Բոլորի պայքարը բոլորի դեմ

Մինչ քաղաքն աղմկում ու իշխանափոխություն էր պահանջում, «Նորավանք» հիմնադրամում ապրիլի 25-ին կազմակերպվել էր կլոր սեղան` «ԵԱՏՄ. Առաջին երեք տարիների արդյունքները և տեսանելի հեռանկարները» թեմայով, որին հակառակ խցանումներին ու փակ փողոցներին, մասնակցում էին ՌԴ, Բելառուսի ու Ղազախստանի դեսպանատան ներկայացուցիչները, Երևանի պետհամալսարանի Արևելագիտության ֆակուլտետի ուսանողները:

Պատմական գիտությունների թեկնածու, ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ Արմեն Մանվելյանի զեկույցի թեման էր «Հայաստանի էներգետիկ անվտանգությունն ու եվրասիական ինտեգրումը` էներգետիկ զարգացման հեռանկարները»: Նրա գնահատականով` ԵԱՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցության տնտեսական էֆեկտը հատկապես նկատելի է Հայաստանից ԵԱՏՄ երկրներ արտահանումների մեծացումով` 25%, բայց լիակատար էֆեկտի համար պետք է ԵԱՏՄ երկրներ արտահանել նաև էլեկտրաէներգիա: Տնտեսագետները նշում են, որ ինտեգրման գործընթացների առանցքային նպատակը երկրի մրցունակության բարձրացումն է:

Հատկապես փոքր տնտեսությամբ երկրների համար շատ կարևոր է պատրաստի արտադրանքի արտահանման աճը, որը ավելի մեծ ԱԱՀ ունի: ԵԱՏՄ ընդհանուր էներգետիկ շուկայի ստեղծումը էներգետիկայի արտահանման նոր հնարավորություններ է ստեղծում և ոլորտում նոր ներդրումներ կարող է բերել: Այդ հեռանկարը մեծացնում է երկրի մրցունակությունը էներգետիկ ոլորտում, որ դրականորեն կազդի երկրի էներգետիկ անվտանգության բարձրացման վրա:

Իսկ Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության խնդիրները հատուկ տեղ ունեն ազգային անվտանգության համակարգում: Էլեկտրաէներգիայի սպառման սահմանափակ պահանջարկը խոչընդոտ է էնեգետիկ շուկայի զարգացման համար: ԵԱՏՄ-ին միանալու Հայաստանի որոշումը թելադրված էր նաև էներգետիկ խնդիրներով: Հայաստանի առաջ նոր հնարավորություններ են բացվում էներգասպառող երկրից վերածվելու էներգաարտահանող երկրի: Պարոն Մանվելյանը կարծիքով` Հայաստանի, իբրև էներգետիկ սպառողի ինքնաբավությունը չի կարող համարվել ռազմավարական առումով նրա էներգետիկ անվտանգության երաշխիք: Պատճառը էներգիայի պահանջարկի մեծացումն ու նոր տեխնոլոգիաների, ներդրումների պահանջարկի մեծացումն է այդ ոլորտում: Սահմանափակ սպառումը խոչընդոտում է էներգետիկ ոլորտում մեծ ներդրումների ներգրավումը, որովհետև փոքր շուկան ներդրողների համար մեծ հետաքրքրություն չի ներկայացնում` նույնիսկ պետական երաշխիքների առկայությամբ: Մինչդեռ նոր էլեկտրակայանների կառուցման համար Հայաստանին ֆինանսական մեծ ներդրումներ են պետք: Հայաստանը սպառում է 1300 մեգավատ էլէներգիա և արտահանման սահմանափակ հնարավորություններով գրավիչ հարթակ չէ ներդրողների համար, ուստի պետք է կայուն ելք ունենալ մեծ էներգասպառող շուկաներ: ԵԱՏՄ-ին անդամակցումը կարող է նոր շնչռություն բացել էներգետիկ արդյունաբերության համար: Հայաստանը էներգասպառողից կարող է դառնալ էներգաարտահանող: Այդ հեռանկարը փոխում է էներգետիկ ոլորտի դերը տնտեսության ընդհանուր կառուցվածքում` հնարավորություն տալով դառնալ տնտեսական աճի լոկոմոտիվ: Հայաստանի էներգետիկ շահերի առաջմղման համար ԵԱՏՄ էներգետիկ շուկայում կարևոր է էլէներգիայի մրցունակությունը: Մրցակցությունը կարող է դրական ազդել Հայաստանում էլէներգիայի գնի նվազման վրա:

Քաղաքական գիտությունների թեկնածու, ԵՊՀ դոցենտ, Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ Գրիգոր Բալասանյանը նախընտրել էր մեկնաբանել «Ինտեգրացիոն գործընթացները եվրասիական տարածքում»:

Նա հիշեցրեց, որ «քաղաքակրթություն» հասկացությունը գիտական գրականության մեջ օգտագործվում է հիմնականում երկու նշանակությամբ` «համաշխարհային քաղաքակրթություն»` իբրև մարդկության զարգացման փուլ և «լոկալ քաղաքակրթություն», որ Նիկոլայ Դանիլևսկին բնութագրում է իբրև հասարակության հատուկ «պատմամշակութային տիպ»: Առնոլդ Թոյնբիի կարծիքով` լոկալ քաղաքակրթության էությունը «մարդկանց կայուն հանրությունն է, որ միավորվել են գլխավորապես հոգևոր ավանդույթներով ու տարածքային սահմաններով», Սեմյուել Հանտինգտոնի կարծիքով` «մարդկանց ամենաբարձր մշակութային ընդհանրությունը և մշակութային նույնականացման ամենալայն մակարդակը` բացի նրանից, որ մարդուն բաժանում է կենսաբանական մյուս տեսակներից»: Գրիգոր Բալասանյանի գնահատականով` լոկալ քաղաքակրթությունը ուշադրությունը կենտրոնացնում է մշակութային գործոններին` փաստացի քաղաքակրթությունը նույնացնելով մշակույթի հետ: 2017-ը բեկումնային տարի դարձավ առաջատար աշխարհաքաղաքական սուբյեկտների համար` ԱՄՆ-ի, Չինաստանի, ԵՄ-ի ու ԵԱՏՄ-ի: 2017-ի նորությունը փաստն էր, որ 5-6 քաղաքակրթությունների տնտեսական չափումը դարձավ տարադրամային գոտի ձևավորելու նրանց ունակությունը: Դոլարի, եվրոյի, յուանի, իենի ու ռուբլու գոտիները հիպոթետիկ պետք է համընկնեն սուբգլոբալ քաղաքակրթությունների հետ: Այսինքն` եվրասիական քաղաքակրթության սահմանները պետք է համընկնեն եվրասիական դրամական միավորի գործունեության սահմանների հետ: Հետխորհրդային տարածքի նոր պետությունների համար առանցքային հասկացություն է իրենց ներքին ու արտաքին քաղաքականության մեջ ազգային շահը, բայց պետք է հասկանալ իմաստը և տարբերակել կոնկրետ քաղաքական լուծումներում ազգային, հակազգային ու կեղծազգային շահերը, որ ինտեգրման գործընթացներում հասկացվի ազգայինի ու վերազգայինի չափը: Եվրաինտեգրումը կարող է վերազգային լինել ձևով, բայց հակաազգային բովանդակությամբ` խոսքը սեփական քաղաքակրթության սահմաններից դուրս գալու մասին է: Շատ դժվար է միաժամանակ երկու քաղաքակրթություններում լինել:

«Նորավանք» հիմնադրամի տնօրեն, Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ Գագիկ Հարությունյանը ներկայացրեց եվրասիականության հայեցակարգային հիմքերը` եվրասիական ինտեգրումը իբրև տարածաշրջանային մեգանախագիծ: Եվրասիականության հայեցակարգի պատմությունը հիշեցնելուց հետո պարոն Հարությունյանը անցավ անցած դարի 90-ականներին և հասավ մեր օրերին: Նա նշեց, որ միաբևեռ աշխարհակարգի դեպքում ամեն ինչ ենթարկվում է միասնական կենտրոնին, որը թելադրում է խաղի կանոնները իր գաղափարական, քաղաքական ու տնտեսական պատկերացումների համաձայն: Այդ դեպքում լիովին անտեսվում են այլ երկրների շահերը: Եվրասիական գաղափարներին հակված վերլուծաբանները անհամբեր սպասում էին այն ժամանակներին, երբ աշխարհը կդառնա բազմաբևեռ, իսկ ժողովուրդները կսկսեն զարգանալ իրենց քաղաքակրթական ավանդույթների ու գաղափարական պատկերացումների համապատասխան:

Նրա կարծիքով` միակենտրոն համակարգից բազմակենտրոնին անցումը քաոտիկ է: Սկզբում թվում էր, որ դրանք անցումային շրջանի «արատներն» են, բայց գործընթացը դժվարացել է և շատերն են հիմա ասում, որ քաոսը դեռ երկար կտևի: Ժամանակակից իրականությունը բարդացնում է կանխատեսել այն իրականության բնութագրիչները, որ գալու է քաոսից հետո: Արդյունք ունենալու համար պետք է համարժեք ընկալել կատարվողը և վերաիմաստավորել որոշ կարծրատիպեր: Ներկա իրավիճակի առանձնահատկություններից է, որ գործնականում ջնջված են պատերազմի ու խաղաղության սահմանները, վերջնականապես արժեզրկվում է միջազգային իրավունքը: Որոշ վերլուծաբաններ այս վիճակը բնորոշում են «բոլորի պայքարը բոլորի դեմ: Ակդ պատճառով աշխարհն այսօր նույնացվում է ոչ թե շախմատի տախտակի, այլ քիքբոքսինգի հարթակի հետ: Այս պայմաններում քաղաքականություն վարելը պահանջում է ինտելեկտուալ ու բազում այլ ռեսուրսներ, բայց նախևառաջ` շախմատիստի մտածելակերպից այլ մտածելակերպ:
Տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր, Եվրասիական փորձագիտական ակումբի տնտեսական հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար Աշոտ Թավադյանը գտնում է, որ ԵԱՏՄ-ն զրոյից չի ստեղծվել, այլ այն ինֆրակակառույցների հիման վրա, որ ձևավորվել էին նորանկախ պետությունների Ռուսական կայսրությունում ու ԽՍՀՄ-ում գտնվելու 100-ամյակում: Նրա զեկուցման թեման ԵԱՏՄ-ի նշանակությունն էր Հայաստանի տնտեսության համար:

Անփոփոխ են մնացել էներգետիկ ու տրանսպորտային համակարգերը, ԽՍՀՄ-ի ժամանակ կառուցված խողովակաշարերը, երկաթուղիներն ու ավտոմայրուղիները: Նա գտնում է, որ էներգետիկան ու տրանսպորտային համակարգն են դարձել եվրասիական ինտեգրման լոկոմոտիվը: Ռեալ, ակտիվ, ազգային դիվանագիտությանը, ավանդական արժեքներին ու միջազգային իրավունքի վրա հենված քաղաքականությունը աստիճանաբար ստեղծել է եվրասիական տարածքը: ԵԱՏՄ-ն, ՀԱՊԿ-ը և այլ նախագծեր հետխորհրդային տարածքում դինամիկ զարգացել են: Նրա կարծիքով` ԵԱՏՄ-ն բոլոր հնարավորություններն ունի դառնալ լիարժեք և մրցունակ վերազգային միավորում, որ ի զորու է արդյունավետ ու համաձայնեցված մակրոտնտեսական քաղաքականություն վարել, համակարգել տարադրամային քաղաքականությունը և ձեռքբերել ֆինանսական ու տնտեսական ինքնիշխանություն: Աշոտ Թավադյանի գնահատականով` Հայաստանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին, ապա ԵԱՏՄ-ին ռազմավարական քայլեր էին, որ երաշխավորեցին Հայաստանի անվտանգությունն ու տնտեսական զարգացումը: Տարածաշրջանի մարտահրավերները հաշվի առնելով`Հայաստանի անվտանգության առանցքային երաշխիքը եվրասիական ինտեգրումն է, տնտեսական ու ռազմաքաղաքական դաշինքը Ռուսաստանի ու նրա դաշնակիցների հետ: Ինտեգրացիոն գործընթացները և ռազմաքաղաքական համագործակցությունը սերտ փոխկապակցված են: Նա արդիական է համարում Չինաստանի, Հնդկաստանի հետ միասնական տարածքի ձևավորումը` կարևորելով ՇՀԿ-ի ներուժը: Նա նշեց, որ 2017-ին առաջին անգամ Հայաստանից արտահանումը կազմեց 2.2 միլիարդ դոլար և արտահանման 25% աճ գրանցվեց: ԵԱՏՄ անդամակցության 2 տարիներին Հայաստանի արտահանումը աճել է 50%, որ մրցունակության համար կարևոր գործոն է: Ապրանքաշրջանառությունը Ռուսաստանի հետ աճել է 30%` կազմելով 1,750 միլիոն դոլար: Առաջնահերթ խնդիր է արտահանման դիվերսիֆիկացումը: 2017-ին աճել է քիմիական ու դեղագործական արտադրանքի արտահանումը (71.4 %), փայտանյութի (50.5%), տեքստիլի (35%), սննդի (27%): Պետք է օգտագործել ԵԱՏՄ պայմանագրի բոլոր հնարավորությունները համաետղ ձեռնարկությունների ստեղծման համար: Հեռանկարներ կան ԵԱՏՄ երկրների հետ պաշտպանական արդյունաբերության, նանոտեխնոլոգիայի, մեքենաշինության, սարքաշինության ոլորտներում, ներդրումների ներգրավման հեռանկարներ կան շինանյութերի և գունավոր մետաղների, քիմիական ու թեթև արդյունաբերության, գյուղատնտեսության, սննդի արդյունաբերութան մեջ:

Անահիտ Ադամյան
Հ.Գ. Եվրասիական փորձագիտական ակումբի համակարգող Արամ Սաֆարյանը հավարտ կլոր սեղանի` ամփոփեց արդյունքները.
-Եվրասիական փորձագիտական ակումբը այս քննարկումը կազմակերպում էր ավելի քան մեկ ամիս: Այն զեկուցումները, որ այսօր հնչեցին, մեր մշակումներն են եվրասիական տնտեսական ինտեգրման հեռանկարային զարգացման հարցեր, որ դարձել են արդիական, երբ հարկ էր իմաստավորել մեր երկրի տեղն ու դերը եվրասիական ինտեգրման գործընթացում: Եվ ՌԴ, և Բելառուսի, և Ղազախստանի դեսպանատները տեղյակ էին մեր փորձագիտական ուսումնասիրությունների մասին, մեծ հետաքրքրություն են դրսևորում և այսօր այստեղ ունեին իրենց ներկայացուցիչներին: Մենք անպայման տարածելու ենք մեր ուսումնասիրությունները, նաև Հայաստանի սահմաններից դուրս: Հուսամ, որ ԵԱՏՄ կենտրոնակայանում` ԵՏՀ-ում ևս մեր նյութերը պահանջարկված են լինելու` նկատի ունենալով, որ Եվրասիական շաբաթն այս տարի անցլացվելու է Հայաստանում հոկտեմբերի` 23-26-ին և կարևոր է այդ շաբաթը դարձնել ինտելեկտուալ մտքի տոն, երբ եվրասիական տարածքի լավագույն մտածողները կկարողանան միմյանց հետ փոխանակել իրենց տեսակետները: Եվրասիական փորձագիտական ակումբը եվրասիական շաբաթին մասնակցելու է ամենաակտիվ կերպով:
«Նորավանքում» կազմակերպված քննարկման բոլոր նյութերը տեղակայված են soyuzinfo.am կայքում:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ