Բողոքների նոր ալի՞ք, թե՞ հեղափոխություն Իրանում

Բողոքի ցույցերն Իրանում հաստատուն մտնում են մեդիագիտակցության մեջ իբրև երկրորդ ալիք: Դժգոհության դրսևորումները կես տարի առաջվա հզոր բռնկումից հետո ամբողջությամբ չէին մարել: Այս անգամ ևս Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում զանգվածային բողոքներ են:

Investor’s Business Day-ի խմբագրականի վերնագիրն է «Իրանյան ընդվզումները և Թրամփի պատժամիջոցները` կհանգեցնե՞ն նոր հեղափոխության Իրանում»: Հեղինակը հիշում է 39-ամյա վաղեմության իրադարձություններն Իրանում` շահի իշխանության թուլացումը այն ժամանակ իրականացվում էր դժգոհության դրսևորման ալիքային գործընթացներով: Վերջին օրերին իրադարձությունների կենտրոնում, ինչպես 39 տարի առաջ, Կենտրոնական շուկան է: Առևտրականների գործադուլը վատ նորություն է այաթոլաների իշխանության համար ու վատ նշան` նախորդ հեղափոխության ժամանակ շատ դրամատիկ իրադարձություններ հենց Կենտրոնական շուկայում ու նրա շուրջ էին ծավալվում: Կրպակատերերի գործադուլն ավելին է քան բողոքն ինֆլյացիայից: Դա վերջին նախազգուշացումն է վարչակարգին` շուկայի ոչ մեծ վաճառակետերի տերերը բնավ էլ հեղափոխականորեն տրամադրված ազատամիտներ չեն, նրանք շահագրգռված են հանգստությամբ ու կայունությամբ և հանգստության ու կայունության երաշխիքներն են: Թեհրանի կրպակատերերը փողոց դուրս չեն եկել «Մահ Պաղեստինին» կամ «Մահ Սիրիային» կարգախոսներով, սակայն գարնան սկզբից ռիալի կրկնակի արժեզրկումը և իրավիճակի բարելավման հույսերի կորուստը մտնում են վարչակարգի նկատմամբ չեզոք տրամադրված քաղաքացիների գիտակցության մեջ իբրև ճանապարհային նշաններ իշխանափոխության ճանապարհին:

Հեղափոխության պահնորդների նախկին հրամանատար, իսկ հիմա գերագույն հոգևոր առաջնորդի ազդեցիկ խորհրդական, գեներալ Յախյա Ռահիմ Սավաֆին բացահայտումներ է արել` իբր բողոքների հետևում «սատանայական եռանկյունն» է` ԱՄՆ, Սաուդյան Արաբիա և Իսրայել: Այաթոլա Ալի Համենեին բողոքողների հասցեին սպառնալիքներ է տեղացել: Իրականում վարչակարգը իր ռեպրեսիվ ներուժի չնչին մասն էլ չի օգտագործել դեռ: Հենց այն պատճառով, որ բողոքները հախուռն ու ժողովրդական են, իշխանությունները կարող են բախվել ցույցերի ճնշման հակառակ արձագանքին: Ռահիմ Սավաֆիի ու այաթոլա Համենեիի խոսքերն արդեն դժգոհների վրա կատալիզատորի ազդեցություն են թողել: Կես տարի առաջ և այսօր ընդվզողների մեծ մասը բոլորովին էլ արևմտամետ այլախոհ չէ, այլ իշխանության նկատմամբ ատելությամբ լցված մարդիկ, որոնց կողոպտել է իշխանությունը և խլել համակարգի վերափոխման հույսը: Ավելին` կես տարի առաջ անկարգությունների մեջ կարևորագույն դեր էին խաղում արմատական շիաները, որ նախագահ Ռոհանիի մեջ տեսնում էին ազատականի ու իրանական Գորբաչովի: Ներկա ամբոխը բազմատարր է, բայց ազատական արժեքների կողմնակիցները շատ չեն ցուցարարների մեջ: Դժվար չէ ենթադրել, որ արևմտամետ ազատականները կվանկարկեին «Դադարեցրեք օգնությունը սիրիական արյունոտ վարչակարգին» կամ «Փողերը` կրթությանը, ոչ թե Գազայի ահաբեկիչներին»: Երբ նախադասության սկզբում «մահ» բառն է, գործ ունենք նույն մենթալ վիճակի հետ, որ Իրանի քաղաքացիներն ունեն «Մահ Ամերիկային», «Մահ Ռուսաստանին» կամ «Մահ Իսրայելին» բացականչելիս: 1979-ի հեղափոխության հետ անալոգիան չի կարող ամբողջովին համընկնել, բայց իրադարձությունների որոշ համընկնումներ արժանի են ուսումնասիրման: Նախ և առաջ խոսքը պալատական հեղաշրջման մասին չէ, այլ ժողովրդական բողոքների կենտրոնում ու տեղերում պրոֆեսիոնալ ամրապնդված ղեկավարների, որ ֆինանսապես շահագրգռված են վարչակարգի պահպանության մեջ: Մոսադի մի աշխատակից, որ 70-ականների վերջին աշխատել է Թեհրանում, իր հուշերի մեջ խոստովանել է, որ ինքն էլ կմիանար բողոքողներին, եթե Իրանի քաղաքացի լիներ:

Իր քաղաքացիների նկատմամբ մեծամիտ ու պարծենկոտ իշխանությունը, ինչպես և հիմա, այն ժամանակ էլ սահմանազատված ու անձեռնմխելի էր իրեն համարում: Շահի դեմ հեղափոխությունը նույնպես դժգոհ զանգվածների բողոք էր` տնտեսական ու սոցիալական բարեփոխումների հույսով: Ոչ ոք չէր կասկածում, որ հակակառավարական ցույցերի վերջնարդյունքը կլինի այաթոլա Հոմեյնիի ռեպրեսիվ իշխանության հաստատումը: Հիմա կատարվողի հետ նույն անալոգիան է` արմատական իսլամիստ շիականների, հեռավոր ուղերթների վարորդների կամ դժգոհ կրպակատերերի բողոքները ի վերջո կարող են հանգեցնել շիական իսլամիստական իշխանության փոխարեն պարսկական ազգայնականների իշխանության գալուն: Դա կարող է հանգեցնել հիջաբներին ու պետական պարտադրանքի այլ դրսևորումներին հրաժեշտին, բայց «արևմտյան արժեքներին» դիմելը սակավ հավանական է: Ավելի շուտ շահին վերադարձ կամ ինչ-որ ձևափոխված տարբերակ: Այսինքն` արտաքին քաղաքականության մեջ կողմնորոշում դեպի Վաշինգտոն ու կառուցողական հարաբերություններ Մոսկվայի հետ, բայց առանց հրաժարվելու կառավարման ավտորիտար հիմքերից: Ընթերցողներից ոմանք թերահավատ կհարցնեն` մի՞թե ես այնքան միամիտ եմ, որ չեմ տեսնում Վաշինգտոնի կամ Երուսաղեմի ձեռքը Թեհրանի վարչակարգը խարխլողների մեջ: Պատասխանը պարզ է` ուղիղ կապ կա նորացման ու ԱՄՆ պատժամիջոցների խստացման միջև, նաև Թրամփի ու Նեթանյահուի հռետորաբանության ու Իրանում ցույցերի: Նախագահ Թրամփը ուղիղ բերեց նոր տնտեսական փլուզման Իրանում, իսկ Իսրայելի վարչապետը կարողացավ ոչ քիչ ազդել Իրանի ժողովրդին ուղղված իր կոչերով: Սխալ է պնդումը, որ ինչ-որ մեկից ֆինանսավորվող մի խումբ սադրիչներ գործադրում են «տեխնոլոգիաներ»: Մեր առաջ իսկապես ժողովրդական բողոքներ են, որ բացի ամեն ինչից, հարուցվել են Թրամփի կոշտ քայլերով ու Նեթանյահուի հմուտ հռետորաբանությամբ:

Դատեք ինքներդ` այաթոլաների վարչակարգին, որ դարձել է հետամնացության ու մոլեռանդության խորհրդանիշ, սովորական մեղադրանքների փոխարեն, Իսրայելի վարչապետը խոսում էր ԱՄՆ-ում ու Արևմուտքում իրանցիների վիթխարի ինտելեկտուալ հաջողությունների մասին, իսկ հետո հարցնում էր` ինչու՞ այդ տաղանդները որևէ կերպ չեն դրսևորվում Իրանում: ՈՒ պատասխանում էր` որովհետև նրանց կառավարությունը փողերը վատնում է արկածախնդրությունների ու ահաբեկիչներին աջակցության վրա արտասահմանում` սեփական տաղանդներին խրախուսելու փոխարեն: Իսկ հետո խոսեց ջրային ռեսուրսների չորացման ծանրագույն խնդիրների ու Իրանի համար կենսականորեն կարևոր ջրի աղազերծման իսրայելյան տեխնոլոգիաների: Իրանում «կանաչ հեղափոխությունն» արդեն մոտ էր հաղթանակի 2009-ին, բայց ԱՄՆ-ի այն ժամանակվա նախագահ Բարաք Օբաման չաջակցեց ցուցարարներին` ցուդադրաբար օգնելով վարչակարգին: Հենց դա ապշեցրեց այն ժամանակ բողոքող իրանցիներին: ԱՄՆ ներկա նախագահը էականորեն տարբեր քաղաքականություն է վարում: Նրա խորհրդական Ջոն Բոլտոնն ասել է, որ մինչև տարեվերջ Իրանում իշխանափոխություն կլինի: Առաջարկում եմ կասկածել: Իսկ 2020-ին հազիվ թե այաթոլաները իշխանության մնալու շանսեր ունենան:
Իսկ որտե՞ղ է Ռուսաստանը: Մոսկվան ազատվում է իրեն ու նախագահ Ասադին ոչ անհրաժեշտ իրանական ներկայությունից Սիրիայում ու չի վշտանում նավթի գնի բարձրացումից:
Ավիգդոր ԷՍԿԻՆ, REGNUM

Հ.Գ. Իմաստ ունի՞ հիշեցնել, որ Ավիգդոր Էսկինը հրեա է և նրա ոչ բոլոր գնահատականներն են անկողմնակալ: Բայց բողոքի ցույցերը Իրանում շարունակվում են ու փաստացի իշխանությանը չի հաջողվում լուծումներ գտնել:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ