Դարձ դեպի «Հորս տունը»

Բավականին բարդ մեր օրերում հասարակության առանձին անդամներ ապրել և ապրում են ազգային պետության տեսլականով: Բնական էր հետաքրքրությունս հանդիպելու նրանց, պարզելու համար՝ որտեղի՞ց ենք եկել, ի՞նչ ենք այսօր անում և դեպի ու՞ր ենք շարժվում:
«Իրատեսի» հեղինակ ՎՐԵԺ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԻ զրուցակիցներն են ՀՀ ժողովրդական արտիստ, պարուսույց ՌՈՒԴՈԼՖ ԽԱՌԱՏՅԱՆԸ և ռազմական ու հասարակական գործիչ, «Գևորգյան մարտարվեստի դպրոց» հայրենասիրական-երիտասարդական կենտրոնի հիմնադիր ԳԵՎՈՐԳ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆԸ:

«ՎԵՐՋԻՆ ԵՐԿՈՒ ՀԱԶԱՐ ՏԱՐՈՒՄ ՄԵՆՔ ԱՆԸՆԴՀԱՏ ԿՈՐՑՆՈՒՄ ԵՆՔ»
ՎՐԵԺ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ -Պարոն Խառատյան, արվեստագետի Ձեր գնահատականը ներկա օրերին: Նաև՝ ի՞նչ է լինելու վաղը, այս հարցը հնչում է ամենուր:
ՌՈՒԴՈԼՖ ԽԱՌԱՏՅԱՆ- Վաղվա օրվա դեղատոմս առաջարկել չեմ կարող: Թավշյա հեղափոխությունից հետո քաղաքակիրթ քաոս է սկսվել: Գործող կառավարությունը պետք է գտնի կարգավորման բանալիներն ու լուծի ծառացած բազմաթիվ խնդիրները՝ ըստ կարևորության: Վտանգավոր վիճակ է, քանի որ թեկուզ և քաղաքակիրթ կամ խաղաղ քաոսի ընթացքում տարբեր խմբեր և անձինք փորձում են իրենց խնդիրներն առաջ մղել, որոնք ոչ միշտ են ազգային շահերից բխում: Շատ կարևոր է, որ փոփոխությունները կատարվեն բացառապես օրենքի սահմաններում: Սա շատ կարևոր է, քանի որ մեր նախկին իշխանությունները 30 տարի շարունակ ապրում էին սեփական փուչիկում, որն իրենք էին փչել և կտրված էին իրական կյանքից: Իսկ իրական կյանքում օրենքը խախտվում էր ամեն քայլափոխի: Եվ ինչն է ցավալի. բարձրագույն իշխանություններն են հաճախ խախտել օրենքը: Բայց դա փակուղի է տանում: Այնուամենայնիվ, եղել են կառուցողական գործեր արտաքին հարաբերություններում, որոնք անհերքելի են: Վաղվա օրվա մի խնդիր կա՝ ստեղծել այնպիսի Հայաստան, այնպիսի ազգային և պետական արժեհամակարգ, որը գնահատվի աշխարհում: Սակայն պետք չէ վերջին 30 տարվա հաղթանակներն ու նահանջը պայմանավորել մեր օրերով: Վերջին երկու հազար տարում մենք անընդհատ կորցրել ենք, այնինչ աշխարհը կառուցվում է:

Վ. Ա.- Վերջին հազար տարում, հետնարեկացիական շրջանում մեզ իշխել են քաղաքակրթական մակարդակով մեզնից շատ ցածր մակարդակի վրա գտնվող սելջուկները, մոնղոլները, ակ-կոյունլու և կարա-կոյունլու ցեղերը:
Ռ. Խ.- Ոչինչ պատահական չէ: Ինչու այլ երկրներ Ձեր թվարկած ցեղերին չթողեցին իրենց երկիր, բայց մենք թողեցինք: Պետք է հետ գնալ և հասկանալ, թե երբ ու ինչու ենք կորցրել պետականության մեր զգացողությունը: Մենք, ըստ իս, ֆիզիկապես ենք թույլ գտնվել, քանի որ հոգևոր մեր մարմինն է նահանջել, և կորցրել ենք շարունակ, չէ՞ որ հոգևոր ամուր աշխարհն է ձևավորում կայուն ֆիզիկական մարմին: Տեղին է հիշել, որ երբ 2-րդ աշխարհամարտի ընթացքում Չերչիլին առաջարկում են կրճատել մշակույթի ¥այսինքն՝ հոգևոր աշխարհի¤ վրա կատարվող ծախսերը և խնայված միջոցներն ուղղել ռազմարդյունաբերությանը, նա զարմացած պատասխանում է՝ իսկ ինչու՞ ենք մենք պատերազմում, եթե պետք է մշակույթն անտեսենք:
Այսինքն՝ մենք դարերով չենք կարողացել պահպանել մեր ֆիզիկական սահմանները, որտեղ գաղափարներ կծնվեն և կիրագործվեն այդ երկրի ֆիզիկական սահմաններում:

«ՆՐԱՆՔ ԾԱՌԱՅԵՑՆՈՂ ՉԵՆ, ԾԱՌԱՅՈՂՆԵՐ ԵՆ»

Վ. Ա.- Պարոն Գևորգյան, վերջին մեկ ամսում հանրապետությունում շրջադարձային բաներ կատարվեցին:
ԳԵՎՈՐԳ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ- Այն, ինչ տեղի ունեցավ, անխուսափելի էր, բաց դաշտ էր առաջացել, հոգևոր և մտավոր խնդիրների ամայության դաշտ, և այն պետք է լրացվեր: Ինչպես նշեց պարոն Խառատյանը, արվեստը, առհասարակ, հոգևոր աշխարհը առաջնային են մեզ համար, դա է մեզ տարբերում այլ ազգերից և ճշտում մեր դիրքը մոլորակում: Այսօր կա ինքնաճանաչողության խնդիր: Այսօր կա այն մարդու խնդիրը, որը պատրաստ է պետություն կառուցելու, նախ ինքնակառուցվելով, կառավարելով իր միտքը, մարմինը և հոգին: «Գևորգյան մարտարվեստի դպրոցում» ուսանած անձինք հենց այս սկզբունքով են կրթվել:
Վ. Ա.- Պարոն Գևորգյան, այսօր պետականություն ստեղծող անձանց իսկական սով է, ինչը պատահական չէ, քանզի այս տեսակը անցած 27 տարիներին ուղղակի տարրալուծվել է ժամանակի քաղաքատնտեսական որոգայթներում:
Գ. Գ.- Մեր դպրոցի սաները, անկախ տարիքից, հանրային դիրքից և սեռից, պետական հայոց տան շինարարներ են, իհարկե, յուրաքանչյուրն իր ունակության սահմաններում: Նրանք ազգային մտածողության կրողն են, բայց ազգայնամոլ չեն: Նրանք ծառայեցնող չեն, ծառայողներ են: Այլ կերպ ասած, մենք ունենք մարդու այն տեսակի պատրաստման խնդիր, որը հանուն գաղափարի, հանուն գործի պատրաստ է անգամ որոշակի սոցիալական ¥բայց ոչ բարոյա-գաղափարական¤ զոհողությունների: Մենք մի քանի հիմնասյան վրա ենք կառուցում երկրի տեսլականը՝ հոգևորի, մտավորի և ֆիզիկականի: Սա մշակութային համակարգ է: Այսօր նշված սյուների վրա պետք է հենվի պետական կառավարման ողջ համակարգը: Պարոն Խառատյանի հետ համալիր մի ծրագիր ենք մշակել, որը շուտով կգործարկվի: Հավատացեք, որ այսօր մեր տարածաշրջանում ունենք ամրապնդվելու, առաջնադիրքում հայտնվելու հնարավորություն:

«ԱՅՍՕՐ ՊԵՏՔ Է ԱՐԹՆԱՑՆԵՆՔ ԻՍԿԱԿԱՆ ՀԱՅԻ ՏԵՍԱԿԸ»

Վ. Ա.- Պարոն Խառատյան, Ձեր և Գևորգ Գևորգյանի համագործակցության հենքը ո՞րն է:
Ռ. Խ. -Ասացի, որ արվեստն է ձևավորում մարդու ֆիզիկական վիճակը: «Գևորգյան մարտարվեստի դպրոց» հայրենասիրական-երիտասարդական կենտրոնը պետականորեն կարևոր է, և նրանով հետաքրքրվում էին հանրապետության պաշտպանական և կրթական համակարգերը: Այսինքն՝ կրթվելով հոգեպես, կրթվում են նաև ֆիզիկապես: Մեկ տարի առաջ ծնվեց փորձարարական արվեստի կենտրոն ստեղծելու գաղափարը, որտեղ կբացահայտենք, թե որտեղ ենք կորցրել հաղթողի մեր դիրքը: Երկու հազար տարի առաջ մենք հաղթողի դիրք և ձիրք ունեինք և ի զորու էինք Հայքը ձևավորելու որպես որոշակի սահմաններում ապրող, հոգեպես և ֆիզիկապես մարտունակ պետական միավոր: Փորձարարական արվեստի կենտրոնում փորձում ենք տեսական ծեսերի միջոցով գտնել հայի արքետիպը, հայկազյան այն գենը, որն արարել և հաղթել է: Այսօր պետք է արթնացնենք իսկական հայի տեսակը: Բնավ պատահական չէ իմ և Գևորգի համագործակցությունը, չէ՞ որ նրա կենտրոնում ազգային մարտարվեստ են ուսումնասիրում, հենվելով հայկական տառակերտման սկզբունքի վրա, այսինքն՝ գենետիկ կոդի վրա:

Վ. Ա.- Պարոն Խառատյան, պարն ու մարտարվեստը, այնուամենայնիվ, ինչպե՞ս են միահյուսվում:
Ռ. Խ.- Կռահում եմ, որ իմ կերպարում բալետ եք տեսնում:
Վ. Ա.- Մեղքս չթաքցնեմ՝ այո:
Ռ. Խ.- Բալետը նախ պար է: Բայց այն մի կողմ թողնենք: Տեսեք, հին հույների մարտական վարժանքները պար էին կոչվում: Բեմադրելով հայկազունի պարը որպես մարտարվեստի հենքի վրա ստեղծված մի նոր էություն, կմոտենանք մեր հաղթական, կորսված գենին: Այսօր երկու ուղի ունենք՝ արագ շտկել անկատար շատ բաներ, մյուսը՝ ամեն բան անել ժամանակին համընթաց, չէ՞ որ ինքը՝ ժամանակը, որպես իմաստասիրական արժեք, կլոր է, որքան մոտենում ենք ավարտին, հայտնվում ենք մեկնարկում: Դեպի հաղթողի արքետիպը մեր ուղին հարթվելու է գուցե մի քանի սերնդի ջանքերով, մենք ցանկանում ենք մեկնարկը ապահովել:

«ՍԱ Է ԻՄ ԵՐԿԻՐԸ, ՍԱ Է ԻՄ ՀՈՐ ՏՈՒՆԸ»

Վ. Ա. -Այսօր իրադարձությունները զարգանում են ժամ առ ժամ: Ձեր թույլտվությամբ վերջերս Նոր Հայաստանի գոյակերպը բնութագրել եմ որպես քրեաօլիգարխիայի ավարտ և քաղաքակիրթ օլիգոպոլիայի սկիզբ: Այլ կերպ ասած, երկրի կառավարման հեռացող համակարգը քաջ ծանոթ է, սակայն ներկայումս ձևավորվող և կարծես իրական բարեփոխումներ իրականացնող վարչակարգը, այնուամենայնիվ, պետք է դառնա օրենքների իրականացումն ապահովող, չէ՞ որ ՀՀ-ն խորհրդարանական պետություն է, և գալիք խորհրդարանը պետք է որոշի՝ մենք ազգային պետականությու՞ն ենք դառնում, թե՞ մի այլ բան: Այստեղից էլ հարցս՝ այսօր կգտնվե՞ն 105 այր ու տիկին, որոնք օրնիբուն և ինքնամոռաց կծառայեն երկրին:
Ռ. Խ. -Հայաստանում բոլորը տաղանդավոր են, բայց երբ տաղանդը չի օգտագործվում, անկյուն է մղվում: Իսկ այն իր նպատակին կծառայի, երբ լինեն պետականության գործին ծառայող օրենքներ: Հայաստանում, վստահ եմ, կան 105 նվիրյալներ, որոնք կձևավորեն ազգային խորհրդարան: Բայց այսօր կա մտածելակերպի փոփոխման խնդիր: Ողջ հայությունը պետք է իր համար նշանաբան դարձնի. «Սա է իմ երկիրը, սա է իմ հոր տունը» բանաձևը: Երբ մենք գիտակցենք, որ Հայաստանը «Իմ տունը չէ, այլ իմ «հոր» տունն է», ապա կկառուցենք պետությունը: Որովհետև «իմ» հասկացությունը ենթադրում է սահմանափակվել սեփական ես-ի սահմաններում: «Հոր տան» գաղափարը պետության և հայրենիքի միաձուլման գաղափարն է: Ի դեպ, «Հոր տան» գաղափարը լսել եմ շատ հետաքրքիր մտածող, բանաստեղծ Արմեն Դավթյանից: Այս գաղափարը, ի դեպ, համաշխարհային առաջադեմ զարգացումների շարժիչ ուժն է:

«ՄԵՆՔ ՍՓՅՈՒՌՔԱՀԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ ԴԻՏԵԼ ԵՆՔ ՈՐՊԵՍ ՊԱՐՏԱՎՈՐ ԿՈՂՄ»

Վ. Ա. -Պարոն Գևորգյան, «Հորս տունը» հրաշալի գաղափար է, բայց չէ՞ որ այս տանը պետք է բնակվեն օրենքն ամեն բանից վեր դասողները: Մենք օրինապա՞շտ ենք:
Գ. Գ. -Հասկացա, թե ուր եք շեղում հարցը: Այո, աշխարհի բոլոր երկրներում հայերը դեռ հնագույն ժամանակներից օրինապաշտ մարդկանց համբավ են վայելել: Հայաստանում դա չի գործում, որովհետև պարբերաբար ընդունվում են օրենքներ, որոնք չեն բխում պետության և հասարակության շահերից և, բնականաբար, շրջանցվում են: Բնականաբար, կենսունակ և պետականաշահ օրենքները կստեղծեն մի դաշտ, որտեղ օրենքը շրջանցելը ամոթալի կլինի և կարժանանա հանրության դատին:
Վ. Ա. -Սփյուռքը և «Հորս տունը» գաղափարի իրագործումը ինչպե՞ս եք պատկերացնում:
Գ. Գ. -Լեոնիդ Ազգալդյանը առաջինն էր, որ Սփյուռքը ճանաչեց որպես Արցախի ազատագրման պատերազմի պատասխանատու և իրավահավասար կողմ: Սփյուռքից ժամանած Վազգեն Սիսլյանը, Կարո Քահկեջյանը, Հովսեփ Հովսեփյանը հենց «Հոր տան» գաղափարի ներքո եկան և ազատամարտում իրենց փայլուն դրսևորեցին, մինչև հիմա հիշում եմ նրանց ոգեշնչումն ու նվիրումը: Հիշում եմ և փշաքաղվում: Այսօր Սփյուռքի նպատակը պետք է հստակեցնել, մինչ օրս մենք, թող կոպիտ չհնչի, սփյուռքահայությունը դիտել ենք որպես պարտավոր կողմ, որը պարտավոր է իր միջոցները պարբերաբար տրամադրել հայրենիքին: Բայց Սփյուռքը կամենում է տեսնել իր երազած հայրենիքը: Կամենում է իր «Հոր տունը» շեն ու անկախ տեսնել: Չմոռանանք, որ մենք հազարամյակի շրջադարձն ենք վերապրել, Արցախի ազատագրումն ենք վայելել և Հայաստանի անկախացումը, երկու համաժողովրդական զարթոնք և ներպետական աղետալի իրադարձություններ: Այս ամենում մեծ խորհուրդ կա և մեծ պատասխանատվություն: Խորհուրդ և պատասխանատվություն՝ կառուցելու մեր «Հոր տունը»:

Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն
• Հռչակագիրը՝ փակուղում
• Կարմիր բերետավոր... դիտահորեր
• «Լաոն կհեծնի՞ կարմիր նժույգ»
• Զարթնի՛ր, Լաո (ուղերձներ Ժամանակավոր կառավարությանը)
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»

Մեկնաբանություններ