ թե այն պատճառով, որ այն ներկայացվել է «Օսկարի», որ արդեն մասնակցել է և հաջողություններ ունեցել մի շարք միջազգային փառատոներում, այլ առաջին հերթին ֆիլմի բովանդակության առումով: Ճակատագրերի հետպատերազմյան այդ կծիկը, մարդկային ճակատագրերի վրա պատերազմի թողած դաջվածքը, որ տրված են ֆիլմում, շատ կարևոր են: Սա վկայությունն է այն բանի, որ պատերազմի մեջ մտած անհատը այդ պատերազմի դրոշմը կրում է իր ողջ կյանքում: Այսինքն՝ ոչ մի բարիք, ոչ մի դրական փորձառություն չկան պատերազմ կոչված ողբերգության մեջ: Եվ կարծում եմ՝ ֆիլմը հենց դրա մասին է. համենայն դեպս, ես այդպես ընկալեցի և փորձեցի իմ երաժշտական տեսլականը կառուցել այդ զգացողության սահմաններում:
-Երևանի մնջախաղի պետական թատրոնում Ժիրայր Դադասյանի բեմադրությամբ ներկայացվում է Դերենիկ Դեմիրճյանի «Գիրք ծաղկանց» պատմվածքը, որի երաժշտության հեղինակն եք: Գրական գործերի հենքով երգ գրելը մի բան է, մի ամբողջ ներկայացում երաժշտավորելը՝ այլ: Ինչպե՞ս եք աշխատել այս ներկայացման ձևաչափում:
-Ժիրայրն ինձ «հետապնդում էր» 2002 թվականից, երբ լույս էր տեսել «Կոմիտաս. Տասը հայտնություն» շարքը: Որոշ ժամանակ անց ասաց, որ ամեն ինչ պատրաստ է ներկայացման համար, բացի երաժշտությունից, և ժամանակն էլ շատ կարճ է: Դժվար էր պատկերացնել, որ կարճ ժամանակում կգրվի երաժշտություն ամբողջ ներկայացման համար, մանավանդ որ մնջախաղային ներկայացումը ենթադրում է անդադար երաժշտություն: Ես մտածում էի, որ ինձ անհրաժեշտ են տարիներ, բայց Ժիրայրն ասաց, որ ես այդ երաժշտությունն արդեն գրել եմ. նկատի ուներ «Կոմիտաս. Տասը հայտնություն» շարքը: Նա մատնանշեց շարքի մի քանի հատված, որոնց, իհարկե, ավելացան հատուկ «Գիրք ծաղկանց» ներկայացման համար գրված առանձին հատվածներ և Հայրիկ Մուրադյանի գրառած Վանի երգերից՝ իմ մշակմամբ: Ներկայացման մեջ Ժիրայրը հետաքրքիր համադրություն է արել հոգևոր և աշխարհիկ վիճակների՝ տալով թե՛ պլաստիկ, թե՛ երաժշտական շատ գրագետ լուծում: Բարձր գեղագիտությամբ ու նրբանկատությամբ նա համադրել է երաժշտական հատվածները միմյանց և ի վերջո ստացել մի հետաքրքիր երաժշտական պատկեր, որը, իր իսկ խոստովանությամբ, երբեմն խանգարում է ներկայացմանը, որովհետև հանդիսատեսը տարվում է երաժշտությամբ:
-Ի տարբերություն «Մաշտոց-Կոմիտաս» համերգային նախագծի՝ վերջին շրջանում առավել հաճախ հանդես եք գալիս տրիոյի ձևաչափով: Ե՞րբ և որտե՞ղ հանդիսատեսը հնարավորություն կունենա Ձեզ կրկին լսելու Մադաթ Ավանեսովի և Նելլի Մանուկյանի հետ:
-Այդ ձևաչափը վերջին տարվա նախաձեռնություններից մեկն էր: Երբ չեմ աշխատում ստուդիայում, հորինում եմ բեմական որևէ նախագիծ: Մենք Մադաթի հետ վերագործիքավորեցինք մի շարք ստեղծագործություններ և փորձեցինք համադրել իրարից շատ տարբեր երաժշտական ժանրեր՝ գեղագիտական նոր հայեցակարգը լուծելով երեք նվագարանով: Մենք մեկ տարվա ընթացքում նախաձեռնեցինք ակումբային ելույթներ, ունեցանք բազմաթիվ համերգներ Երևանի գրեթե բոլոր ակումբային հարթակներում: Եվ կարծես ինքնաբերաբար սպառվեց մեր հետաքրքրությունն այդ դաշտում: Կարծում եմ, որ եթե մենք նորից համախմբվենք, դա կլինի երաժշտական նոր ձևաչափի մեջ, և մեզ կմիանան գուցե այլ երաժիշտներ: Հիմա մենք «Մաշտոց-Կոմիտաս» նախագծի երկրորդ՝ հյուրախաղային փուլին պիտի անցնենք, որը պահանջում է լրջագույն մասնագիտական մոտեցում: Իմ գերնպատակն այս շարքը Հայաստանից դուրս նույնպես ներկայացնելն է: Այս ձևաչափն առավել ընկալելի է եվրոպական լսարանի համար, սա նաև պայմանավորված է եվրոպական նվագարանների առկայությամբ: Ցավով պիտի փաստեմ, որ հետաքրքրությունն այս նախագծի նկատմամբ դրսում շատ ավելի մեծ է, քան մեզ մոտ: Երաժշտական այս տեսակը պահանջում է որոշակի հոգածություն, հանրահռչակում, բայց և ես երջանիկ եմ, որովհետև Հայաստանում ունեմ իմ հանդիսատեսը, որին պետք չէ ոչինչ բացատրել, նա ամեն ինչ ճիշտ ընկալում է:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ