ԱՄՆ-ը փորձում է Իրանին ծնկի բերել, նույնը սպառնում է Իրանը

Իրանն ամերիկացիների համար, ինչպես ասում էր ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն, երբ դեռ ԿՀՎ-ի տնօրենն էր, մնում է հակառակորդ «քայլերթի մեջ»: Պետդեպարտամենտի քաղաքական ծրագրման բաժնի տնօրեն Բրայան Հուկը օրերս հայտարարեց, որ Վաշինգտոնը պատրաստվում է մինչև 0 կրճատել Իրանի նավթային եկամուտները էներգետիկ պատժամիջոցներով, որ «կվերականգնվեն նոյեմբերի 4-ին»:

Տեղեկությունը հաստատեց և ֆինանսների նախարար Սթիվեն Մնուչինը` նշելով. «ԱՄՆ-ը հետագայում կարող է առանձին երկրների մեղմացում տալ, եթե կտրուկ կրճատեն նավթի ներկրումն Իրանից», թեպետ դեռ պարզ չէ` ի՞նչ է այդ «մեղմացումը»: Թեհրանի հետ միջուկային գործարքից դուրս գալուց հետո ԱՄՆ-ը ինտենսիվ մեծացնում է ճնշումը այդ երկրի վրա: Փորձագետները տարբեր բացատրություններ են տալիս` ինչպես դա կանդրադառնա իրավիճակի վրա Իրանում ու Մերձավոր Արևելքում, իրադարձությունների զարգացման հնարավոր սցենարներ են շարադրում: Առաջինը, որ աչքի է զարնում` ԱՄՆ-ը հիմա պատրաստ չէ Իրանի հետ լայնամասշտաբ ռազմական բախման: Պենտագոնը հասկանում է, ինչպես գրում է Հոնկոնգի Asia Times-ը, որ «մարտական գործողությունները թեթև զբոսանք չեն լինելու»: Իրանը երկար ժամանակ եղել է ռազմական ներխուժման վտանգի տակ և դիմադրության մշակված ծրագրեր ունի: ԱՄՆ-ում հրապարակվում են հատուկ վերլուծական խմբերի ուսումնասիություններ, որտեղ նշվում է, որ Իրանը հնարավորություն ունի սահմանափակել ԱՄՆ-ի մուտքը Օրմուզի ու Պարսից նեղուցներ, ձախողել այդ տարածաշրջանի երկրներից էներգակիրների մատակարարումը Արևմուտքին, պարտիզանական պատերազմ վարել` օգտագործելով քաղաքական, ժողովրդագրական, կրոնական ազդակները: Իրանի նախագահ Հասան Ռուհանին հայտարարեց, որ «եթե ԱՄՆ-ը շարունակի ստիպել իր դաշնակիցներին հրաժարվել Իրանի նավթը գնել, Մերձավոր Արևելքի երկրներից սև ոսկու արտահանումը կհայտնվի սպառնալիքի տակ և ԱՄՆ-ի քայլերը հետևանքներ կունենան»: Պենտագոնը տեսական մակարդակում ի պատասխան հայտարարում է, որ մշակել է Թեհրանի հետ պայքարի նոր օպերատիվ հայեցակարգ, որի մանրամասները դեռ հայտնի չեն: Այս փուլում ենթադրվում է Իրանի դեմ պայքարել տարատեսակ պատժամիջոցներով, կրճատել բյուջեի եկամուտները նավթի վաճառքից և ներգործել ներքաղաքական իրավիճակի վրա: Առաջ բնակչության 85%-ն ապրում էր «նավթափողերից» վճարվող լրավճարների հաշվին: Երբ լրավճարներն անհետացան, սկսվեցին հուզումները: Ամեն ինչ կարող է կրկնվել հիմա:

2018-ի ապրիլից իրանական ռիալի կուրսը երկու անգան անկում է ապրել` հասնելով մեկ դոլարի դիմաց 90000 ռիալի: Արևմտյան ԶԼՄ-ները պնդում են, որ հենց դևալվացիան է զանգվածային բողոքների հանգեցրել: Վաշինգտոնը չի թաքցնում, որ մտադիր է օգտագործել ներքին դժգոհությունը իսլամական հանրապետության վարչակարգը փոխելու նպատակով: Ամերիկացիների այս որոշման մեջ աշխարհաքաղաքական գործոնը դեռ առաջին տեղում չէ, բայց երկրորդը բխում է առաջինից: Եթե Իրանում ներքին անկայունության գործընթացներ սկսվեն, դա կարող է նվազեցնել Թեհրանի ազդեցության մակարդակը Մերձավոր Արևելքում, որտեղ ուղիղ դիմակայում է ոչ միայն ԱՄՆ-ին, այլև Իսրայելին ու արաբական կոալիցիային Սաուդյան Արաբիայի գլխավորությամբ: Ապակայունացման բումերանգը հեշտությամբ կարող է նետվել Անդրկովկաս: Նախևառաջ` Ադրբեջան, որ պատմական պատճառներով ստիպված է զգայուն արձագանքել իրանական իրադարձություններին: Բաքվի ու Թեհրանի միջև կա համաձայնագիր, որ նրանք չեն կարող միմյանց շահերի դեմ գործել: Որքա՞ն երկար Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևին կհաջողվի Իրանի ու ԱՄՆ-ի նկատմամբ վարել և\և-ի քաղաքականություն, ոչ ոք չգիտի: Բաքվեցի քաղաքագետներ Իլգար Վելիզադեն ու Զարդուշտ Ալիզադեն գտնում են, որ «Իրանի ու Ադրբեջանի հարաբերությունները երբեք «գլամուրային» չեն եղել և միշտ հակասությունների կծիկ է եղել, որ հետին պլան է մղվել` զիջելով երկու երկրների պրագմատիկ շահերին»: Բայց ԱՄՆ-ը միշտ ունեցել է ու ունի «ադրբեջանական քարտը» խաղարկելու գայթակղություն` հաշվի առնելով, որ Իրանում ավելի շատ ադրբեջանցիներ են ապրում, քան` Ադրբեջանում: Կան ածանցյալ, բայց լուրջ խնդիրներ` կապված Թեհրանի նավթային եկամուտները զրոյի հասցնելու ամերիկացիների որոշման հետ: Վաշինգտոնի հիմնական տագնապները` Իրանի իշխանությունները օգտագործում են ռազմական ու բնական ռեսուրսները տարածաշրջանում իրենց ազդեցությունը մեծացնելու համար: Բացի այդ` եվրոպական երկրներին արգելակում են համագործակցել Իրանի հետ: ԱՄՆ-ի լրացուցիչ պատժամիջոցները կարող են վերաբերվել Թեհրանի հետ համագործակցող եվրոպական ընկերություններին: Առաջին հետևանքը կդառնա, ինչպես գրում է բրիտանական Financial Times-ը, «այդ երկրի հետ առևտրի փաստական սառեցումը»: Մեկ կարևոր առանձնահատկություն կա: Ի տարբերություն մինչև 2015-ի իրավիճակի, երբ ստորագրվեց համաձայնագիրը, ներկա պատժամիջոցները միակողմանի են: Չինաստանն ու Ռուսաստանը չեն միացել ամերիկացիների նավթային պատժամիջոցներին, այդ պատճառով նրանց հետևանքները Թեհրանի համար դժվար է ճշգրիտ կանխատեսել: Խոսքը Իրանի արտաքին քաղաքականության որոշակի փոփոխություննեի մասին է, որ դեռ չկան, թեպետ Ռուհանին սպառնացել է «ԱՄՆ-ին ծնկի բերել»:
Ստանիսլավ Տարասով, REGNUM

Հ.Գ. National Interest-ը գրում է, որ ԱՄՆ-ը Իրանին հաղթելու միայն մեկ միջոց ունի:
Ամիտայ Էտցիոնին գրում է, որ դեռ հայտնի չէ` ինչ է ուզում Վաշինգտոնը և ինչպես է մտադիր ուզածին հասնել: Սպիտակ տանը նորից թևածում է գաղափարը, որ պետք է ոչ թե գործող իշխանության վարքագիծը փոխել, այլ` իշխանությունը: Անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլտոնը, նախքան Սպիտակ տուն գալը, ասում էր, որ ԱՄՆ-ի նպատակը «պետք է լինի Իրանում վարչակարգի փոփոխությունը»: Նախքան պետքարտուղար դառնալը Մայք Պոմպեոն հայտարարում էր, որ «Կոնգրեսը պետք է միջոցներ ձեռնարկի Իրանի վարքագիծը, ի վերջո` Իրանի վարչակարգը փոխելու համար»: Այդ կոչերը կձախողեն բանակցությունները Իրանի հետ, որ կարող էին փոխել նրա պահվածքը, որովհետև ԱՄՆ-ը պահանջում է իշխանությունից հեռացնել կուսակցությանը, որի հետ Վաշինգտոնը պետք է բանակցի: Պատճառներից մեկը, որ սիրիական կոնֆլիկտը այսքան երկար է տևում, ԱՄՆ-ի համառ դիրքորոշումն է, որ բանակցությունների նախապայման է դնում նախագահ Բաշար Ասադի պաշտոնանկությունը: Երկու տարբերակ կա Իրանում վարչակազմը փոխելու:

Առաջինը ռազմական ներխուժումն է` այդպես եղել է Աֆղանստանում ու Իրաքում: Հաշվի առնելով մարդկային ու տնտեսական վիթխարի կորուստները ու ներխուժման կործանարար հետևանքները, այդ տարբերակից պետք է հրաժարվել: Երկրորդը Իրանի ներսում ընդդիմադիր հասարակական խմբերին աջակցելն է: Իրանում բազմաթիվ էթնիկ խմբեր կան, որոնց մի մասը բավականին բացասական զգացումներ ունի վարչակարգի նկատմամբ: Նրանցից են քրդերը: ԿՀՎ-ն փորձում է կապվել այդ խմբերի ղեկավարների հետ` ակտիվացնելու նրանց բողոքական գործունեությունը: Փողոցային բողոքները հանգեցրին իշխանափոխության Թունիսում ու Եգիպտոսում, Իրանը շատ ավելի արդյունավետ է վերահսկում իր քաղաքացիներին: Իրանում արդյունավետ է աշխատում գաղտնի ոստիկանությունը: Նրանք, որ խաղը դնում են Իրանի ժողովրդի վրա, ստիպված են երկար սպասել: Միանշանակ չէ, որ իշխանության փոփոխությունը կհանգեցնի Իրանի վարքագծի ցանկալի փոփոխության: Հասարակական խմբերը, որ կարող են տապալել գործող իշխանությանը, իրենց երկրի հայրենասերներ են, որ ավելի են ատում ԱՄՆ-ին, քան Իրանի գործող ղեկավարությանը: Եթե նրանք գան իշխանության, անպայման կաջակցեն միջուկային ծրագրի զարգացմանը: Հենց Իրանի բարեփոխիչներն են սկսել միջուկային ծրագիրը: Գործող իշխանությունը ցույց է տվել, որ շահագրգռված է ապամիջուկայնացման բանակցություններով: ԱՄՆ պաշտոնատարները կարող են լավ կապտել, եթե շունչները պահեն` սպասելով փողոցային բողոքներով իշխանության տապալմանը: Նույնիսկ եթե «փողոցը» հաղթի Իրանի իշխանությանը, ոչ մի հիմք չկա, որ նոր կառավարությունը կհրաժարվի ռազմական միջուկային ծրագրից: Իրանի վրա կարող էր ազդել ռազմական ու դիվանագիտական ճնշման համադրումը, եթե ԱՄՆ-ը ցանկանում է փոխել վարչակարգի պահվածքը, ոչ թե վարչակարգին:

Եթե ԵՄ-ն ցանկանա, կարող է իրավիճակ փոխել և լուրջ գործոն դառնալ տարածաշրջանում` պահպանելով Իրանի հետ գործարար կապերը և շարունակելով նավթի առևտուրը: Իվերջո` դա նաև ԱՄՆ-ի հետ եվրոպացիները առևտրական պատերազմի խաղաթուղթ կարող է դառնալ: Իրանի հարցին կարող է անդրադարձ լինել ՆԱՏՕ-ի գագաթաժողովում, և, իհարկե, գագաթաժողովին հաջորդող Պուտին-Թրամփ հանդիպման ժամանակ:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ