«Առիթ կար փրկելու գոնե ճակատային հատվածը, բայց չարվեց»

Վերջին շրջանում Երևանում տեղի ունեցող քաղաքաշինական անցուդարձի մասին իր պարզաբանումներն է ներկայացնում վերականգնող ճարտարապետ, Պատմական հուշարձանների ճարտարապետների հայկական ասոցիացիայի փոխնախագահ ՍՏԵՓԱՆ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԸ: «Պահպանե՞լ, թե՞ քանդել հին շենքերը» հարցը շարունակում է օրակարգում մնալ:

-Արամի 23 հասցեում գտնվող շենքը փրկվեց: Ինչու՞ այնքան ձգձվեց հարցի լուծումը, մինչև քանդվեց հուշարձանի պատը: Ո՞ր կետում էր սխալը, թերացումը:
-Մեր օրինակով ասեմ. վերականգնվող հուշարձանի հնագիտական ուսումնասիրման աշխատանքները սկսելիս մենք պարտավորվում ենք ցանկացած աշխատանքին զուգահեռ և ավարտից հետո, ժամանակավոր ամրակայումներ անել, որ մինչև շինարարությունը կամ վերականգնումը սկսելը խուսափենք հետագա փլուզումներից: «Փոքրիկ երգիչների» շենքը պատմամշակութային հուշարձան է, կառուցապատողին տված թույլտվության մեջ պետք է պարտավորագիր լիներ, որ շենքը չվնասի կամ եթե վնասում է, փոխհատուցի, հակառակ դեպքում քրեական պատասխանատվության պետք է ենթարկվի:
Շենքը վթարային վիճակում էր, պատին կպած հիմքերն էլ բացել են, 19-րդ դարի ո՞ր կառույցը կդիմանար: Ավելին ասեմ` նույնիսկ եթե շինարարությունը չանեին, պատը քանդվելու էր: Խնդիրն ինչ է. քանդել են, պետք է փոխհատուցեն, տարբեր եղանակներ կան փոխհատուցման: Եթե քաղաքապետարանի, մշակույթի նախարարության հետ համաձայնության են եկել, որ պետք է շենքն էլ վերականգնեն, շատ լավ է: Նույնիսկ ես կասեի՝ պատրվակ եղավ, որ շենքն ամբողջությամբ վերականգնեն ու վերանորոգեն, ինչը, անշուշտ, մեծ գումարների հետ է կապված:
-Խորենացու 13-ը քանդվեց: Տարբեր մեկնաբանություններ տրվեցին` հուշարձան չէ, չունի պատմամշակութային զգալի արժեք և այլն: Ավելի անկեղծ է «Երևանը շարունակում են քանդել» բանաձևումը:
-Այդ շենքը կառուցվել է 50-ականներին, տիպարային բնույթ էր կրում, կառուցված էր սրբատաշ քարերից՝ ամբողջությամբ ձեռքի գործիքներով մշակված: Ինձ հայտնի է երեք նման շենք՝ Դերասանի տունը՝ Մաշտոցի պողոտայում, Խանջյան փողոցի ֆուտբոլի ֆեդերացիայի շենքը և Խորենացու 13-ը` ԿԳՆ նախկին շենքը: Դրանց ճակատային մասերը գրեթե հարյուր տոկոսով նման են: Մինչև այսօր ստույգ տեղեկություն չկա, թե ով է ճարտարապետը, շրջանառվել են Սամվել Սաֆարյանի, Գրիգոր Աղաբաբյանի և Սուրեն Շահսուվարյանի անունները, բայց վերջինս կոնստրուկտոր էր, չի բացառվում, որ դերասանի տունը կառուցվել է, հետո կոնստրուկտորը նույնը կրկնել է:
-Մաշտոցի 13 հասցեում գտնվող շենքը ընդգրկված է հուշարձանների ցանկում: Դա կարո՞ղ է բավարար պատճառ լինել «նմանակ» շենքերից մեկի պահպանման, մյուսի՝ քանդման համար:
-Մեր ընկերներից մեկը լավ օրինակ բերեց. միջնադարյան գավիթներն իրար նման են, ուրեմն պետք է բոլորը քանդենք, մեկը որպես նմու՞շ թողնենք: Ի վերջո, պատմամշակութային հուշարձանը միայն որպես կառույց չէ արժեքավոր, տարբեր փուլեր է անցել, դա պատմություն է Երևանի համար:
Մինչև 2004 թվականը Խորենացու 13-ը հուշարձանների ցանկում էր, տարօրինակ է, 2004-ին շատ սահուն ձևով հանվեց ցանկից, 2005-ին քանդեցին: Այն ժամանակ ընդվզում չեղավ, հավանաբար հաշտվել էինք այն մտքի հետ, որ ինչ ուզում անում են: Հիմա առիթ կար փրկելու գոնե ճակատային հատվածը, բայց չարվեց: Թեև ինձ համար սա շատ խորթ է: ճարտարապետական կառույցը, երբ հուշարձանների ցանկում է, երբեք չեն առանձնացնում ֆասադը, հուշարձան է ամբողջ կառույցն իր պահպանման գոտիով: Տվյալ դեպքում հուշարձան չէ, օրենք չի խախտվել (խախտումը արվել է այն ժամանակ, երբ սահուն հանվել է ցանկից), պատվիրատուն ինչ ուզում, անում է, մարդկանց էլ ասում է` ֆասադը գեղեցիկ է, ներսում եմ դնելու` վանդակապատ ապակու հետևում: Հերթական հեքիաթն է: Եթե մշակույթ ես ուզում պահել, քարերը պետք է համարակալեիր: Քարերը ոչնչացրել են, նորն են վերարտադրելու, այդ անմիմաստ ծախսն ինչի՞ համար է:
-Այսինքն` ճակատային հատվածի պահպանումը ցանկալի է, բայց բավարար չէ, քաղաքաշինական նոր միջավայրում այն կարող է կորցնել իր դեմքը:
-Բնականաբար, Երևանում բազմաթիվ նման օրինակներ ունենք, ճակատը պահում են, վրան եսիմ ինչեր սարքում: Աշխարհում կա նման փորձ. պատմական շենքը ժամանակակից միջամտությունների է ենթարկվում, բայց այնքան սահուն է արվում, համահունչ, գեղեցիկ, հատուկ լուծումներով: Այստեղ ի՞նչ են անում: Սա խաբկանք է: Սեփականատերը դիմային հատվածը պահում է, որ խոսակցություններից խուսափի: Բիզնեսի շահն է միայն խոսում:
-Մշակույթի նախարարության պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանության գործակալությունը քաղաքաշինության պետական կոմիտեին կցելն ակնհայտ վտանգ չէ՞ր պարունակում։
-Այո, շատ վատ բան կլիներ, դա նույնն է, որ հուշաշարձանները սկուտեղի վրա հանձնես քանդողին: Բայց, որքան հասկանում եմ, այդ կետը դուրս է եկել, այդ մասին էլ խոսակցություն չկա:
-Հուշարձանների պահպանության գործակալությանը հատուկ կարգավիճակ տալու միտում չկա՞:
-Դա վերականգնող ճարտարապետների երազանքն է: Մինչև այսօր դրա համար կռիվ ենք տալիս: Խորհրդային տարիներին Հուշարձանների պահպանության գլխավոր վարչությունը կառավարությանն առընթեր էր, ժամանակին վարչության նշանավոր պետեր ենք ունեցել՝ Գրիգոր Հասրաթյան, Ալեքսան Կիրակոսյան և այլն: Դա լուրջ կառույց էր, որի կազմում ընդգրկված էին տարբեր մասնագետներ: Հիմա, ասենք, մի նախագիծ անելու համար ես պետք է գտնեմ երկրաբանի, որը երկրագիտական եզրակացություն անելու լիցենզիա ունի: Խորհրդային տարիներին այդ խնդիրը չկար, ամեն մարդ իր գործն էր անում: Մեր երկրում մոտավորապես 26 հազար պատմամշակութային հուշարձան կա, որոնցից մոտ 20 հազարը հոգածության կարիք ունի: Այդ 20 հազար հուշարձանը մեր երկրի այցեքարտն է: Իսպանիան, Հունաստանը արդյունաբերություն չունեն, փոխարենը զարգացած է զբոսաշրջությունը, ներկայանում են պատմամշակութային ժառանգությամբ: Ես մի օրինակ բերեմ. անցյալ տարի Իրանի Քանդովան գյուղում էինք, քարայրային գյուղ է (ինչպես մեր Գորիսն էր) ու նույնությամբ պահպանվել է, մարդիկ ապրում են քարայրներում: 117 ընտանիքից կազմված գյուղը տարեկան 1 միլիոն 800 հազար այցելու ունի, ապրում է հիմնականում ներքին զբոսաշրջությամբ: Պետությունն էլ նրանց ազատել է հարկերից, տուրքերից, որ գյուղը չլքեն:
Մեզ համար շատ կարևոր է պատմամշակութային ժառանգությունը, առհասարակ՝ մշակույթը: Ես մի քիչ ցավով եմ վերաբերվում, որ նախարարությունը փակում են, կարող էին այլ կառույցներ կցել իրար, բայց մշակույթը… Պատերազմները մշակույթի համար են լինում, մի երկիրը մյուսի վրա հարձակվում է, մշակույթն է ուզում գողանալ: Մեր հարևան քոչվոր թաթարները հայկական մշակույթը ոչնչացնում են, ինչը կարող են անվանափոխել աղվանական, ալբանական, պահպանում են, որովհետև չունեն մշակույթ, իրենց պատմությունն են կերտում: Իսկ մենք ունեք ու այսպես անփույթ ենք, անտարբեր:
-Դուք «Երկիր և մշակույթ» կազմակերպության կենտրոնական վարչության խորհրդի անդամ եք, ի՞նչ ծրագրեր եք իրականացրել վերջին շրջանում:
-Հիմնանորոգվել է Մեղրիի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին, հուլիսի 27-ին տեղի կունենա պաշտոնական բացումը: Աշնան վերջին կավարտվեն Ապարանին կից Միրաք եզդիաբնակ գյուղի 5-րդ դարի բազիլիկ եկեղեցու վերանորոգման աշխատանքները: ՈՒսումնասիրման, ամրակայման աշխատանքներ են ընթանում Անգեղակոթի Սուրբ Վարդան եկեղեցում, Սյունիքի Սրաշեն գյուղի Սուրբ Հռիփսիմեում: Ամռանը հերթական գիտարշավի ընթացքում Սյունիքի մարզի Բեխ ավանի տարածքում գտնվող Տանձափարախի անապատում կիրականացվեն բարեկարգման և մասնակի ամրակայման աշխատանքներ:

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ