«Փաշինյանն այսօր էլ չունի իրական «փողոց», դա ընդամենը վիրտուալ տարածք է»
06.03.2020 | 01:03
Կորոնավիրուսի թեման այնքան է համակողմանի քննարկվել, որ թվում է, թե էլ բան չկա ասելու։ Այսուհանդերձ, Հայաստանի իշխանություններն արտակարգ իրավիճակների պատրա՞ստ են, ունա՞կ են դիմակայելու նման մարտահրավերների։ Այս և այլ հարցեր ուղղեցինք «Պոլիտէկոնոմիա» հետազոտական ինստիտուտի տնօրեն ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԹԵՎԱՆՅԱՆԻՆ։
-Այս կառավարությունը ոչ միայն արտակարգ, այլև սովորական վիճակներին պատրաստ չէ,- նշեց Թևանյանը։- Կորոնավիրուսի հետ կապված պատմությունը կրկին բացահայտեց այս իշխանությունների դիլետանտիզմը՝ հերթական անգամ ցուցանելով, որ Հայաստանում կառավարման համակարգերը չեն աշխատում։ Փաշինյանն այս ընթացքում հետաքրքիր հայտարարություն արեց, ասաց, որ գնում է դեղատներ՝ հասկանալու՝ դիմակներ կա՞ն, թե՞ ոչ։ Սա ֆանտաստիկ հայտարարություն էր։ Նա խոստովանեց, որ համակարգ գոյություն չունի, և ինքն անձամբ պետք է զբաղվի այդ հարցով։ Պետական ինստիտուտների աշխատելու դեպքում դա իր խնդիրը չպետք է լիներ։ Կախված իրավիճակներից՝ երկրի վարչապետն աշխատում է դատախազ, դատավոր, քաղաքապետ, ԺԷԿ-ի պետ, գլխավոր համաճարակաբան, վիճակագիր։ Վիճակագրական տվյալներն առաջինը Փաշինյանի էջում են հայտնվում, հետո՝ համապատասխան ծառայության պաշտոնական կայքում։ ՈՒնենք հետևյալ պատկերը. ճչացող վերնագրի շրջանակներում մեկ հոգին կառավարում է երկիրն այնպես, ինչպես սեփական խմբագրությունը, որտեղ ևս նեղ ընտանեկան կառավարում էր։ Հիմա էլ իր մերձավորներն ինչ-որ բաներ են ասում, ինչը հետագայում դառնում է քաղաքականություն։ Այս վիրուսի պատմությունը ցույց տվեց, թե ինչքան խոցելի է մեր երկիրը։ Պատկերացնու՞մ եք՝ ռազմական դրության դեպքում ովքեր են լինելու որոշումներ կայացնողները և ինչպիսի էմոցիոնալ, հակասական, իրականությանը չհամապատասխանող որոշումներ կարող են լինել։
-Ի՞նչն է պատճառը, որ Փաշինյանը ցանկանում է բոլորի անելիքն իր վրա վերցնել, գուցե չի՞ վստահում իր կառավարության անդամներին։
-Դա, նախ և առաջ մտածողության խնդիր է, պայմանավորված է հոգեբանական կառուցվածքով։ Դա փաստում է նաև այն մասին, որ տոտալիտար անձնավորություն է և չի վստահում իր թիմակիցներին։ Այսպես կոչված, հեղափոխությունն էլ մեկ հոգու հեղափոխություն էր, այսինքն, մեկ դերասան կար այդ հեղափոխության մեջ։ Հիմա մեկ դերասանի թատրոնը շարունակվում է, անընդհատ հայտարարվում են թշնամիներ, հերթական անգամ ասաց, որ պետական համակարգում կան ներդրումներին խոչընդոտողներ։ Սա նշանակում է, որ անընդհատ քավության նոխազների փնտրտուք պետք է լինի, ինչը տեղավորվում է «չեն թողնում, որ աշխատի» եզրույթի շրջանակներում։
-Հատկապես վերջին շրջանում Փաշինյանը շատ է խոսում դավաճանների մասին։ Դավաճաններ՝ իրավապահ համակարգում, մինչ այդ դավաճաններ կային նախկին իշխանությունների մեջ, դրանից առաջ պետական ապարատն էր հեղափոխությանը դիմադրում, ի վերջո, այս մտասևեռումն ու՞ր է տանելու։
-Ոչ մի արտասովոր բան չկա դրանում, այդ ամենն ամբողջովին տեղավորվում է ժանրի կանոնների մեջ։ Երբ «Հողը՝ գյուղացուն, գործարանը՝ բանվորին» հռչակագրերով բոլշևիկները եկան իշխանության, դրախտ խոստացան հասարակությանը, բայց գիտեին, որ խաբում են, ու իրենց միայն իշխանությունն էր պետք, իսկ պոպուլիստական լոզունգներն ընդամենը օգնում էին այդ ցանկությունն իրագործելու հարցում։ Կյանքը գնալով ոչ թե լավացավ, այլ վատացավ։ Այս պայմաններում պետք է հորինվեին թշնամու կերպարներ, որ չէին թողնում նրանց աշխատել։ Սկզբում ցարականներն էին, բուրժուաները, էսէռները, կադետները, հետո հեղափոխության ներսի մարդիկ՝ տրոցկիստները, բուխարինակաները, զինովևականները։ Հիմա նույնը, շատ ավելի գավառական դրսևորումներով, տեսնում ենք մեզանում։ Բլեֆ է, թե չեն թողնում, որ աշխատեն կամ կան վնասարարներ։ Այս գաղափարը հատուկ է տոտալիտար համակարգերին։ Ինչպես հանրությանը բաժանեցին «սևերի» ու «սպիտակների», այնպես էլ իշխանության ներսում են այդպես վարվում։ Սա առաջին հերթին վատ նշան է իշխանության ներսի մարդկանց համար։ Դավաճանների փնտրտուքը հանգեցնելու է այն բանին, որ Փաշինյանն արդեն իր նեղ շրջապատում է սկսելու դավաճաններ փնտրել։ Սկզբում՝ կուսակցությունում, հետո՝ խմբակցությունում, կառավարությունում, և օղակն աստիճանաբար ավելի կնեղանա։ Բոլոր տեղերում կլինեն դավաճաններ, որպեսզի թատրոնի գլխավոր հերոսը ցույց տա, որ բոլորն իրեն խանգարում են, որ ապահովի ամբոխների երջանկությունը։ Նոր բան չէ՝ եթե չկա հաց, պետք է տեսարան ապահովել։ Ժանրի կանոնների համաձայն, մեկ դերասանը շատ հաճախ իրեն «համեստորեն» համեմատում է Հիսուսի, բարձր ու վեհ կերպարների հետ։
-Այսօր «դավաճան» կառույց է դիտվում նաև ՍԴ-ն իր գործող կազմով։ Ընդամենը մարդկանց աշխատանքից հեռացնելու համար հանրաքվե հայտարարվեց, սակայն իշխանությունը չի շտապում ակտիվ քարոզչություն իրականացնել. ինչու՞։
-Իրենք մտածում էին, որ քարոզարշավն էլ սև-սպիտակի շրջանակում կիրականացնեն։ Դա չստացվեց, քանի որ հակառակ կողմը լրիվ այլ մարտավարություն ընտրեց՝ բոյկոտեց ու չմասնակցեց այդ գործընթացին։ 650 հազար ձայն ապահովելն անհնար է, եթե չլինեն ընտրակեղծիքներ։ Սրան գումարվել Է կորոնավիրուսը, որը ստիպելու է մարդկանց զուտ անձնական դրդապատճառներով չգնալ ընտրատեղամաս։ Կարծում եմ, իրենց ներսում մտմտում են տարբերակ, թե ինչպես հանրաքվեից հրաժարվեն. այդպես Մարտի 1-ի երթը չեղարկեցին, հասկանալով, որ քիչ մարդ է մասնակցելու այդ երթին։ Անմիջապես հայտարարեցին, թե վիրուս կա, և չեղարկվում է երթը, այնինչ, այս իշխանությունը վաղուց ցույց է տվել, որ իրենք թքած ունեն մարդկանց առողջության վրա, եթե իրենց շահը պահանջի, վիրուսի գնով էլ երթ կանեն։ Տեսան, որ վարչական ռեսուրսով անգամ հնարավոր չէ թվաքանակ ապահովել, ստիպված հայտարարեցին, թե վիրուսի պատճառով են չեղարկում։ Սա ընդամենը պատրվակ էր այդ միջոցառումից հրաժարվելու համար։
-Կարծում եք՝ հանրաքվե՞ն էլ նույն պատրվակով կարող է չեղարկվել։
-Եթե 650 հազար ձայն ընտրակեղծիքներով չապահովեն, չի բացառվում, որ վիրուսի պատճառով դա ևս չեղարկվի։ Չցանկանալով խորանալ իրավական կարգավորումների մեջ, կարծում եմ, կարող են նման որոշման հանգել։ Իսկ քարոզարշավը ակտիվ չէ, որովհետև հակառակ կողմը չկա։ Մյուս կողմից էլ, «Այո»-ի ապահովումը բացարձակ կապ չունի քարոզչության հետ, դա վարչական լուռ աշխատանք է պահանջում, որպեսզի այդքան ձայն ապահովեն։ Դրա համար գործի են դրվել քաղաքապետարանները, մարզպետարանները, գյուղապետարանները, թաղային, օլիգարխիկ շրջանակները։ Այս ուժերը, մինչ իշխանության գալը, գոռում-գոչում էին, թե ընտրակեղծիքներ են եղել։ Բայց եկան իշխանության, ու ընտրակեղծիքի մեկ դեպք բացահայտված չէ, որևէ քրեական գործ այդ առումով հարուցված չէ։ Խոսում էին կեղծ անձնագրերի մասին, դրա առնչությամբ ոչ հերքում եղավ, ոչ էլ հաստատում։ Հերքման դեպքում պիտի ներողություն խնդրեին, որ նախկինում ստել են, իսկ հաստատման դեպքում պետք է քրեական գործեր հարուցվեին։ Որևէ բան չի արվել, որ ընտրացուցակները մաքրվեն։ Այսինքն, եթե այսպիսի բաներ եղել են, պիտի բացահայտվեին, եթե ձայն չեն հանում, նշանակում է՝ ժառանգել են ոչ միայն Սահմանադրությունը որպես «կոստյում», այլև ընտրակեղծարար համակարգը՝ որպես «կոստյումի» առանձին մաս։ Այսպես վարվեցին նաև ԸՕ-ի հետ։ Սկզբում ասացին, թե վատն է, պետք է հրաժարվել ռեյտինգային ընտրակարգից, հետո հայտարարեցին, թե դրա հետ կապված խնդիր չունեն, այդպես էլ կարող են ընտրվել։ Մինչդեռ այդ ԸՕ-ն ձեռնտու է միայն գործող իշխանությանը, որը վարչական, ֆինանսական, ուժային լծակներ ունի։ Իրենք եկան իշխանության ու օգտվեցին այդ ամենից, մոռացան, թե ինչ էին ասել։ Նույնը եղավ նաև արագաչափերի ու շատ այլ հարցերում։
Համոզված եմ, որ առանց կեղծիքների հնարավոր չէ 650 հազար ձայն ապահովելը։ Ի դեպ, պատահական չէ նաև, որ տարածքային կառավարման նախարարն է «Այո»-ի շտաբի պետը։ Նախկին իշխությունների ժամանակ էլ էր այդպես։
-Բարքերը շարունակվու՞մ են։
-Նույնն է ամեն ինչ։ Ավելի կոպիտ, գռեհիկ, ավելի գավառական մակարդակով, այսպես ասած, «ափաշկարա»։ Իրենք իրենց տասնյակ հազարավոր դոլարների պարգևավճարներ են բաշխում ու փաթեթավորում դա օրենքով։ Ասել է՝ թալանը բացահայտ է դարձել։
-Բայց ձեր նշած պարգևավճարների չափը հասարակությանը, կարծես, այնքան էլ չի անհանգստացնում։ Ինչու՞։
-Համաձայն չեմ, թե հասարակությունը դրան նորմալ է վերաբերվում։ Քանի դեռ այլընտրանքային քաղաքական ուժը հայտ չի ներկայացրել, որը նոր որակի կառավարման համակարգ կառաջարկի, մարդիկ կշարունակեն պասիվ լինել։ Այնպես չէ, որ այդ տեղեկությունը մարսվում է։ Այս իրավիճակը վաղուց ներկայացված է Ջորջ Օրուելի «Անասնաֆերմա» այլաբանական վիպակում, երբ մի բան էին հայտարարում խոզերը, հետո իշխանության եկան ու արեցին լրիվ հակառակը։ Հիմա և՛ ապատիայի, և՛ փնտրտուքի փուլ է սկսվել։ Հասարակությունը խնդիրների լուծման այլընտրանքային ուժերի է ման գալիս, քանի որ հիմա դա ինստիտուցիոնալ, համակարգային ձևով չի ներկայացվում հանրությանը, նման տեղեկությունները արխիվացվում են՝ համապատասխան պահի ասելու համար։ Այնպես չէ, որ այդ ամենը «հեղափոխականներին» ներվում է։ Մեզ անհրաժեշտ է նոր, այլընտրանքային մոտեցումներով իշխանություն, որը տնտեսական, քաղաքական, անվտանգային խնդիրների լուծման այլ բանաձևեր կառաջարկի՝ նոր որակի առաջնորդությամբ։
-Ի դեպ, տնտեսական ներկայիս բանաձևերի մասին. Փաշինյանը 2019-ը համարեց տնտեսական լավ տարի, ասաց, որ 2020-ն էլ ենք շատ լավ սկսել։ Դուք տնտեսական այդ դրական դինամիկան տեսնու՞մ եք։
-Այն խոստումները, որ տրվել են հասարակությանը, բացարձակապես չեն իրականացվել։ Հեղափոխության օրերին խոսում էին տնտեսական թռիչքաձև աճի մասին, բայց մնացել ենք այն նույն ցուցանիշների վրա, որ 2017-ից արձանագրվել են։ Ներդրումային բումից էին խոսում, այսօր նման բան չկա։ Զբոսաշրջիկների աճ են մատնանշում, պարզվեց, որ թաքցրել են իրական թվերը։ 2018-ի համեմատ 600 հազարով պակաս զբոսաշրջիկ ենք ունեցել նախորդ տարի։ Իսկ իրենք զբոսաշրջիկ էին համարել նաև խոպան գնացած, հետ եկած մեր քաղաքացիներին։ Ասում էին, թե պետք է էկո տնտեսություն ունենանք, բայց անտառահատումների թիվը մեծացել է։ Բարձր տեխնոլոգիական զարգացում էին խոստանում, բայց այստեղ էլ նախկին իներցիան շարունակվում է, ոչ մի էական առաջընթաց։ Մետաղական հանքարդյուաբերության ոլորտում արմատական փոփոխություններ էին խոստանում, կրկին՝ ոչինչ։ Խոսում էին խաղատների, շահումով խաղերի դեմ, պարզվեց՝ իշխանական խմբակցությունում առնվազն երկու թև կա, որոնք այդ բիզնեսով զբաղվողների լոբբինգն են անում։ Ծառայությունների ոլորտի աճը պայմանավորված է հենց շահումով խաղերի բարձր ցուցանիշներով։ Այլ խոսքով, ինչ հայտարարել են, լրիվ հակառակն է եղել։ Գյուղատնտեսության զարգացման մասին են հայտարարում, երկու տարի է այդ ոլորտում անկում է գրանցվում։ Ինչ վերաբերում է վիճակագրական տվյալներին, 2019-ի տնտեսական աճը պայմանավորված է եղել մեքենաների ներմուծմամբ և շահումով խաղերի աշխուժությամբ։ Ինչ կլինի 2020-ին, դժվար չէ ենթադրել, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ տնտեսությունում կառուցվածքային և արմատական փոփոխություններ չկան։ Ի՞նչ վերաբերում է ՀԴՄ կտրոն պահանջելուն, դա ընդամենը վերջին օղակն է, ինչը չի հանգեցնում տնտեսական էական աճի և ընդամենը ֆիքսում է շրջանառության չափը։ Եվ ամենակարևոր հանգամանքը՝ կաղում է ներդրումային ոլորտը։ Երբ Փաշինյանը հայտարարում է, թե ներդրումներին խոչընդոտում են պետական օղակները, իրականում դա սուտ է։ Ոչ մի խոչընդոտ չի կարող լինել այդ օղակներում։ Եթե դատարանները հրամանով արգելափակվում են, երկրում ատելության մթնոլորտ է քարոզվում, մոլեգնում է բոլշևիկյան գաղափարախոսությունը, մասնավոր սեփականության ինստիտուտը վերանում է, բանկային գաղտնիքը՝ ևս, առանց դատական վճռի գույքը բռնագանձվում է, ոչ մեկն այսպիսի պայմաններում ներդրում չի անելու, քանի որ վստահ չի լինելու իր բիզնեսի ապահովության հարցում։ Խոսքն առաջին հերթին վերաբերում է ներսի ներդրողներին, որովհետև Հայաստանի ներսում կապիտալ կա, բայց այն դարձել է շատ վախեցած և փախչող։
-Հաշվի առնելով Ձեր նշած քաղաքական և տնտեսական խնդիրները, որքա՞ն կարող է Նիկոլ Փաշինյանը նման տեմպերով առաջ գնալ։
-Դա, նախ և առաջ, կախված է մեր հասարակության գիտակից հատվածից և քաղաքական շրջանակներից։ Որքան շուտ ձևավորվի քաղաքական այլընտրանքային ուժ, այնքան շուտ կլինեն փոփոխություններ։ Դրա համար անհրաժեշտ է ունենալ «այլընտրանքային» փողոց։
-Իշխանափոխությունն էլի՞ փողոցով է լինելու։
-Բառի բուն իմաստով պետք չէ դա հասկանալ, բայց պետք են մարդկանց զանգվածներ, որոնք այլընտրանք կդառնան։ Փաշինյանն այսօր էլ չունի այդ փողոցը, դա ընդամենը վիրտուալ տարածք է, իրական փողոց նա չունի։ Անհրաժեշտ են այլընտրանքային ծրագրեր, թիմ, որը կարող է նոր որակ հաղորդել իշխանությանը։ Սա ժամանակի խնդիր է և կախված չէ այս իշխանությունից։
Զրույցը՝
Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ