Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

«Եթե աշխարհի տարբեր երկրներից գան այստեղ ֆիլմեր նկարելու, ես առաջարկում եմ, որ հասույթի մի մասը հատկացվի հայրենական կինոյին»

«Եթե աշխարհի տարբեր երկրներից գան այստեղ ֆիլմեր նկարելու, ես  առաջարկում եմ, որ հասույթի մի մասը հատկացվի հայրենական կինոյին»
03.05.2019 | 01:01

«Իրատեսի» հյուրը «Հայֆիլմի» լեգենդար օպերատոր ԼԵՎՈՆ ԱԹՈՅԱՆՑՆ Է:


-Պարոն Աթոյանց, հայ կինոյի ճակատագրի մասին կանխատեսումները հակասական են: Դուք կինոյի համար ապագա տեսնու՞մ եք Հայաստանում:
-Տեսնում եմ, բայց գիտակ մարդ քիչ է մնացել: Նոր սերունդն անտեղյակ է իսկական կինո նկարելուն ու պետքն էլ չէ, որ սովորի: Իրենք գիտեն մի մատով կոճակ սեղմել ու այդպես ֆիլմ նկարել:
-Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ քայլեր պիտի արվեն՝ հայ կինոյի շարունակականությունն ապահովելու համար:
-Հայաստանում կինո նկարելը շատ ձեռնտու գործ է, դրա համար շատ հնարավորություններ կան: Ես առաջարկել եմ փաստագրական ֆիլմ նկարել՝ ներկայացնելու համար Հայաստանի բոլոր տարածքները, օգտագործել և՛ մեր նկարած ֆիլմերի կադրերը, և՛ հենց այսօրվա կենդանի բնությունը, որպեսզի կինո նկարողները տեսնեն ու գան Հայաստանում իրենց ֆիլմերը նկարելու: «Հայֆիլմի» կեսը հինգ տարով վարձակալության է վերցրել մոսկվաբնակ մեծահարուստ մի հայ տղա: Նա խոստացել է ներդրումներ անել, հագեցնել ժամանակակից նկարահանման սարքավորումներով և «Հայֆիլմը» դարձնել միջազգային մակարդակի կինոծառայություններ մատուցող բազա։ Իմ կարծիքով, պետք է օրենք սահմանել, որ եթե հայ կինոգործիչն ունի լավ սցենար և ուզում է նկարել կինո, տաղավարը պետք է անվճար տրամադրվի: Իսկ օտարներին պետք է տալ գումարով, ինչպես ընդունված է ողջ աշխարհում: Եժի Կավալերովիչը Լեհաստանից գնացել է Միջին Ասիա, որպեսզի անապատ նկարի: Մենք Սևանի ափին՝ Շորժայի մոտ, ավազաբլուրներ ունենք, Արարատյան դաշտավայր ունենք, լեռներ ունենք, Սևան ունենք, որի ափերին կարելի է ծովային տեսարաններ նկարել։ Վաղարշյանի հետ մենք մտածել էինք Սևանի ափին հատուկ բազա ստեղծել՝ ծովային տեսարաններ նկարելու համար, բայց երկիրը քանդվեց, ու ոչինչ չստացվեց:
-Մանավանդ որ բնապատկերների եզակիությունից բացի, մեզ մոտ միաժամանակ մեծ բազմազանություն ունի կլիման: Ծաղկաձորում կարող ես ձյուն տեսնել, կես ժամ անց հասնել Երևան և տեսնել արևոտ, պայծառ երկինք. սա իսկական նվեր է կինոնկարահանողների համար:
-Այո՛, և եթե աշխարհի տարբեր երկրներից գան այստեղ ֆիլմեր նկարելու, ես առաջարկում եմ, որ հասույթի մի մասը հատկացվի հայրենական կինոյին: Մեր երկիրը միջազգային կինոնկարահանման գոտու վերածելը շատ շահեկան է: Օրինակ՝ Վրաստանում շահեկան չէ: Այնտեղ չկան հայկական սուր սյուժետային բնապատկերները: Վրացիների ունեցածը փարթամ անտառ է, կանաչ և վերջ: Իսկ մենք ամեն տեսակ բնապատկեր ունենք այս փոքր տարածքում, եզակի վայրեր ունենք, կիլոմետրերով ձգվող ձորեր ունենք: Այսպիսի բաները շատ գրավիչ են կինոյի համար: Ես ժամանակին հավատացի «Արմենիա» հեռուստաընկերության ղեկավարներին, դարձա մեկը դրա հիմնադիրներից: Մտածում էի, որ այդ մարդիկ կխթանեն հայ կինոյի վերածնունդը, բայց հետո հասկացա, որ սխալվել եմ, վիճեցի հետներն ու հեռացա: Ես այն կարծիքին եմ, որ առհասարակ չէր կարելի վաճառել որևէ բան, որը կարող էր նպաստել մեր կինոյի զարգացմանը:

-Կինոյի հետ կապված ամեն բան հիվանդագին եք ընկալում, ինչպես հասկացա:
-«Հայֆիլմն» ինձ համար հայրենիք է: Ես Թբիլիսիից տեղափոխվել եմ Երևան և բառիս բուն իմաստով ապրել «Հայֆիլմում»։ Օպերատորական սենյակ եմ ունեցել այնտեղ, ոնց որ իմ տունը լիներ: Սենյակումս բազմոց, աթոռներ, սառնարաններ կային, սառնարաններում ժապավեններ էի պահում, կարևոր նյութեր: Եվ գիտե՞ք ինչ եղավ, երբ «Հայֆիլմը» փակվեց. դուռս ջարդեցին, այդ բոլոր արժեքավոր բաները թափեցին գետնին, ոտքերով կոխկրտեցին, որպեսզի սառնարանները գողանան-տանեն: Բարբարոսնե՛ր: Դու թեմա ես ուզում, իսկ ինձ համար դժվար է այս ամենը պատմել:
-Լա՛վ, չհեռանալով կինոյից, մի քիչ շեղվենք ցավոտ թեմաներից: Դուք տարիներ առաջ փորձել եք գիրք գրել օպերատորական արվեստի մասին: Կպատմե՞ք՝ ինչպես եք դա արել:
-2001 թիվն էր, մասնագիտական գրքեր չկային, իսկ ես օպերատորական կուրս ունեի, ջահելներին էի ուսուցանում: Բան չգիտեին, նրանց դպրոցական տարիներին՝ 1990-ականներին, ո՛չ դպրոց էին գնում կարգին, ո՛չ դաս սովորում: Որոշեցի ինքս գիրք գրել: Գրեցի ռուսերեն, ընկերս՝ Հրազդան Մադոյանը, թարգմանեց հայերեն, շարեցի համակարգչով և բաժանեցի ջահելներին: Գիրքը կոչվում է «Տեսաօպերատորի համառոտ տեղեկատու»: Մի հարյուր հոգու տվել եմ, ո՜նց էին ուրախացել: Տունս գրադարան էի դարձրել։ Ես բացառիկ գրադարան ունեմ, բացառիկ: Այնպիսի բաներ ունեմ, որ ոչ մի տեղ չեն գտնի:

-Այդքան ջանք եք ներդրել, որպեսզի Ձեր օպերատորական փորձը փոխանցեք երիտասարդներին: Հիմա ունե՞ք հետևորդներ, պտուղներ տվե՞լ է այդ ներդրումը:
-Լավ օպերատորներ կան՝ Վահագն Տեր-Հակոբյանը, Սուրեն Թադևոսյանը, Արգո Բարոյանը, Աշոտ Մկրտչյանը, Հայկ Կիրակոսյանը: Այս տղաները պրոֆեսիոնալ օպերատորներ են, բայց նրանց ճիշտ չեն օգտագործում: Հայկը հզոր օպերատոր է, Թուրքիայում՝ Ստամբուլում է ապրում ավելի քան տասը տարի: Լավ նկարիչներ էլ ունենք, լավ կոմպոզիտորներ: Բայց ցավոք, ռեժիսորական և սցենարական կողմն է թույլ: Մեր սցենարիստներից շատերը գնացին հեշտ, արագ փող վաստակելու ճանապարհով: Այնքան որ մի բան գրեն... թափեցին, ջարդեցին, վիզը կտրեցին… և արդեն սցենարը պատրաստ է:
-Ժամանակների պահանջարկով չէ՞, որ այդպիսի սցենարներ են գրում:
-Չէ՛, դա հատուկ է արվում, որ մարդկանց հոգեբանության վրա ազդեն, դեբիլացնեն: Վրաստանում այլ մոտեցում է կինոյին: Երկու տարի առաջ Նիկոլայ Դավթյանն ինձ տարավ Թիֆլիս, իմ մասին ֆիլմ էր նկարում: Գնացինք իմ դպրոցը նկարելու, ես ցույց եմ տալիս, պատմում, թե ինչ անկարգություններ եմ արել դպրոցական տարիներին, մեկ էլ ֆիլմի օպերատոր Վարդանն ասում է, որ դպրոցը հիմա դարձել է Վրաստանի կինոակադեմիա: Ես հետևում եմ վրացիների գործունեությանը, նրանք մինչ օրս սովորում են ժապավենով նկարել: Իհարկե, փառատոներին ուղարկում են թվայնացված ֆիլմեր, բայց սովորում են աշխատել ժապավենով: Իսկ այստեղ եթե պահանջես նման բան, կասեն՝ գիժ է: Վրացիները սիրում են կինո, մենք չենք սիրում. մենք կինոյի փողն ենք սիրում: Թատրոնում էլ մի բան չէ, ով ասես դառնում է թատերական ռեժիսոր: Թատերական ներկայացումների գովազդն եմ նայում, ամբողջովին պոռնոգրաֆիա է: Անհարմար չէ՞: Ամեն մեկն էլ անձնական կյանքի իրավունք ունի, բայց դա հանել բեմ, էկրան, փչացնել երեխաներին անազնիվ է: Մենք փոքր ազգ ենք, չի կարելի սերունդ փչացնել:
-Այսօրվա երեխան փչանալու անսահմանափակ հնարավորություն ունի՝ իր ձեռքի հեռախոսի և համակարգչի «շնորհիվ»: Կարծում եք՝ թատրոնն ու կինո՞ն են այդ հարցում գլխավոր մեղավորը:
-Հասկանում եմ, բայց թատրոնն ու կինոն չպիտի նպաստեն այդ գործընթացին: Լաքապատ, վազելինապատ մազերով տղաներ կան, որ հեռուստաէկրանին անվերջ երևում են, գոռգոռում, հռհռում, վուլգար բառեր ասում: Ես գիտեմ, թե ինչ է կատարվում կադրից դուրս: Նույն այդ մարդկանց դուր չի գալիս իրենց արածը, բայց նախկին իշխանությունները նրանցից դա էին պահանջում, իրենք էլ անում էին, որ գումար ստանան:
-Նոր իշխանությունները նման մարդկանց չե՞ն խրախուսում:
-Այն, ինչ հիմա կատարվում է, շատ ավելի լավ է, քան առաջ էր: Բայց թե ինչ կա խորքում, ես չգիտեմ: Ես կապված եմ Վրաստանի հետ, մշտապես շփվում ենք հեռախոսազանգերով: Նրանք ապշած են, ցնցված: Նախանձում են մեզ, երազում, որ իրենց մոտ էլ նույնը լինի:

-Վրացիներն անում են բաներ, որ աններելի է. Ապրիլի 24-ի օրը հնարավորություն չտվեցին հայերին ակցիա իրականացնելու Թուրքիայի դեսպանատան առջև. Թիֆլիսի քաղաքային իշխանությունները ընդառաջել էին թուրքերի ցանկությանը և դեսպանատան առաջ կարզմակերպել ուրախ-զվարթ համերգ՝ երեխաների օրվա առթիվ, այնինչ հայերն ասում էին, որ երեխաների օրը ապրիլի 23-ին է: Սրա մասին ի՞նչ կասեք:
-Վրացի ղեկավարների մեջ պրովոկատորներ կան: Բայց մեր կապերը վրացիների հետ դարերից են գալիս: Նրանք հայ սրբուհու են պաշտում: Սուրբ Շուշանիկի մասին է խոսքս, որի սրբատեղին Քռի ափին է, փոքրիկ ժամատուն է: Նրանց լեզվում շատ հայերեն ծագում ունեցող բառեր կան, օրինակ՝ «հաց» բառը: Վրաստանում հացը թխել են հայկական փռերում, և իրենց հացի անունը դրել են փուռ, պուրի: Սվանները Տիգրան Մեծի օրոք ժամապահներ են կարգվել, սա ինձ մասնագետներն են պատմել: Նույնն էլ թուրքերի դեպքում է: Ես մի ամիս Աղասի Այվազյանի հետ անցկացրել եմ Թուրքիայում: Մի օր հյուրանոցս կորցրել էի, մեկին տեսա, հայերեն հարցրի հյուրանոցի տեղը, հասկացավ, որ հայ եմ, վազեց-փախավ ու վերադարձավ մեկ ուրիշի հետ, որը ծպտված հայ էր: Այնպիսի ջերմությամբ էին մեզ շրջապատել, լավ ընկերներ էինք դարձել: Ցանկացան Հայաստանում կաշվե բաճկոնների և պլաստամասե շշերի արտադրամասեր բացել, տարա այն ժամանակվա ղեկավարներից մեկի մոտ: Նա ինչ-որ պահանջներ դրեց այդ տղաների առաջ, որից հետո նրանք ուղղակի փախան Հայաստանից և արտադրություն դրեցին Վրաստանում: Դա ինձ համար ցավալի էր և ամոթալի:
-Դուք նախանձելի աշխատունակություն ունեք այս տարիքում: Հիմա ինչո՞վ եք զբաղված:
-Երկու գիրք եմ գրում միաժամանակ, երկուսն էլ կինոյի մասին են: Մեկը կոչվում է «Հիշողության ֆիլմադարան», մյուսը՝ «Կադրի խորհուրդը և այն ստեղծողների գաղտնիքները»: Լուսանկարների, ժապավենների մեծ պահոց ունեմ, պետք է դասակարգել, մեկնաբանել։ Ես իմ իմացածն ուզում եմ փոխանցել երիտասարդներին, որ չկորչի, որ կարդան, տեղեկանան:


Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Դիտվել է՝ 3113

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ