«Մեզ մոտ բացակայում են որակյալ նյութերն ու առաջավոր տեխնոլոգիաները»

Վերջերս լրացավ ճանաչված քանդակագործ, Հայաստանի նկարիչների միության երկարամյա քարտուղար ԳԱԳԻԿ ՂԱԶԱՐՅԱՆԻ 70-ամյակը: «Քանդակագործ Գագիկ Ղազարյանը փայլուն իմպրովիզատոր է, նյութին հիանալի տիրապետող վարպետ, դասական տիպի քանդակագործ, որը սիրում է նաև արխաիկան, չի խորշում նյութը գունավորելուց, ինչպես հին եգիպտական կամ գոթական վարպետները, նա պրիմիտիվը ևս ծառայեցնում է իրեն, եթե վերարտադրում է հին Երևանի բարքերը, հին Իջևանը և Արարատյան դաշտը իրենց տներով, բնակիչներով, նրանց խնջույքներով ու զվարճություններով, տարօրինակ հագուստներով, որտեղ իրար չեն խանգարում հին չուխան և սովետական «տելեգրեյկան»,- ժամանակին գնահատել է արվեստագիտության դոկտոր, ՀՀ ԳԱԱ-ի թղթակից-անդամ Վիգեն Ղազարյանը:
Ծննդյան տարեդարձը լավ առիթ էր հանդիպելու քանդակագործի հետ:

«ԻՆՁ «ՀՅՈՒՍԻՍԻ ՎԵՆԵՏԻԿՈՒՄ» ՃԱՆԱՉՈՒՄ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ ԵՆ»

-Լրացավ Ձեր 70 տարին: Կերպարվեստում անցել եք երկար ճանապարհ, հաղթահարել եք «սարեր» ու «ձորեր»: Ձեր առաջին հայտը կերպարվեստում:
-Կերպարվեստում եմ, որքան ինձ հիշում եմ, սկսած պիոներպալատից, նախ գեղանկարչությամբ էի տարված, հետո անցա քանդակագործության: Գեղանկարչություն և քանդակագործություն զուգահեռ էինք անցնում, ի վերջո հաղթեց քանդակագործը: Գեղանկարչական ունակությունները հետագայում օգտագործել եմ քանդակագործության և արձանագործության ոլորտներում:
-Յուրաքանչյուր հարցազրույցս նկարչի հետ ինձ ինչ-որ տեղ փաստի առաջ է կանգնեցնում, քանզի կամա-ակամա հարցերը կրկնվում են: Բարեբախտաբար, պատասխաններն են շատ տարբեր և անսպասելի: Եվ ահա հերթական բազմաչարչար հարցս. կինը Ձեր արվեստում «պատվավոր հյու՞ր է»:
-Դեռ ժայռապատկերներում կինը պատկերված է որպես մայր, որպես գեղեցկության մարմնացում: Անտիկ շրջանում կնոջ ներկայությունը կերպարվեստում գերակա էր: Կերպարվեստում կինը յուրաքանչյուր ստեղծագործողի կողմից յուրովի է ընկալվում: Կնոջ իդեալը կյանքում անբեկանելի մի բան է: Կարող ես փողոցում հանդիպել անծանոթ մեկին, և նա կդառնա քո կնոջ իդեալ-կերպարի մարմնավորումը մի քանի ժամ անց, արդեն արվեստանոցում աշխատելիս:
-Նկարչի կողմից կնոջ հմայքի անձնական ընկալումն ունի՞ նշանակություն կերպարի ընտրության ժամանակ:
-Իհարկե: Նա պետք է ներշնչի, թելադրի քեզ, նա կարող է լինել հողեղեն, առատ և կենսական իր մարմնաձևերում և դառնալ քո օրվա հերոսուհին:
-Ձեր հողեղեն կանայք միաժամանակ քնարական են՝ և՛ մայր են, և՛ կին են, և՛ կյանքի ուղեկից, թեկուզ և... սիրուհու անվանակարգում: Կինը ներշնչանքի աղբյուր է և՛ հոգևոր, և՛ մարմնական տեսանկյունից:
Տեղյակ եմ, որ Սանկտ Պետերբուրգում մայիս ամսին հանդես եք գալու անհատական ցուցահանդեսով: Հայ կերպարվեստագետի բեմելը նման մշակութային հռչակ ունեցող քաղաքում ի սկզբանե է գնահատելի, այնուամենայնիվ, ինչու՞ Պետերբուրգում:
-Դա ինձ համար հարազատ օջախի նման մի բան է, նախ` բարձրագույն կրթություն Լենինգրադում եմ ստացել` ավարտելով Ռեպինի անվան գեղարվեստի ակադեմիան, առաջնեկ զավակս այնտեղ է ապրում, քաղաքն ուղղակի գերում է իր մշակութային առանձնահատկությամբ և կերպարով: Ինձ «Հյուսիսի Վենետիկում» ճանաչում և գնահատում են, քաջատեղյակ են, որ ուսանել եմ հանրահայտ Միխայիլ Անիկուշինի մոտ, որը նշանավոր քանդակագործ էր և ուսուցիչ:

«ԺԱՄԱՆԱԿԻ ԸՆԹԱՑՔՈՒՄ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՂՆ ԻՆՔՆ Է ԿԱՏԱՐԵԼԱԳՈՐԾՎՈՒՄ»

-Նյութը թելադրու՞մ է ծնվելիք գործի էությունը, թե՞ կերպարն է պահանջում և գտնում իր նյութը:
-Չմոռանանք կոմպոզիցիոն հնարքների մասին, քանի որ մի բան է, երբ մշակում ես փայտը, և միանգամայն այլ է, երբ աշխատում ես քարի կամ մետաղի հետ: Միաժամանակ տուֆը, մարմարը, բազալտը յուրովի մոտեցում են պահանջում: Մասնավորապես, կենսալից կնոջ կերպարը հարիր է տուֆին, նրբագեղ կնոջ արձանիկի համար հիանալի նյութ է բրոնզը: Ասեմ, որ չունեմ առանձին նյութի ընտրություն, օգտագործում եմ այն, ինչն առկա է:
-Քարերի երկիր Հայաստանում որպես քանդակագործ լիարյու՞ն եք ստեղծագործում:
-Կզարմանաք, բայց պետք է խոստովանեմ, որ ոչ: Օրինակ, հայկական մարմարը` որպես արձանագործության նյութ, չի օգտագործվում: Մարմար ներկրվում է հիմնականում ՈՒրալից: Այնուամենայնիվ, բավարարվում եմ եղածով:
-Դե, հավանաբար, մեր քարերը նախախնամության կամոք նախ արարվել են որպես տաճար կառուցելու նյութ:
-Գուցե այդպես է: Քանդակագործի համար առաջնահերթ են վարպետությունը, սերը նյութի և նրանից ծնվող ստեղծագործության նկատմամբ: Եվ արդեն էական չէ՝ կենդանի՞ ես քանդակում, ծա՞ռ, թե՞ մարդ, պատմական հերո՞ս ես կերտում, թե՞ Աստվածաշնչյան կերպար:
-Ձեր ձեռագիրն անշփոթելի է, դա կարևո՞ր է Ձեզ համար, հատու՞կ եք ստեղծել այն, թե՞ դա, պոեզիայի լեզվով ասած, ինքնին տեսիլ է:
-Այն ինքնին է ի հայտ գալիս և ստեղծագործողի ամենակարևոր հատկանիշն է: Բառ է, խոսք է, գունանկարչական աշխատանք է, թե մոնումենտալ մի քանդակ, տվյալ անհատի էներգիան, տարերքը պետք է նրանցում դրսևորվեն:
-Ձեզ մոտ ի՞նչ վիճակ է. գործը նկատի ունեմ՝ հատկապես հաջողված: Կարողանու՞մ եք մեկընդմիշտ ավարտել և հանձնել ժամանակի քննությանը:
-Հաճախ եմ անդրադառնում անգամ շատ հաջողված գործերիս, շտկում եմ ինչ-որ բան, այլ ձևով եմ մոտենում և կատարելագործում եմ այն, քանի որ ժամանակի ընթացքում ինքը՝ ստեղծագործողն է կատարելագործվում: Ինչ խոսք, այսօր ձեռքս այն ուժն ու ամրությունը չունի, սակայն հմտության հաշվին պահպանվում է ներդաշնակությունը: Հին վարպետներից ոմանք 25 տարեկանում են գլուխգործոց ստեղծել և, դիցուք, 75 տարեկանում: Տարբեր հոգեվիճակներում են դրանք կերտվել, ավագ տարիքում համբերությունը տեղի է տալիս, քանի որ շտապում է մարդը, քաջ գիտենալով, որ իր ժամանակը նախկինի նման անսահման չէ, աչքի լույսն է նվազում, բայց չէ՞ որ մնում է հավերժականը՝ ոգին: Միքելանջելոյի ստեղծագործությունները, որոնք հասուն տարիքում են ստեղծվել, կարծես անավարտ են թվում, սակայն գլուխգործոց են:
-Դուք ստեղծագործել եք երկու իրարամերժ հասարակարգերում՝ խորհրդային և անկախական: Քանդակագործի Ձեր հայացքով ի՞նչ էական բան է փոխվել:
-Խորհրդային շրջանում քանդակագործներիս համար հիանալի բազա էր ստեղծված, այժմ այն գրեթե չկա: Այսօր չկան քար տաշող և մետաղ ձուլող վարպետներ, այնինչ ՌԴ-ում նշյալ բազան, այնուամենայնիվ, պահպանվել է: Այսօր հայ քանդակագործն ինքն է տաշում և ձուլում իր մտահղացած արվեստի գործը: Զարմանալի է, բայց այսօր Հայաստանում ավելի վատ են ձուլման գործը կատարում, քան ՈՒրարտուի թագավորության ժամանակ: Այսօր մեզ մոտ բացակայում են որակյալ նյութերն ու առաջավոր տեխնոլոգիաները:
-Մշակույթն ու արվեստը, ի թիվս կերպարվեստի, ըստ իշխանությունների, այսօր գտնվում են բացառիկ վիճակում, քանզի լիակատար ազատ են: Եվ հարցը՝ Դուք խորհրդային տարիներին կաշկանդված էիք, այսօր ազա՞տ եք:
-Ամենևին: Արվեստի մարդը, նաև այս պարագայում ես, միշտ է ազատ: Նախկինում (խորհրդային տարիներին) կար պետպատվերը, նկարիչներն ու քանդակագործները ապահովված էին մշտական աշխատանքով և բավականին բարձր գումարներով: Այն տարիներին ուղղակի արգելված էր խաչ նկարելը, սակայն դա բնավ չէր կաշկանդում արվեստագետին: Այսօր չկա պետպատվեր, անհատներն են պատվեր տալիս, և պետք է բավարարես նրանց ճաշակը կամ հրաժարվես:
-Պարոն Ղազարյան, ապշեցուցիչ հնարագիտությամբ և հետևողականորեն հենց անկախացման հաջորդ լուսաբացից փլուզվեց մշակութային գործուն համակարգը: Արվեստն ու գիտությունը, գրականությունն ու կերպարվեստը դարձան մնացորդային արժեք, հենց այսպես է պետական բյուջեն հատկացումներ կատարում մշակույթի և արվեստի ոլորտներում: Կարեն Աղամյանի հետ տարիներ շարունակ փորձել ենք պետական ատյաններին հասու դարձնել, որ, այնուամենայնիվ, նկարչի արվեստանոցն ու հյուսնի արհեստանոցը տարբեր բաներ են: Ապարդյուն: Այնինչ ԽՍՀՄ 15 հանրապետությունների շարքում ՀԽՍՀ-ի մշակույթն ու արվեստը առաջատար դիրքում էին, երբեմն էլ՝ նախանձի առարկա:
-Ժամանակակից արվեստի թանգարանը Հայաստանում եզակի էր, եզակի էին կերպարվեստի վաճառքով զբաղվող հանրահայտ սրահները, մասնավորապես Թումանյան և Նալբանդյան փողոցներում: Այնինչ, այսօր ժամանակակից արվեստի թանգարաններ և սրահներ կան գրեթե ամենուր: Ի դեպ, Հայաստան այցելող արվեստասեր զբոսաշրջիկը երկու նախընտրություն ունի՝ այցելում է Փարաջանովի թանգարան և «Գաֆեսճյան» կենտրոն: Ազգային պատկերասրահը և տուն-թանգարանները նրան չեն հետաքրքրում:

«ՀՐԱՊԱՐԱԿՈՒՄ ՊԵՏՔ Է ՏԵՂԱԴՐՎԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՁԱՆԸ»

-Մայրաքաղաքում անընդհատ արձաններ են տեղադրվում, որոնց մի ստվար մասը հենց բացման պահից չի դիմանում ժամանակի քննությանը: Այնուամենայնիվ, ի՞նչ արձանի կարիք կա այսօր:
-Հանրապետության հրապարակում պետք է երկրի գլխավոր արձանը դրվի: Թե չէ հրապարակը ոնց որ շքեղ վերարկու լինի՝ առանց կոճակների:
-Իսկ ու՞մ արձանը կցանկանայիք, որ այնտեղ տեղադրվի, տեղադրվի հենց այնտեղ, որտեղ առաջ հրաշալի կոթող պատվանդանն էր և Լենինի արձանը:
-Ոչ մեկինը, հրապարակում պետք է վեր հառնի ինչ-որ խորհրդանշական բան՝ կապված հանրապետության, հայկական պետականության հետ: Բարդ խնդիր է, ժամանակ է պահանջում և համակարգված մոտեցում:
-Անդրադառնանք Ձեր գալիք ցուցահանդեսին:
-Ի դեպ, Հայաստանից որևէ նկարիչ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայի դահլիճներում անհատական ցուցահանդեսով չի ներկայացել: Մայիս-հունիս ամիսներին է ցուցահանդեսը նախատեսված, տևելու է երկու շաբաթ: Ներկայացնելու եմ 40-ից ավելի գրաֆիկական աշխատանք և հավանաբար մեկ տասնյակ քանդակ: Բոլոր ծախսերը հոգում ենք ես և զավակներս:

Զրույցը՝ Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն
• Հռչակագիրը՝ փակուղում
• Կարմիր բերետավոր... դիտահորեր
• «Լաոն կհեծնի՞ կարմիր նժույգ»
• Զարթնի՛ր, Լաո (ուղերձներ Ժամանակավոր կառավարությանը)
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»

Մեկնաբանություններ