«Երևանը ինձ համար կտուրների, կատուների ու ջազի քաղաք է»

«Գրանիշ» հրատարակչությունը լույս է ընծայել ԱՆՐԻ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ «Դմբո Ջոյս» պատմվածքների ժողովածուն: Գրքի խմբագիրը Հասմիկ Հակոբյանն է, շապիկը՝ Մայա Խուտիաշվիլու: Անրին ծնվել և մեծացել է Վրաստանում, ներկայումս բնակվում է Բուդապեշտում: «Դմբո Ջոյսը» երիտասարդ գրողի երկրորդ գիրքն է:

-Ինչու՞ հենց Դմբո Ջոյս, վերնագրի ընտրությունն ինչո՞վ է պայմանավորված:
-Մի քանի տարի առաջ, երբ ընկերուհիս խոսում էր իր սիրած գրողի՝ Ջեյմս Ջոյսի մասին, Ջոյսը շատ սիրուն էր ասում: Թեև Ջոյսից ոչինչ չեմ կարդացել, մեկ-մեկ դիտմամբ խոսք էի բացում նրա մասին, որ լսեի Ջոյս բառը: Մեկ էլ սիրում էի, երբ ինձ դմբո էր ասում, որովհետև այդ բառն էլ շատ սիրուն է ասում: Հետո խնդրեցի նրան այդ երկուսը միացնել, որ հաճույքս կրկնակի լիներ: Հետո համանուն պատմվածք գրեցի: Գրքի վերնագիրն էլ դիտմամբ «Դմբո Ջոյս» ընտրեցի, որ այդ երկու բառերը միշտ նրա հետ լինեն:
-Անրի, իրական, թե հնարովի բոլոր գործերի հիմքում հուշերն են, դրանց հետքերը: Թվում է` շաղկապված են պատմվածքները: Հետաքրքիր է, կա՞ արդեն երկրորդ գրքի ուրվագիծը, ինչպիսի՞ն կլինի այն:
-Հաջորդ գրքի մասին չեմ մտածում, ինչպես նախորդի մասին չեմ մտածել: Եթե վեպ ես գրում, գիտես, որ դա գիրք է, իսկ պատմվածքի դեպքում չգիտես, ի վերջո, որտեղ կհայտնվի այն կամ քեզ ուր կտանի: Պատմվածքները հավաքվում-կուտակվում են, մեկը մյուսի տեղն է զբաղեցնում կամ կողքին է կանգնում, ու գալիս է մի պահ, երբ ուզում ես նրանց մի գրքի մեջ դնել, որ լռեցնես նրանց, որ դադարեն խանգարել քեզ, որ գրքից հետո հերթական պատմվածքն ավելի հանգիստ ու լուռ լինի: Հաջորդ գործերս երևի ինչ-որ առումով «Լայլան» ու «Խատուտիկներ՝ Խաթունային» պատմվածքների գիծը կշարունակեն: Ինձ սկսել է հետաքրքրել այն, ինչ կատարվում էր շուրջս, երբ փոքր էի: Այդ ամենը միաժամանակ իննսունականների ու հայ-վրացական առնչությունների համատեքստում յուրահատուկ է թվում: Երևի կշարունակեմ փորփրել ու հորինել նրանց, ովքեր այլևս չկան, մնացել են այնտեղ:
-Ձեր գործերում բազմաթիվ ու բազմապիսի կանայք կան: Գուցե ինչ-որ կետում նրանք նմանվում ու նույնանու՞մ են:
-Կանայք երբեք չեն նմանվում իրար:
-Նրանք պարզապես կանայք չեն, նրանց միջոցով վերլուծում ես անցյալը, ճանաչում կյանքը, ինքդ քեզ: Կարելի՞ է ասել, որ անցյալն ու ներկան շաղկապվում են այդ հուշերով:
-Հիշողությունը ինձ համար չորրորդ ժամանակն է: Անցյալը ավելի շատ այն է, ինչ մոռանում ես: Իսկ այն, ինչ հիշում ես, արդեն լրիվ ուրիշ ժամանակին է պատկանում: Թվում է՝ դա այն ժամանակն է, երբ չես էլ ապրել ինքդ, այն ժամանակն է, որը չես հասկանում, թե որ ժամանակից հետո կամ առաջ պիտի դնես: ՈՒ քանի որ գրականությունն ինքնին իր հատկություններով նման է ժամանակի հասկացությանը, ապա տրամաբանական է, որ իմ ասած այդ չորրորդ ժամանակը հոսում է հենց գրականության մեջ:
-Անդադար փնտրտուքը հեղինակին (հերոսին) դեպի ու՞ր է տանում: Գուցե այստե՞ղ է պատասխանը, գուցե սա վերադա՞րձ է.
-Ի՞նչ պատահեց,-հարցրեց Հեյլին:
-Արի Սև ծով գնանք:
-Որտե՞ղ է Սև ծովը:
-Մորս մոտ է, Հեյլի, կգա՞ս...
-Ինձ թվում է՝ վերադարձ չկա: Եթե մի տեղից կամ մեկից հեռանում ես, հետո վերադառնում, ապա դա այն վերադարձը չի, որը ենթադրվում է այս բառով, որովհետև ոչ դու ես նույնը, ոչ այդ տեղն է նույնը, ոչ էլ այդ մարդը: Ցանկացած վերադարձ ձախողվում է: Իմ հերոսները ոչ թե վերադառնում են, այլ անդադար հեռանում են: Ինչ-որ իմաստով Կիրա Մուրատովայի «Հավերժ վերադարձ» ֆիլմի հակառակ գործընթացն է տեղի ունենում: Հեռանում են, որովհետև ինչ-որ տեղ, ինչ-որ ժամանակ, ինչ-որ սխալ է թույլ տրվել, Քրիստոսից առաջ էր կամ հետո՝ չգիտեմ, հեռանում են այդ սխալից, այդ սխալի հետևանքով ու չեն վերադառնում, որովհետև այնտեղ, ուր գնում են՝ սպասող կա:
-«Ես հիմա ամեն ինչ կպատմեմ նրան,- մտածեց կինը:- Միշտ էլ հեշտ է անծանոթ մեկին պատմել քո մասին»։ «Տուր վերարկուս, գնում եմ» պատմվածքից են այս տողերը: Ընթերցողի ու գրողի կապը հենց այդպիսի՞ն է: Հե՞շտ է պատմել ամեն ինչի մասին, երբ զրուցակիցդ աներևույթ է:
-Գրելիս դու զրուցակից չունես, մենակ ես: Չես էլ մտածում ընթերցողի մասին, ուղղակի գրում ես, պատմում: Հետո արդեն ընթերցողն ինքն է ստեղծում այդ երկխոսությունը, բայց տեքստի հետ, ոչ թե գրողի: Հեշտ է, թե դժվար՝ այդ տեսանկյունից չեմ նայում, ավելի շուտ կասեի՝ ոչինչ անհնար չէ:
-«Բայց մի ժամանակ աղջիկ էի ուզում ունենալ, որ աներ այն, ինչ ինքս չեմ արել, չաներ այն, ինչ արել եմ»: Երկար մտածեցի այս տողերի մասին: Սա նշանակում է, որ մենք և՛ արածների, և՛ չարածների համար զղջու՞մ ենք, սակայն ինքներս ոչ մեկը, ոչ մյուսը՝ ապրած կյանքը շտկելու ժամանակ չունե՞նք:
-Զղջալը ոչռացիոնալ զգացում է, որը, խանգարելուց բացի ուրիշ ոչ մի դեր չունի: Եթե շտկել՝ միայն չապրած կյանքը: Ինչ վերաբերում է մեջբերած տողին, երևի ասողը անընդհատ դեմ է գնում հաստատված կարգերին, նրա մեջ բողոքը այնքան մեծ է, որ նույնիսկ ուզում է իր սեփական աղջիկը դեմ գնա իրեն՝ իրենից տարբեր լինելու ճանապարհով: Երբ մեր հասարակության մեջ հանդիպում ես բազմաթիվ օրինակների, թե ոնց է մարդու ներսի բազմազանությունը հաճախ տրորվում, ոնց որ ինչ-որ բան իներցիայով գլորվում-գլորվում է՝ իր գնդի մեջ ամեն բան առնելով, նույնացնելով, նույնը դարձնելով, հարթեցնելով, վերածելով մի զանգվածի, բնականաբար, առաջանում է բողոք, ուզում ես քո քթից այն կողմ լինի ուրիշ:
-Պատմվածքները գրվել են վերջին տարիներին՝ Երևանում, Բուդապեշտում, Թբիլիսիում: Սակայն ընդգծված չեն ժամանակը, իրականությունը այս կամ այն տեղանքը: Եթե, այնուամենայնիվ, որոշեիք գրել որևէ քաղաքի մասին, ո՞րը կլիներ դա:
-Հաճախ խուսափում եմ տեղից ու ժամանակից, որովհետև երբեմն խանգարում են ինձ, շեղում կարևորից, որովհետև տեղն էլ, ժամանակն էլ շատ գիտակցված, ձևավորված ու ընկալված ցուցանիշներ են, միանգամից կլանում են: Անտեսում եմ տեղն ու ժամանակը, նույնիսկ հերոսների ազգությունը, որ հերոսը կամ պատմությունը ամբողջ ուշադրությունը իրենց վրա գրավեն, այսինքն, ստեղծագործության գլխավոր գիծը չընկալվի կոնկրետ տեղի ու ժամանակի համատեքստում, այլ դիտարկվի առանձին, անկախ: Երբեմն դա նաև հերոսն է թելադրում՝ ես եմ, երբ ու որտեղ՝ ի՞նչ կապ ունի, ես եմ, տե՛ս, ես եմ: Բայց վերջերս կոնկրետ տեղերն ու ժամանակահատվածները սկսել են հետաքրքրել ինձ: Հասկացա, որ տեղն ու ժամանակն էլ յուրահատուկ են ու որոշիչ, երբ սկսում ես անձնական պատմությունները դիտարկել կոնկրետ այդ տեղում ու այդ ժամանակ տեղի ունեցող խոշոր իրադարձությունների ֆոնին: Գերադասում եմ այդ մասշտաբային իրադարձությունների մասին խոսել առանց տեղն ու ժամանակը նշելու, իսկ անձնական պատմությունների մասին խոսել՝ հենց այդ իրադարձությունները շեշտելով: Իսկ քաղաք ասածը շատ եմ սիրում, իրականում, կարծում եմ, իմ բոլոր պատմվածքներում քաղաքը միշտ առկա է: Բուդապեշտը երբեմն շեշտվում է պատմվածքներիս մեջ, որովհետև Բուդապեշտն այն քաղաքն է, որի մեջ գտնում ես քո տեսած բոլոր քաղաքները: Նույնիսկ Երևանն եմ գտել նրա մեջ: Մի անգամ երևանցի ընկերս ասաց՝ Երևանը ոնց որ գեշ աղջիկ լինի, բայց մեկ է՝ անտանելի սիրում ես նրան: Եթե գրեի որևէ քաղաքի մասին, դա կլիներ անկասկած Երևանը: Երևանը ինձ համար կտուրների, կատուների ու ջազի քաղաք է: ՈՒղղակի ջազը պիտի դուրս պրծնի: Մի օր այդպես էլ կլինի: Արդեն պատկերացնում եմ այդ օրը. սաքսոֆոնը հազով կոկորդը կմաքրի, ինչպես առավոտյան հարբեցողն է անում, ու կսկսվի: Կատուները դուրս են թափվելու փողոցներ: Մարդիկ բարձրանալու են կտուրները: Ես այդ Երևանում դեռ ապրելու եմ:
-Գրում եք միայն հայերե՞ն: Գիրքը այլ լեզուներով ներկայացվելու՞ է։ Հնարավո՞ր է ինքներդ էլ թարգմանեք:
-Ինքս չեմ թարգմանի: Թարգմանելը լրիվ ուրիշ էներգիա է պահանջում: Չեմ կարող իմ ստեղծագործության համար հիմա էլ ուրիշ էներգիա քամել ինձնից: Զարմանում եմ, թե ոնց է Նաբոկովը կարողացել իր «Լոլիտան» թարգմանել: Գիրքս այլ լեզուներով ներկայացնելու մասին դեռ չեմ կարող խոսել: Գրում եմ միայն հայերեն: ՈՒրիշ ոչ մի լեզու այնքան ինտիմ չէ ինձ համար, որքան հայերենը: Գրականությունն էլ ինտիմ բան է, հետևաբար՝ միայն հայերեն: Ավելին՝ միշտ հայուհիներին եմ սիրահարվել, չնայած միշտ ուզել եմ այլազգի ընկերուհի ունենալ, ասենք՝ անգլուհի կամ հունգարուհի, բայց թարսի պես սիրահարվել եմ միայն հայուհիներին: Ի վերջո, հանձնվեցի. հասկացա, որ միայն հայերեն կարող եմ սիրել:
-Ամենադիպուկ կարծիքը, գնահատականը Ձեր գրքի մասին ո՞րն է եղել:
-«Քո կանայք խելագար չեն, բայց միշտ մոտ են խելագարվելուն»։ Չգիտեմ՝ դիպուկ է, թե չէ, կարևոր էլ չէ՝ համամիտ եմ, թե չէ, ուղղակի դուրս շատ եկավ, ասողն էլ իմ հոգեբույժ եղբայրն է:
-Իսկ քննադատություններ լինու՞մ են, ինչպե՞ս եք վերաբերվում դրանց:
-Լինում են: Վերաբերվում եմ նորմալ՝ թե՛ դրական, թե՛ բացասական, թե՛ հիմնավորված, թե՛ չհիմնավորված քննադատությանը: Քննադատությունը, եթե ինձ է վերաբերում, ապա ընկալում եմ որպես մի տարածք, որտեղ ես չկամ, որը իմը չէ, դա ուրիշների տարածքն է, որտեղ իրավունք չունեմ միջամտելու, թեկուզ տվյալ կարծիքը կամ քննադատությունը համարեմ սխալ: Եթե նույնիսկ ընթերցողն ընդամենը մի գռեհիկ բառով բնորոշի իմ գրականությունը, ապա դա էլ ինձ չի հուզի, որովհետև այդ ընթերցողն իրավունք ունի իր զգացումն արտահայտելու այնպես, ինչպես ուզում է: Իսկ եթե քննադատությունը իջեցնում են անձին վիրավորելու մակարդակին, ինչը մեր իրականությունից հեռու չէ, իհարկե, դրան դեմ եմ: Ավելին՝ ես կարող եմ տվյալ անձին շատ չսիրել, թքած ունենալ նրա վրա, բայց դա ինձ բոլորովին չի խանգարում վայելելու նրա ստեղծած հրաշալի գրականությունը:
-Կարծում եք` ընթերցողին հետաքրքրու՞մ է` ինչ է գրում իր կողքին ապրող գրողը:
-Շատ կզարմանամ, եթե մի օր արթնանամ, դուրս գամ պատշգամբ, ու կողքիս հարևանը, խալաթի մեջ ձգված, գլուխը ծռի ու ասի՝ տեսնես ի՞նչ ես գրում, ա՛յ տղա:
-Ինքներդ կարդու՞մ եք ժամանակակիցներին: Կա՞ գրող, որի գրքերին կամ նոր գործերին սպասում եք:
-Երկու տարի առաջ էր. Երևանի սրճարաններից մեկում էի նստած, տեսա՝ մայթով Հասմիկ Սիմոնյանն է գալիս, այնքան սիրուն էր գալիս, այնքան սիրուն՝ այդ գարնան մեջ, այդ գույների միջից, որ մտածեցի, եթե դուրս գամ ու գրկեմ նրան, կխանգարեմ ընթացքը, չեմ տեսնի ներդաշնակ շարունակությունը՝ գնալը: ՈՒ սկսեցի նայել՝ ինչպես է գնում. այնքան սիրուն էր գնում, այնքա՜ն սիրուն: Այդ պահին հասկացա, որ միշտ սպասել եմ այդ բանաստեղծուհուն։ ՈՒ սպասում եմ:

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ