Հեղափոխության գիշերահավասարը, կամ որքա՞ն կտևի 33 ժամը

Գուցե պատահաբար էր սեպտեմբերի 23-ը, երբ Երևանն ավագանի էր ընտրում, համընկել աշնանային գիշերահավասարին, երբ Արեգակը երկնքի հյուսիսային կիսագնդից անցավ հարավային կիսագունդ, որ աստղագիտական աշնան սկիզբն է: Արեգակի սկավառակը չափեր ունի, անցումը հասարակածով տևում է 33 ժամ: Այդ օրը կոչվում է աշնանային գիշերահավասար, երբ գիշերվա և ցերեկվա տևողությունները հավասարվում են: Իսկ գուցե և պատահաբար չէր` երկնքում պատահականություններ չեն լինում, ինչպես երկրի վրա նոր ոչինչ չկա:

Երևանն ընտրեց ավագանի ու քաղաքապետ: Ի սկզբանե ՏԻՄ ընտրություններին տրվեց համատիեզերական մասշտաբ, որ իբր սեպտեմբերի 23-ին, առավոտյան 8-ից երեկոյան 20-ը որոշվելու է հեղափոխության ճակատագիրը: Որքանով էր հաշվարկը ճիշտ, վկայեց ընտրություններին մասնակցության թիվը` 43,65 տոկոս (370 323 հազար), այսինքն` ընտրելու իրավունք ունեցող 848 343 քաղաքացուց 478 020-ը չմասնակցեց: Համեմատության համար` 2017-ին մայիսի 14-ին Երևանի ավագանու ընտրություններին 842 147 քաղաքացուց ընտրության մասնակցել է 40,99 տոկոսը (345 226)։ Ինչու՞ երևանցիները, որ ապրիլ-մայիսին փակում էին երթևեկությունը ու քաղաքը դարձրել էին պաշարված ամրոց, կիսով չափ գնացին քաղաքապետ ընտրելու: Միայն չասեք, որ խթան չունեին: Հայաստանի հպարտ քաղաքացինե՞րը: Հատկապես` Երևանի՞: Ընտրակաշառքի բացակայությու՞նը նրանց ընտրատեղամաս չտարավ: Գուցե ոմանց` այո: Բայց 424 171-ի մեծամասնությանը ընտրատեղամաս չհասցրեց ընտրության արդյունքի կանխորոշվածությունը և նախընտրական կասկածելի հռետորաբանությունը, որի սկիզբը դրեց Հայկ Մարությանի սև-սպիտակը, որ հետո դարձավ Նիկոլ Փաշինյանի սև-սպիտակ: Երևանը Նիկոլ Փաշինյանին պատասխանեց, որ նրան հավատում է 44 տոկոսով, ու դա այն պատասխանը չէր, որ ընտրարշավի սկզբից ակնկալում էին ՔՊ-ականները` բացարձակ արշավ սկսելով բոլոր քաղաքական ուժերի դեմ: Ժողովուրդը Նիկոլ Փաշինյանից անվերջ հեղափոխություն չի ուզում «Միտինգ, միտինգ մինչև վերջ» բանաձևով: Առավել ևս, գալիս է պահ, ու այդ պահն արդեն եկել է, որ երիտհեղափոխականների աննահանջ էյֆորիան այլևս չի ընկալվում իբրև կառավարման միակ հնարավոր ձև: Այո, Երևանը փաստացի Նիկոլ Փաշինյանին ընտրեց քաղաքապետ, և դա պաշտոնի իջեցում է` վարչապետից քաղաքապետ, բայց դա իր ընտրությունն էր: ՈՒ այս ընտրությունից հետո Նիկոլ Փաշինյանը և միայն Նիկոլ Փաշինյանը պիտի կայացնի իր կյանքի ամենակարևոր որոշումը` արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների գնալ միապետական ու մենիշխանական նույն ռազմավարությա՞մբ, թե՞ ընդունել, որ բաժանարար գծերը հեղափոխության նպատակը չէին ու իր խնդիրը ՀՀԿ-ի իշխանությունից հետո երկիրը ՔՊ-ի իշխանությանը ենթարկելը չէ: Որ դա պարտության ճանապարհ է:

Երիտհեղափոխականները նրան չեն կարող խորհուրդներ տալ: Հրապարակային մակարդակում մայիսի 8-ից հետո թիմը խաղացել է Փաշինյանի դեմ` ստեղծելով տպավորություն, որ հեղափոխությունը ոչ թե իրավիճակ փոխելու միջոց էր, այլ գերնպատակ և անվերջ գործընթաց, և այդ գործընթացում ժողովուրդը օգտագործվում է որպես միջոց: Այս իրավիճակում Նիկոլ Փաշինյանին մնում է արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունները ոչ թե 2019-ի մայիս-հունիսին, այլ մինչև 2018-ի տարեվերջ կազմակերպելու տարբերակը` չկորցնելու համար իր ընտրախավը: Երևանի ավագանու ընտրություններում հաղթանակը լինելու է այն պատվանդանը, որի վրա ՔՊ-ն փորձելու է կառուցել ապագա հաղթանակի վերնաշենքը: ՏԻՄ ընտրությունը համապետական ընտրության հետ համեմատելը սկզբունքային սխալ է: Առավել ևս այդ հաղթանակի անվերապահությունից եզրակացություններ անելը, բայց նա ստիպված է վաբանկ գնալու: Նիկոլ Փաշինյանին մայիսից սեպտեմբեր հաջողվեց տնտեսությունը պահել կայուն մակարդակի վրա, դրամը` ևս: Բայց չհաջողվեց կանխել խայտառակ գնաճը: Չհաջողվեց ներդրումներ բերել ու աշխատատեղեր ստեղծել:

Ամենակարևորը` չկա վաղվա օրվա վստահությունը: Կան պաթետիկ հայտարարություններ, կոչեր, սպառնալիքներ ու խոստումներ:
Ընտրությունների օրը չեղան մասշտաբային խախտումներ, «տասովշչիկները» պարապուրդի էին մատնվել, ընտրակաշառքի մի քանի դրվագները ընտրության արդյունքների վրա չէին կարող ազդել: Միանշանակ` Երևանում կազմակերպվեցին օրինական ընտրություններ` տեխնիկական մասով: Բայց դա դեռ չի նշանակում, որ խորհրդարանական արտահերթ ընտրությունները, որ լուծելու են իշխանության հարցը, կլինեն հենց այս կերպ ու օրինականությունը կպահպանվի, երբ այդքան բարձր գին ունեն ընտրությունները: Երևանի ավագանին ու քաղաքապետի անձը հաստատ արտաքին քաղաքական ու տնտեսական ազդեցության չէին ձգում, իսկ խորհրդարանական արտահերթ ընտրություններում, անկասկած, լինելու է արտաքին ներգործության փորձ: Դատելով Հայաստանի վարած արտաքին քաղաքականությունից` այդ ներգործությունը բնավ էլ աննշան չէ ու գերակայում է որոշումների ընդունման մեջ:

Երևանի ավագանու ընտրություններում ՔՊ-ն օգտագործեց իր ողջ քաղաքական ռեսուրսը, որ նույնանում էր վարչական ռեսուրսի օգտագործմանը: Հազիվ թե «Իմ քայլը» հասներ նման հաջողության, եթե հանրահավաքները չվարեր Նիկոլ Փաշինյանը, որ գրեթե ինքնաբերաբար մրցակցությունից դուրս էր դնում «Իմ քայլին»: Ի՞նչ երաշխիք, որ Աժ արտահերթ ընտրություններում ՔՊ-ն մի կողմ կդնի քաղաքական հակադրության մոդելը և այդ ընտրությունները ևս չեն անցնի «մայթերին պառկացնելու», «պատերով տալու» մակարդակում: Ի՞նչ երաշխիք, որ ընտրակաշառքի ահազանգերը չեն լինի քաղաքական ուղղորդումներ, ու ոստիկանությունը չի գերազանցի իր լիազորությունները` կողմնակի ազդելով ընտրությունների արդյունքների վրա` հայերը սիրում են «զոհերին»:

Երևանի ավագանու սեպտեմբերի 23-ի արտահերթ ընտրություններում առաջադրվել էր քաղաքական 12 ուժ` ԲՀԿ. «Երկիր Ծիրանի», «Ժառանգություն», «Ժողովրդավարական ուղի», ՀՅԴ, «Հայք», ռեֆորմիստների, «Օրինաց երկիր» կուսակցությունները և «Երևանի հանրություն», «Երևանցիներ», «Իմ քայլը» և «Լույս» կուսակցությունների դաշինքները: 65 մանդատի համար: Կուսակցություններին պետք էր 6 տոկոս, դաշինքներին` 8: Մեծամասնության համար կարևորը ընթացքն էր, ոչ թե արդյունքը, նրանք ուզում էին ճանաչելի դառնալ ու ինքնաներկայանալ: Ընտրությունների արդյունքները ցույց տվեցին, որ հին ու նոր քաղաքական ուժերը 0-1 տոկոս ձայների պարագայում առանձնապես հավակնություններ չպիտի ունենան: Եթե դա հասկանալի է «Երկիր ծիրանիի», «Ժողովրդավարական ուղի», «Հայք», ՕԵԿ, ռեֆորմիստների կուսակցությունների, «Երևանի հանրություն», «Երևանցիներ» դաշինքների դեպքում, «Ժառանգությունը» և ՀՅԴ-ն իրենց արդյունքները պիտի համարեն ահազանգ` ԱԺ ընտրություններից առաջ: Հազիվ թե իր հավակնությունները բավարարված համարի նաև ԲՀԿ-ն, որ միլիարդների խոստումների դիմաց անգամ 10 տոկոսի չձգեց: Ի՞նչ կատարվեց «Լույս» դաշինքի հետ` առանձին թեմա է: Նրանք ընտրարշավի 11 օրերին փորձեցին հավասարակշռության մեջ պահել ընտրարշավը` հակադարձելով Նիկոլ Փաշինյանի հանրահավաքային գրոհներին և բացատրելով իրենց տեսակետները` սիրո ու հանդուրժողականության նրա պատկերացումներին հակադրելով իրենցը: Որքանո՞վ հաջողվեց: Առաջին հայացքից` չհաջողվեց, որովհետև երևանցիները լավագույնը խորհուրդ էին տալիս` գնացեք, Նիկոլի հետ լեզու գտեք, առանց խորանալու այդ տեսակետների տարբերության մեջ: Իրականում այդ տարբերությունը այն շանսն է, որ Հայաստանում անձնիշխանություն չի հաստատվի, որ Նիկոլ Փաշինյանի «ժողովրդաիշխանությունը» չի կտրվի ժողովրդավարությունից:

Երևանի ավագանու ընտրության արդյունքները ահազանգ են բոլորիս համար: Փաստացի` մենք շարունակում ենք մնալ հին պատկերացումների շրջագծում և փրկչի սպասումներում: Պարզապես այսօր այդ փրկիչը Նիկոլ Փաշինյանն է:
Անվերջ խոսվեց արժեքների հեղափոխությունից, իսկ արժեքներ չստեղծվեցին: Ցանկացած արժեքի հիմքում չափանիշն է: Ո՞րն է այսօր չափանիշի չափանիշը:
Այն, որ ՀՀԿ-ն փոխարինվում է ՔՊ-ո՞վ: Սիրո ու հանդուրժողականության մթնոլորտը մի քանի ամսում վերաճեց անորոշության ու ատելության մթնոլորտի: Լավագույնի սպասումներ ունեն միայն նրանք, որ հասցրել են ՔՊ-ին անդամագրվել, և նրանք, որ հույս ունեն անդամագրվելու: Այսինքն, մենք այսօր` 2018-ի սեպտեմբերի 25-ին, նույնքան հեռու ենք ժողովրդավարության իրական մակարդակից, որքան էինք 2018-ի մայիսի 1-ին: Եվ նույն խնդիրները պիտի լուծենք, որ անվերջ հռչակում ու չենք լուծում:

Իսկ խնդիրներից առաջինը և գերագույնը Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության վերականգնումն է: Այդ խնդրի լուծման հիմքում պիտի լինի բոլորիս ինքնագիտակցության վերականգնումը: Տեսականորեն մենք այդ քայլն արել ենք, գործնականում` ոչ: Եթե հետայսու էլ շարունակվի հեղափոխություն-հակահեղափոխություն հակադրությունը, մենք ավելի ենք հեռանալու մեր գլխավոր խնդրից: Մի կողմից Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում է. «Հայաստանում հեղափոխությունն արել է ժողովուրդը, ոչ մի քաղաքական ուժ հեղափոխություն չի արել»: Մյուս կողմից, ժողովրդի արած հեղափոխության բոլոր դափնիների տեր համարում է ՔՊ-ին: Ոչ մի երկրում հեղափոխությունից հետո հակահեղափոխությունը չի հաղթել, պետք չէ այդքան խորացնել բևեռացումը: Ի՞նչ տարբերություն ՀՀԿ-ի ու ՔՊ-ի միջև, եթե երկուսի էլ գործունեության հետևանքը քաղաքական դաշտի ամայացումն է դառնում: ՀՀԿ-ն ուզում էր իր իշխանությունը պահել, ՔՊ-ն հայտարարում է, որ ժողովրդի իշխանությունն է պահում: Բայց ինչպե՞ս է արտահայտվում ժողովրդի իշխանությունը, եթե միանձնյա որոշումներ է ընդունում Նիկոլ Փաշինյանը` ժողովրդի անունից:

Երևանի ավագանու ընտրությունը վկայեց, որ ամենաանպատրաստը ընտրությանը ինքը ընտրողն է: Փաստացի` միջին վիճակագրական ընտրողին Երևանում չեն հետաքրքրում իրեն ներկայացված ծրագրերը, նա ընտրում է ոչ թե գաղափար կամ ծրագիր, այլ անձ: Ընտրում է տրենդ, իսկ հետո պահանջում է աշխատանք: ՈՒ մեղադրում իշխանությանը, որ չի աշխատում, բայց ոչ իր ընտրությունը: Ընտրելու անընդունակ քաղաքացին դառնում է պետության աքիլեսյան գարշապար, որ անկայունության ու անորոշության պարարտ հող է:
Եվ ուրեմն, խորհրդարանական արտահերթ ընտրություններում էլ ստանալու ենք ՔՊ-ի մենիշխանության 80-90-տոկոսանոց պատկերը: Եվ` հերթական չկայացած մարդ-կուսակցության իշխանությունը: Այս անգամ արդեն՝ ընտրակեղծիքների ու լեգիտիմ: Իսկ մյուս կուսակցություննե՞րը: Պատկերացնու՞մ եք 10-20-տոկոսանոց ընդդիմություն, որտեղ ամբողջ քաղաքական դաշտն է: Ընդդեմ քաղաքական մենաշնորհի ու ժողովրդավարական հակակշիռ:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Նիկոլ Փաշինյանը ստացավ «հզոր, հզոր, հզոր մանդատը», որ գնա ու արտահերթ ընտրության հասնելու հարցը լուծի: Մնում է հասկանալ` ո՞ր ճանապարհով նա կգնա` ԱԺ խմբակցությունների ղեկավարների, ԱԺ նախագահության անդամների հետ քննարկումներով հարցը լուծելու՞, ինչպես խոստացել էր վերջին հանրահավաքում, թե՞ կշարունակի պնդել, որ այս խորհրդարանը չի արտահայտում ժողովրդի կամքը, ձևավորվել է համատարած ընտրակաշառքի միջոցով և պիտի լուծարվի ժողովրդի ճնշման տակ, իսկ ով դեմ գնաց ժողովրդին` կնքում է իր քաղաքական մահկանացուն, ինչպես պնդում էր նախորդ հանրահավաքներում: Ո՞ր Նիկոլ Փաշինյանը կվերադառնա Նյու Յորքից, ավելի ստույգ` Դուշանբեից: Աշնանային գիշերահավասարին բնության մեջ հաջորդում է գարնանայինը, որից հետո ցերեկները երկարում են ու ավելանում է լույսը: Որքա՞ն կտևի հասարակածով անցման մեր 33 ժամը: Նիկոլ Փաշինյանն արագացնելու է գործընթացները, ժամանակն արդեն սկսում է իր դեմ աշխատել: Ե՞րբ Ժողովուրդը կվերականգնի որոշում ընդունելու իր իրավունքը` իր ու պետության համար:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ