«Եթե մենք բավարար չափով չենք զբաղվում երիտասարդների դաստիարակությամբ, ապա դա անում է ներքին տականքը»

«Իրատեսը» շարունակում է զրույցը ազգագրական պարերի մասնագետ, «Կարին» ազգագրական համույթի հիմնադիր և գեղարվեստական ղեկավար, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍՅԱՆԻ հետ:

(Նախորդ մասը)

-Պարոն Գինոսյան, Ձեզ իրատեսական թվու՞մ է պատերազմական, քաղաքական ենթատեքստերից զերծ հարցազրույցների հեռանկարը պարուսույց Գագիկ Գինոսյանի հետ:
-Քանի դեռ մեր կողքին գտնվում է մի երկիր, որը բռնազավթել է մեր հայրենիքի ամենամեծ հատվածը, քանի դեռ այդ երկիրը կազմալուծված, կործանված չէ, քանի դեռ մեր հայրենիքը վերականգնված չէ, քանի դեռ ներկայիս Հայաստանը՝ ՄԱԿ-ի ընդունած իր տարածքով, ռազմավարորեն անխոցելի տարածք չէ (սա ես որպես ռազմական կրթություն ստացած մարդ եմ ասում), մեզանում պատերազմական կամ կիսապատերազմական իրավիճակը մնալու է նույնը: Իհարկե, այսպիսի հարցերից ցանկացած մտավորական, արվեստագետ կարող է խուսափել, բայց ոչ նա, որն իրեն քաղաքացի է համարում: Յուրաքանչյուրն այս ամենի մասին պիտի իր տեսակետն ունենա՝ գոնե դաստիարակության, քաղաքացիական սեփական կեցվածքի դրսևորման մակարդակով: Լեոնիդ Ազգալդյանն ասում էր, թե մեր օրերի մտավորականները հիմնականում ցածր բարոյականության, ցածր հոգեկերտվածքի տեր մարդիկ են: Իրականում այսօր շատ քիչ են որձ (ներեցեք բառիս համար) մտավորականները, որոնք իրենց տեսակետները հայտնելուց չեն խուսափում: Լավ կլիներ, որ ունենայինք իրական մտավորականություն, ոչ թե մտավորականություն, որը, Նժդեհի խոսքով՝ իշխանության կցորդն է, լծորդը կամ իշխանության կառքը քաշողը:

-Ի՞նչ առաջնահերթություններ ունեն այսօր մտավորականները, հատկապես ո՞ր հարցերն են հրատապ, որոնց լուծմանը պիտի ծառայեցնեն նրանք իրենց ներուժը:

-Կարծում եմ` շատ լուրջ խնդիրներ կան ռազմահայրենասիրական դաստիարակության հիմքում, որի հայեցակարգը հիմա արծարծվում է: Իհարկե, կան մարդիկ, որոնք ասում են, թե ծիծաղելի է հայրենասիրության մասին խոսելը, որովհետև դա նույնն է, թե ասես՝ սիրիր ծնողիդ: Ինչ-որ չափով համաձայն եմ, ինչ-որ չափով՝ ոչ: Որովհետև, ցավոք, երբ մենք չենք կարողանում բավարար ժամանակ հատկացնել երեխային մայրական գորով կամ հայրական իմաստություն փոխանցելու համար, գտնվում են «լավ» հարևաններ, որոնք երկու կոնֆետ տալով՝ կարողանում են նրան լարել ծնողի դեմ: Նույնը կատարվում է մեր հասարակության պարագայում. եթե մենք բավարար չափով չենք զբաղվում երիտասարդների մեջ հայրենասիրության դաստիարակությամբ, դա անում է ներքին տականքը, որը հնդկական սերիալների, նաև համացանցով՝ թուրքական սերիալների միջոցով «դաստիարակում է» մեր երիտասարդներին այնպես, որ նրանք հայրենիքից են երես թեքում, չեն զգում իրենց այդ հայրենիքի զավակ ու չեն գիտակցում, որ այդ հայրենիքի պաշտպանն են: Այս տեսակետից մենք լուրջ բացթողումներ ունենք: Իհարկե, իշխանություններն էլ ռազմահայրենասիրական դաստիարակության հորձանուտում փորձում են հօգուտ իրենց նավարկել, իրենց համար շահավետ բանաձևումներով ամեն ինչ ներկայացնել: Բայց, այդուհանդերձ, հայրենասիրական և նրա մաս կազմող ռազմահայրենասիրական դաստիարակությունը, այն էլ Հայաստանի այսպիսի աշխարհագրական դիրքի և այսպիսի իրադրության ժամանակահատվածում, չափազանց արդիական խնդիր է: Եթե մենք այս դաստիարակությունը չենք տալիս մեր երիտասարդներին, հետո չպիտի զարմանանք, որ նրանք ստրկամիտ են, որ 10000 դրամով իրենց ձայնն են վաճառում, որ արտագաղթում են, որ դասալիք են: Հայրենասիրությունը բնական զգացում է, բայց երբ մարդուն մոլորության մեջ են գցում, դաստիարակում այլ արժեքներով, նա շեղվում է: Մարդը կարող է իր ծնողին շատ սիրել, բայց այնքան վախկոտ լինել, որ հարկ եղած դեպքում չկարողանա պաշտպանել նրան: ՈՒրեմն պիտի նրան ներարկել այդ ոգին, արժանապատիվ որակ դաստիարակել, որպեսզի մարդը գիտակցի, որ սեփական կյանքն ավելի փոքր արժեք ունի, քան իր, առավել ևս իր ազգի, իր հայրենիքի արժանապատվությունը: Երբ հոր աչքի առաջ աղջկան են բռնաբարել, ու նա չի փորձել կանխել, սա խոսում է այն մասին, որ մարդն ուղղակի արժանապատվությունն է կորցրած եղել, որ ստրուկ է եղել: Եվ այսօր խոսել ռազմահայրենասիրական դաստիարակության դեմ, նույնն է, թե թրքաբարո լինել, որովհետև թուրքն էր արգելում հային զենք կրել, որովհետև դա դիտվում էր որպես ըմբոստության, ֆիդայականության նշան: Այդ արգելքի հետևանքը մենք տեսել ենք. տասը ասկյար մեկական հրացանով տանում էին գնդակահարելու, ոչխարի նման (ներողություն) մորթոտելու հազարավոր տղամարդկանց, որոնց աչքի առաջ մինչ այդ էլ բռնաբարել ու սպանել էին նրանց կանանց ու երեխաներին: Մենք ոչ թե այդպիսի հերթական սերունդը պիտի դաստիարակենք, որը փախչում է զենքից ու ասում, թե ինքը չի ուզում ռազմատենչ լինել, թե ուզում է խաղաղ ապրել, այլ պիտի դաստիարակենք սերունդ, որը գալու է մաքրելու այն ամոթը, որ կրում ենք մենք 1915-ից: Եվ մենք ոչ թե աշխարհից պիտի աղերսենք ճանաչում, այլ պիտի պարտադրենք այդ ճանաչումը: Նժդեհն ասում էր. «Ներել եք ուզում թուրքին, հաղթեք նախ»: Իսկ մենք այսօր ուզում ենք դիվանագիտություն խաղալ թուրքի հետ: Շահան Նաթալին ասում է. «Ով թուրքի հետ դիվանագիտություն է քարոզում, կա՛մ թուրքին չի ճանաչում, կա՛մ ինքն իրեն չի ճանաչում, կա՛մ երկուսը միաժամանակ»: Ով թուրքի հետ դիվանագիտություն է քարոզում՝ կարծելով, թե ինքն ավելի դիվանագետ է և կարող է թուրքին խաբել, նա հայկական նոր դժոխք է պատրաստում: Տարածաշրջանի ամենահզոր պետության հետ, որ մեր հանդեպ թշնամական դրսևորում ունի, մենք ո՞ր տրամաբանությամբ ենք դիվանագիտություն բանեցնում, ինչպե՞ս ենք փորձում նրա հետ խաղալ: Նույնն է, թե մուկը փորձի կատվի հետ խաղալ՝ համոզված լինելով, թե կարող է այդ խաղը նպատակային լինել, թե ինքը կարող է կատվին խաբել կամ ընկերանալ կատվի հետ: Սա ուղղակի ծիծաղելի մոտեցում է:

-Դուք ի՞նչ ելք եք տեսնում այսօրվա վտանգավոր իրավիճակից:
-Մեզ պետք է երկու-երեք սերունդ՝ ասպետական, արժանապատիվ դաստիարակությամբ, որը Հայաստանը կդարձնի օտար ոտնձգություններից ռազմավարորեն անխոցելի մի երկիր: Հաճախ ասում եմ, հիմա էլ կրկնեմ, որ պետք է առնվազն տգետ լինել՝ չհասկանալու համար, որ մեծ գումարներ են ներդրվում՝ Հայաստանում մշակույթը, ազգային դաստիարակությունը կազմալուծելու համար: ՈՒրեմն պետք է միջոցներ ձեռնարկել դրա դեմ պայքարելու ուղղությամբ: Տեսնելով, թե ինչպես են 20 և ավելի տարիներ Թուրքիան, Ադրբեջանը, հաճախ նաև Վրաստանը տնտեսապես շրջափակում Հայաստանը, ինչպես են քաղաքական լոբբինգ իրականացնում, ոտնձգություններ անում մեր հուշարձանների նկատմամբ, անգամ մեզ թելադրում, թե ում արձանը պիտի կանգնեցնենք մեզ մոտ, ումը՝ ոչ, ինչպես է Ադրբեջանը ծախսում միլիոնավոր դոլարներ՝ մեր նկատմամբ ռազմական ագրեսիա իրականացնելու նպատակով, կարելի՞ է չենթադրել, որ նույն այդ պետությունները, այլ պետությունների միջնորդությամբ, վտանգում են մեր մշակույթը, մեր ազգային դաստիարակությունը: Կան մեզ մոտ հեռուստաընկերություններ, որոնք աջակցություն են ստանում այնպիսի հիմնադրամներից (գոնե ես այդպես եմ ինֆորմացված), որոնց հիմնական հովանավորը ադրբեջանական նավթարդյունաբերական Socar ընկերությունն է: Ենթադրել, թե Socar-ը հովանավորում է հակաադրբեջանական քարոզը կամ մեր ազգային դաստիարակությունը, ծիծաղելի է: Փոխանակ հարց բարձրացնենք, թե մեր ազգային անվտանգությունն ինչպես է նայում այդ հարցին, թե ինչու այդ գործի պատասխանատուները չեն պատժվում, թե ինչու նրանց այդ գործունեությունը չի արգելափակվում, մենք ընկել ենք խոսքերի հետևից, անվերջ ասում ենք՝ մամուլի ազատություն: Բայց եթե մամուլը դավաճանության գործիք է, եթե լի է հերյուրանքով, եթե ապատեղեկություն է տարածում, եթե ստահոդ է, ինչո՞ւ պատասխանատուները չեն պատժվում: Սարգիս Հացպանյանին սուտ մատնության համար դատեցին և երեք տարով բանտարկեցին: Բանտից էլ դուրս եկավ առողջությունը կորցրած ու որոշ ժամանակ անց կնքեց մահկանացուն: Ինչու՞ մենք անձի նկատմամբ կարող ենք այդպիսի մոտեցում կիրառել, իսկ ինչ-որ կասկածելի տեղերից սնվող կազմակերպությունների հանդեպ չենք կարող մեր ադեկվատ վերաբերմունքը ցույց տալ: Շերլոկ Հոլմսն ասում էր, որ ամեն հանցագործության մեջ պետք է փնտրել տնտեսական հետք: Մեր դեպքում ես կասեի հակառակը. տնտղեք, թե Հայաստանում որ ոլորտների, որ մշակույթների կամ հակամշակույթների հետևում տնտեսական ներդրումներ կան, և պարզեք, թե ինչ նպատակի են ծառայում այդ ներդրումները, ինչ քաղաքականություն են քարոզում:
-Ասել է թե` մենք ոչ պատերազմական իրադրության մեջ էլ ենք գտնվում պատերազմում, որը մեր դեմ վարում են ոչ թե զենքով, այլ «թավշյա» մեթոդներով:
-Այո՛, այս տեսակետից Հայաստանում հզոր պայքար է ընթանում: Պատերազմն ավարտվել է, և հիմա տեսակի կռիվ է գնում: Բնականաբար, ապազգային իշխանությանը կամ իշխանության այն հատվածին, որն իշխանության է եկել հենց իր ապազգային լինելու շնորհիվ, ձեռնտու չէ դաստիարակել հայրենասեր, հայրենատեր սերունդ: Սա գիտակցելով՝ ամեն ինչ անում են, որ կազմալուծեն հայրենասիրական դաստիարակությունը, ոչնչացնեն ազգային նկարագիրը: Առանց ներքին հոգևոր որակներ, սկզբունքայնություն, ազգային արժեհամակարգի առանցք ունենալու՝ մարդը, եթե նույնիսկ շատ լուրջ տրամաբանության տեր է, վերածվում է խամաճիկի. որ կողմ թեքես, կթեքվի: Սրանք են մեր հիմնական խնդիրները, որոնցով պիտի մտահոգվենք, այնինչ մենք զբաղված ենք անկարևոր բաներով: Ցավոք, հրապարակ նետվող խնդիրները ծովի երեսի փրփուրն են, որն ավելի շատ թամաշայի էֆեկտի համար է, որպեսզի դրանով ծածկվի ծովը, և հատակի խորքային խնդիրները չերևան: ՈՒ մարդիկ վերցնում-քննարկում են՝ կեղտո՞տ է փրփուրը, թե՞ մաքուր: Իսկ թե խորքում ինչ խնդիրներ կան, ոչ մեկին չի էլ հետաքրքրում, որովհետև խորքային բաները ծածկված են այդ փրփուրով: Այստեղ հզոր մտավորականության դերի հարցն է մեջտեղ գալիս. այս կռվում կարող է հաղթել միայն արժանապատիվ, ազգային, հոգևոր կերտվածք ունեցող մտավորականությունը: Տարբեր անուններ կարելի է տալ՝ Սամվել Կարապետյան, Դանիել Երաժիշտ, Արթուր Մեսչյան, ուրիշներ: Մարդիկ, որոնք անցել են ճանապարհ, սեփական կյանքով ապացուցել իրենց կեցվածքը, իրենց անշահախնդրությունը, հաճախ նաև իրենց վրա հարվածներ ընդունելով՝ բարձրաձայնել թագավորի մերկ լինելու մասին: Մի բան, որ չեն անում վայ-մտավորականները, որ թաքնվելով ապահով տեղերում՝ ասում են, թե ուրիշ մեկին չենք կարող գտնել, ուրիշ հայր չունենք: Ստալինի ու Կեսարի ժամանակ էլ էին այդպես ասում, բայց այդ վայ-հայրերին հենց իրենց մերձավորները սպանեցին:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ