Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

Իմ հո­նո­րա­րը թող լի­նի աշ­խար­հի ա­ռող­ջա­ցու­մը

Իմ հո­նո­րա­րը թող լի­նի աշ­խար­հի ա­ռող­ջա­ցու­մը
02.06.2020 | 01:07
Այս վեր­ջին ամս­վա ըն­թաց­քում ա­վե­լի հա­ճախ եմ հի­շում ժո­ղովր­դա­կան ա­սաց­ված­քը` չկա չա­րիք ա­ռանց բա­րի­քի, ո­րի սկզբ­նաղ­բյուրն ինձ հա­մար, ինչ­պես և իմ ի­մա­ցած գրե­թե բո­լոր ա­ռած-ա­սաց­վածք­նե­րի դեպ­քում, լու­սա­հո­գի մայրս է: Շատ մտա­ծե­ցի՝ ին­չու՞ կամ ինչ­պե՞ս է ստեղծ­վել այս ա­սաց­ված­քը: Պարզ է օ­դից չի ստեղծ­վել, և պիտք է որ ե­կած լի­նի ինչ-որ ա­վե­լի հզոր ազ­դակ­նե­րից, քան մեր պար­զու­նակ պատ­կե­րա­ցում­ներն են չա­րի­քի ու բա­րի­քի մա­սին: Այն հա­վա­նա­բար ծնունդ է ա­ռել ու­ղե­ղի ինք­նա­պաշտ­պա­նա­կան բնազդ­նե­րի կենտ­րո­նից, որ հե­տո սին­թե­զի լա­վա­տե­սու­թյուն, քա­նի որ չա­րի­քի պայ­ման­նե­րում ա­ռանց լա­վա­տե­սու­թյան չկա դի­մա­կա­յու­թյուն: Ա­սենք՝ ո՞­րը պի­տի լի­ներ պա­տե­րազ­մի, հա­մա­ճա­րա­կի, բնա­կան ա­ղե­տի կամ սո­վի պես աշ­խար­հա­կոր­ծան չա­րիք­նե­րի բա­րի­քը: Թերևս փորձ ձեռք բե­րե­լը կամ դա­սեր քա­ղե­լը: Թերևս... քան­զի մեծ չա­րի­քի մեջ անն­շան դրա­կան փո­փո­խու­թյուն­նե­րը, վե­րա­դա­սա­վո­րում­նե­րը կամ շր­ջա­դար­ձե­րը բա­րիք հա­մա­րող մար­դը պար­զա­պես են­թա­գի­տակ­ցո­րեն փոր­ձում է օգ­նել ինքն ի­րեն նա­յել ա­ռաջ՝ այդ­պի­սով կա­տա­րե­լով՝ ինչ գնով էլ լի­նի կյան­քից ա­մուր կառ­չե­լու իր գե­րա­գույն ա­ռա­քե­լու­թյու­նը աշ­խար­հում:
Չկա չա­րիք ա­ռանց բա­րի­քի... Մար­տի 13-ից ան­վերջ կրկ­նե­լով այս խոս­քե­րը՝ ու­զում եմ տես­նել լույ­սը թու­նե­լի վեր­ջում ու հա­վա­տալ, որ ժո­ղովր­դի դա­րա­վոր ի­մաստ­նու­թյու­նը չի կա­րող խա­բել, որ չի­նա­կան ծա­գու­մով ինչ-որ ան­հայտ վի­րուս չի կա­րող խախ­տել դա­րե­րի մի­ջով ան­ցած ժո­ղովր­դա­կան ի­մաստ­նու­թյան անս­խա­լա­կա­նու­թյու­նը: Բայց հան­կարծ հետ եմ կանգ­նում այդ մտ­քից: Մեր նախ­նի­նե­րի գի­տակ­ցու­թյան մեջ չա­րիք ու բա­րիք հաս­կա­ցու­թյուն­նե­րը Աստ­ծուց էին, և «Չկա չա­րիք ա­ռանց բա­րի­քի» փի­լի­սո­փա­յու­թյան մի­ջու­կը Աստ­ծո պա­տիժ ու նույն բա­րե­գութ Աստ­ծո նե­րում կոն­ցեպ­տի վրա էր հիմն­ված: Նրանք չէին նա­խա­տե­սել, որ Սո­դոմ-Գո­մո­րից, ջր­հե­ղե­ղից, երկ­րա­շար­ժից կամ այլ բնա­կան ա­ղետ­նե­րից բա­ցի աշ­խար­հը կա­րող է կոր­ծան­վել նաև լա­բո­րա­տոր ինչ-որ անն­շան բա­ցի­լից՝ թա­գա­վա­րակ կամ թա­գա­ժահր փա­ռա­հեղ ա­նու­նով:
Սա­կայն մեր ու­ղե­ղի բիո­հա­մա­կարգ­չում թար­մա­ցում­ներ շատ ա­րագ տե­ղի չեն ու­նե­նում, և ես, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, շա­րու­նա­կում եմ հա­վա­տալ, որ այս չա­րի­քից էլ կա­րե­լի է բա­րիք քա­մել. մար­դիկ սկ­սել են հետևել ի­րենց ա­ռող­ջու­թյա­նը, հի­գիե­նա­յին, սկ­սել են կար­դալ: Բայց նրանք, ով­քեր դա ա­նում էին հա­մա­ճա­րա­կից ա­ռաջ էլ, ու­րիշ կերպ են փոր­ձում չա­րի­քից բա­րիք քա­մել: Ես դրան­ցից մեկն եմ, և իմ բա­րի­քի ո­րո­նում­ներն ինձ տա­նում են ու­րիշ տեղ։
Ար­խիվս... իմ չափ տանջ­ված ու ա­մեն ինչ տե­սած ար­խիվս: Թա­փա­ռե­լով երկ­րից եր­կիր, քա­ղա­քից քա­ղաք, տնից տուն, փո­շոտ­վե­լով, մաշ­վե­լով ու խու­նա­նա­լով հան­դերձ՝ այն ե­ղել ու մնում է իմ ա­մե­նա­մեծ հարս­տու­թյու­նը: Այն­տեղ իմ կյանքն է, ես եմ, իմ ան­վե­րա­դարձ տա­րի­նե­րը, իմ «կա­նաչ-կար­միր, սև ու սպի­տակ, սառն ու տաք, ծուռն ու շի­տակ, թևա­վոր ու թևա­բեկ, սի­րա­վոր ու ձիա­վոր» տա­րի­նե­րը: Ի՜նչ լավ է ա­սել Հա­մո Սա­հյա­նը:
Շա­րու­նակ ցան­կա­ցել եմ ու ո­րո­շել կար­գի բե­րել ար­խիվս, ու միշտ ժա­մա­նակս չի նե­րել: Կամ գու­ցե խա­բել եմ ինքս ինձ՝ իբր ժա­մա­նակ չու­նեմ: Երևի զգա­ցել եմ, որ այն­քան մո­ռաց­ված ու կարևոր բա­ներ եմ գտ­նե­լու այն­տեղ։ Եվ գու­ցե ժա­մա­նա­կը պատր­վակ բռ­նե­լով՝ սկ­սել եմ վա­խե­նալ, խու­սա­փել այն քրք­րե­լուց: Իսկ ե­թե հան­կարծ այն­պի­սի բան գտ­նեմ, ո­րը կարթ­նաց­նի մի մո­ռաց­ված ու ան­դառ­նա­լի կս­կի՞ծ, ո­րից կսկ­սի ա­րյու­նել ևս մի սպիա­ցած վերք։ Կդի­մա­նա՞մ։ չէ՞ որ ար­դեն ե­րի­տա­սարդ չեմ։ Ա­վե­լի ճիշտ չէ՞ այդ­պես էլ թող­նել։ Բայց կո­րո­նա­վի­րու­սը աշ­խար­հում շատ բան փո­խեց ու շատ բան շր­ջեց գլ­խի­վայր: Ինք­նա­մե­կու­սա­ցում, տա­նը մնա­լու պա­հանջ, ռիս­կա­յին տա­րիք, ու­ղեկ­ցող հի­վան­դու­թյուն­ներ։ Այդ բո­լո­րը հենց իմ մա­սին էին: Ոչ, ժա­մա­նակն է մնալ տա­նը ու բա­ցել այդ հնա­մաշ ու մո­ռաց­ված կա­պո­ցը, ա­զատ­վել ա­վե­լորդ թղ­թե­րից, թեր­թե­րից, թեթևաց­նել, թող­նել ա­մե­նա­կարևո­րը։ Դա չար­ված գործ է, որ պի­տի ար­վի: Վեր­ջա­պես պետք է ինչ-որ աշ­խա­տան­քով զբաղ­վել՝ կար­դա­լուց ու հե­ռուս­տա­ցույց դի­տե­լուց զատ: «Ա­նա­տո­լիա­կան պատ­մու­թյուն» ֆիլ­մը շատ է տակ­նուվ­րա ա­նում հո­գիս, քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նից ան­գամ կո­րո­նա­վի­րու­սի քա­մի է փչում։
Իսկ գու­ցե փոր­ձեմ ինչ-որ բա՞ն գրել: Շատ գրող­ներ, նկա­րիչ­ներ, ե­րա­ժիշտ­ներ մե­կու­սաց­ման մեջ, բան­տում, աք­սո­րում, ընդ­հա­տա­կում, հի­վան­դա­նո­ցում գլուխ­գոր­ծոց­ներ են երկ­նել: Հայտ­նի է, որ խո­լե­րա­յի հա­մա­ճա­րա­կի պատ­ճա­ռով Պուշ­կի­նը մե­կու­սա­ցել է Մեծ Բոլ­դի­նո կալ­ված­քում և ա­վար­տել «Եվ­գե­նի Օ­նե­գին» չա­փա­ծո վե­պը, «Բել­կի­նի վի­պակ­նե­րը», «Փոք­րիկ ող­բեր­գու­թյուն­նե­րը», գրել է պոեմ­ներ ու բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­ներ: Գրա­կա­նու­թյան մեջ այդ շր­ջա­նը հայտ­նի է Բոլ­դի­նյան ա­շուն ան­վա­նու­մով՝ որ­պես գրո­ղի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կյան­քի ա­մե­նա­բեղմ­նա­վոր շր­ջան: Կամ մեր մեծ լո­ռե­ցու՝ Թու­մա­նյա­նի Ա­բաս­թու­մա­նի ա­շու­նը: Ա­ռող­ջա­կան վի­ճա­կի պատ­ճա­ռով 1902 թվա­կա­նի ա­շունն անց­կաց­նե­լով այն­տեղ՝ բա­նաս­տեղծն ա­վար­տեց իր հայտ­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րից շա­տե­րը՝ «Ա­նուշ», «Թմ­կա­բեր­դի ա­ռու­մը», «Փար­վա­նա»: Չա­րեն­ցը բան­տում քի­միա­կան մա­տի­տով իր շա­պիկ­նե­րի վրա վեր­ջին գլուխ­գոր­ծոց­ներն էր գրում։ Իսկ ին­չու՞ չեմ կա­րող ես էլ ինչ-որ բան գրել: Բայց տա­նը հի­շեց­նում էին՝ ա­սել էի, որ ժա­մա­նակ ու­նե­նամ, կար­գի կբե­րեմ թղ­թերս, կթեթևաց­նեմ դրանք, ախր շատ տեղ են զբա­ղեց­նում ա­ռանց այդ էլ փոքր բնա­կա­րա­նում:
Զար­մա­նա­լի բան. որ­քան ես խու­սա­փում էի, հե­տաձ­գում ար­խի­վիս մո­տե­նա­լու պա­հը, այն­քան այն ձգում էր ինձ: Վախ­կո­տի պես ան­գամ հա­յացքս էի շր­ջում, որ չտես­նեմ: Հե­տո ինձ սկ­սեց հե­տապն­դել մի կպ­չուն միտք. իսկ գու­ցե շատ կարևոր ու մո­ռաց­ված բան կա այն­տեղ, որ ի­րեն զգաց­նում է վա­նե­լով: ՈՒ մի օր, գրե­թե վս­տահ, որ այս­պի­սի ա­ռիթ էլ չեմ ու­նե­նա­լու, ո­րո­շե­ցի չվա­խե­նալ ան­ցյա­լիս հետ ա­ռե­րես­վե­լուց ու «քրք­րել մո­խի­րը», ինչ­պես կա­սեր Լևոն Շան­թի Վա­նա­հայրն իր ան­ցյա­լը հի­շեց­նող Իշ­խա­նու­հուն: Ախր այդ թղ­թե­րը ես եմ, դրան­ցից ա­վե­լի հա­րա­զատ ու մտե­րիմ բան չու­նեմ կյան­քում: Նս­տե­ցի ու սկ­սե­ցի քրք­րել։ Սուր­ճը սա­ռել էր ու մնա­ցել։ Օր­վա վեր­ջում ինձ բռ­նե­ցի այն մե­ղա­վոր մտ­քի մեջ, որ մինչև հո­գուս խոր­քը ե­րախ­տա­պարտ եմ նո­րին մե­ծու­թյուն ԹԱ­ԳԱ­ՎԱ­ՐԱ­ԿԻՆ: Մնա­լով տա­նը և մատն­վե­լով ան­գոր­ծու­թյան՝ ես դեմ­քով շրջ­վե­ցի դե­պի իմ ան­ցյա­լը, մի­գու­ցե վեր­ջին ան­գամ, ո­րով­հետև ու­զում եմ հա­վա­տալ, որ այս մար­դա­ծին հա­մա­ճա­րակն այլևս չի կրկն­վե­լու։
Ա­ռա­ջի­նը ձեռքս ըն­կան ծնող­նե­րիս լու­սան­կար­նե­րը։ Աստ­ված իմ, այս ինչ­քան եմ նման­վել հորս: Ճիշտ «Հա­յե­լին» մուլտ­ֆիլ­մի գյու­ղա­ցու պես, ով հա­յե­լու մեջ ի­րեն տես­նե­լով՝ բա­ցա­կան­չում է. «Էս հո օ­ղոր­մա­ծիկ հերս ա»: Մի պահ սարս­ռա­ցի, բայց այն­պես էի կա­րո­տել, որ եր­կար աչքս չէի կտ­րում նրա նկա­րից: Ինչ­քա՜ն բան է ինձ տվել ժայ­ռի պես լուռ ու ա­ռա­քի­նի այս մար­դը՝ մար­գա­րեի հե­ռա­տե­սու­թյամբ: Հայ­րա­կան խս­տու­թյու­նը կոպ­տու­թյան հետ եր­բեք չշ­փո­թող իմ կոշ­կա­կար պրո­ֆե­սո­րը ինչ­պե՞ս է կա­րո­ղա­ցել ա­մեն ինչ ա­սել՝ գրե­թե ո­չինչ չա­սե­լով: Հի­շե­ցի Չա­րեն­ցին ու Աբ­գար ա­ղա­յին.
...Իր ամ­բողջ կյան­քում լուռ
Ինչ չէր վատ­նել նա եր­բեք,
Ինչ չէր այ­րել իբրև հուր
Եվ չէր եր­գել իբրև երգ,-
Ե­րազ­նե­րում իր տխուր,
Պա­հած ան­գամ ի­րե­նից.-
Թաքց­րել էր այն­քան խոր,
Որ իբրև գանձ բաշ­խի ինձ:
Ա­հա մայրս...այն­քան գե­ղե­ցիկ, այն­քան պարզ ու տխուր ու այն­քան խեղճ: Հա­ճախ ես այն­պես եմ չա­րա­ցել նրա խեղ­ճու­թյան, ան­դեմ հնա­զան­դու­թյան ու հա­մա­կերպ­վա­ծու­թյան վրա, ու նույ­նիսկ ինձ թվա­ցել է, թե իմ բո­լոր դժ­բախ­տու­թյուն­նե­րի պատ­ճա­ռը հենց նրա խեղ­ճու­թյունն է: Դա շատ վտան­գա­վոր բա­ցա­հայ­տում է, և այդ­տե­ղից մինչև ա­տե­լու­թյուն մի քայլ է, ե­թե ան­գամ խոս­քը հա­րա­զատ մոր մա­սին է: Բայց այդ­պի­սի քայլ չի ե­ղել, ո­րով­հետև ինչ-որ ան­հաս­կա­նա­լի բնազ­դով ես գի­տակ­ցել եմ՝ ինչ­քան ան­հուն ու խոր բան կա իմ մեջ, այդ նա է տվել ինձ իր խեղ­ճու­թյան ա­վա­զա­նից: Հի­մա էլ նա նկա­րից նա­յում է նույն բա­րի ու խեղճ հա­յաց­քով: Նա­յում ու խո­սում է ինձ հետ... ես շատ մո­տի­կից պարզ ու հս­տակ լսում եմ նրա ձայ­նը, այն խոս­քե­րը, որ ա­սել էր ինձ մահ­վան մահ­ճում, բայց ես լավ չէի հաս­կա­ցել: «Նե­րո՛ղ ե­ղիր, բա­լե՛ս, մենք չկա­րո­ղա­ցանք քեզ այն­պես պա­հել, ինչ­պես որ կու­զեինք: Չէ, ա­վե­լի ճիշտ, ին­չի որ դու ար­ժա­նի էիր: Ախր մենք լավ մարդ ենք մե­ծաց­րել մեր հա­սա­րակ հար­կի տակ, բայց լավ չենք պա­հել նրան»:
Մայ­րե­րը սո­վո­րա­բար ի­դեա­լա­կա­նաց­նում են ի­րենց զա­վակ­նե­րին, ա­վե­լին՝ աստ­վա­ծաց­նում, հա­մա­րում ան­թե­րի ու կա­տա­րյալ: Դա հա­վա­նա­բար գա­լիս է մայ­րա­կան ան­մեղ է­գոիզ­մից՝ իմ որ­դին չի կա­րող վա­տը լի­նել: Բայց իմ ծնող­նե­րի ինք­նագ­նա­հա­տա­կա­նը միշտ էլ այն­քան ցածր է ե­ղել, որ նրանց դեպ­քում զա­վա­կի ի­դեա­լա­կա­նա­ցու­մը պի­տի գար ոչ թե ծնո­ղա­կան է­գոիզ­մից, այլ բո­լո­րո­վին ու­րիշ, ա­վե­լի խոր­քա­յին զգա­յա­րան­նե­րից, թերևս կր­կին ինք­նա­պաշտ­պա­նա­կան: Ինձ­նով ի­րենց պաշտ­պան­ված և ու­ժեղ էին ու­զում զգալ...ես մի քիչ ու­րիշ էի իմ շր­ջա­պա­տի ե­րե­խա­նե­րից, ըն­կեր­նե­րից, ու նրանք փոր­ձում էին բռ­նել այդ ե­րե­րուն հե­նա­րա­նից: Իսկ ես պաշտ­պա­նե­ցի՞ նրանց, տվե­ցի՞ այն ա­պա­հո­վու­թյան զգա­ցու­մը, որ պի­տի տա որ­դին իր ծե­րա­ցած ու ան­ճա­րա­ցած ծնող­նե­րին: Ի՞նչ ա­րե­ցի ես նրանց հետ: Աստ­ված իմ, ինչ դա­ժան պա­տիժ բա­ժին ըն­կավ իմ ծնող­նե­րին, նրանք ինձ եր­ջա­նիկ չտե­սան: Այդ հե­տո ես պի­տի հաս­կա­նա­յի, որ մար­դը կա­րող է ան­տր­տունջ տա­նել սե­փա­կան դժ­բախ­տու­թյունն ու ան­հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րը, բայց զա­վա­կի­նը... Այ, նոր գլ­խի ըն­կա, թե ին­չու՞ էի վա­խե­նում «քրք­րել մո­խի­րը»: Զգում էի, որ այն­տեղ ինձ­նով չեր­ջան­կա­ցած ծնող­նե­րիս հի­շո­ղու­թյունն է ան­թեղ­ված, ո­րը բաց վեր­քի պես ցա­վեց­նե­լու է հո­գիս: Բայց նրանք այդ մա­սին էլ ո­չինչ չխո­սե­ցին, սպա­սում էին, որ մի օր գու­ցե եր­ջան­կա­նամ... Մորս լու­սան­կա­րի ու այդ ան­կա­տար, տար­տամ մտ­քի վրա կանգ ա­ռա: Կի­նո­յի լեզ­վով՝ դա եր­կա­րատև «ստոպ-կադր» էր, երևի մի քա­նի ժամ: Այդ­պես ա­վարտ­վեց ա­ռա­ջին օ­րը... Թեր­թե­ցի, ջո­կե­ցի, դրե­ցի ու վերց­րի, բայց ո­չինչ դեն չնե­տե­ցի: Ի՞ն­չը դեն նե­տեի՝ իմ ման­կու­թյո՞ւ­նը, թե՞ ծնող­նե­րիս լուռ խեղ­ճու­թյան պա­տա­ռիկ­նե­րը...
Հա­ջորդ օ­րը գործս սկ­սե­ցի մի աղջ­կա փոք­րիկ լու­սան­կա­րից՝ սև և սպի­տակ: Դպ­րո­ցա­կան խմ­բան­կա­րից ա­ռանձ­նաց­րած ու մե­ծաց­րած այդ նկա­րը մի տե­սակ խամ­րած էր, դի­մագ­ծե­րը լղոզ­ված էին, բայց ես իմ կյան­քից քա­նի՜-քա­նի ժա­մեր էի անց­կաց­րել՝ այդ լու­սան­կա­րը ա­փիս մեջ քնք­շան­քով պա­հած, հաշ­վել հնա­րա­վոր չէ: Ես գտա նաև խմ­բան­կա­րը: Ո­րո­շե­ցի իմ ման­կու­թյան ու պա­տա­նե­կու­թյան բո­լոր լու­սան­կար­նե­րի մեջ գտ­նել մի ու­րիշ աղջ­կա դեմք, որն ա­վե­լի գե­ղե­ցիկ է, քան Լու­սե­րի դեմ­քը: Փոր­ձե­ցի, շատ փնտ­րե­ցի, ան­վերջ հա­նում ու դնում էի ակ­նոցս, փո­խում, բայց չէի գտ­նում: ՈՒ հաս­կա­ցա, որ ի­զուր եմ փնտ­րում ան­գտ­նե­լին: Ա­ռա­ջին սի­րո ա­ռեղծ­վածն ա­մե­նա­հան­ճա­րեղ բա­նաս­տեղծ­ներն ան­գամ չեն գտել, ես ինչ­պե՞ս պի­տի գտ­նեի: Վեր­ջին ան­գամ հա­մոզ­վե­ցի, որ յու­րա­քան­չյուր տղա­մար­դու կյան­քում միայն մի գե­ղե­ցիկ աղջ­նակ, աղ­ջիկ, օ­րիորդ, կին է լի­նում. դա ա­ռա­ջին սերն է, որ ան­գամ զա­ռա­մու­հի դար­ձած տա­րի­քում նույն գե­ղե­ցիկ ու հմա­յիչ աղ­ջիկն է, այն կա­տա­րյա­լը, ան­հա­սը, ան­պա­տաս­խա­նը, ո­րի մա­սին հի­շո­ղու­թյու­նը բաց վեր­քի վրա լց­վող ա­ղի պես մղկ­տաց­նում է հո­գիդ ան­գամ յո­թե­րորդ տաս­նա­մյա­կում:
Կյան­քիս այս հատ­վա­ծի մա­սին պատ­մող լու­սան­կար­նե­րի վրա­յով շատ ա­րագ ան­ցա...գրե­թե ոչ մե­կը ողջ չէր, մի տե­սակ վա­խե­ցա ու գե­րեզ­մա­նո­ցի սառ­նու­թյուն զգա­ցի: Փրկ­վա­ծի պես ա­սես դուրս ե­կա մի լու­սա­վոր ա­րա­հետ... ու միան­գա­մից հայ­տն­վե­ցի...Հա­յաս­տա­նից դուրս, հե­ռու-հե­ռու մի եր­կիր՝ խո­նավ, ցուրտ, օ­տար, բայց միևնույն ժա­մա­նակ՝ ջերմ ու հա­րա­զատ: Թղ­թերն ու թեր­թիկ­նե­րը, լու­սան­կար­ներն ու լրագ­րե­րի պա­տա­ռիկ­ներն ինձ տա­րան դե­պի խենթ ու խե­լառ մի աշ­խարհ՝ ե­րի­տա­սար­դու­թյան տա­րի­ներ, երբ ես ու­սա­նում էի Վիլ­նյու­սի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի աս­պի­րան­տու­րա­յում: Սիրտս սկ­սեց ա­րագ բա­բա­խել... Կր­կին հի­շե­ցի Չա­րեն­ցին: Ա­բո­վյա­նին նվիր­ված իր հան­ճա­րեղ պոե­մում նա գրում է.
Գի­շե­րը չէր քնել:- Քրք­րել էր թղ­թե­րը,
Եր­կար թեր­թել թեր­թե­րը բազ­մա­թիվ,-
Օ­րագ­րեր, գր­քեր, ձե­ռագ­րեր,
Գրու­թյուն­ներ մնա­ցած դեռ Դոր­պա­տից:
...Ծրա­գիր­ներ՝ կի­սատ կամ սկ­սած հա­զիվ,-
Ո՞Ւմ է թող­նում բո­լո­րը, ո՞ր սի­րե­ցյալ սա­նին:
Եվ նա­մակ­ներ ա­պա...Այդ թեր­թե­րը դե­ղին,
Ծած­կած հա­ճախ գրով գո­թա­կան:
...Հան­կարծ աչքն ըն­կավ մի գրու­թյուն գե­րող՝
Ինչ­պես ցողն է լի­նում ծա­ղիկ­նե­րի վրա՝
Թա­փան­ցիկ, վաղն­ջա­կան, գե­րող-
Այդ թեր­թի­կը կա­պույտ ա­լե­կո­ծեց նրան
Հու­շե­լով՝ չճա­շա­կած մի քաղց­րու­թյուն բու­րող...
«Թե­րթե­լով թեր­թե­րը բազ­մա­թիվ»՝ մտ­քումս ան­վերջ կրկ­նում էի չա­րեն­ցյան պոե­մի ան­գիր ա­րած տո­ղե­րը և մտա­ծում՝ ինչ լավ է, որ Չա­րեն­ցը գրել է այս պոե­մը, ու ես էլ ան­գիր գի­տեմ, թե չէ կա­րող էի մտա­ծել, որ խե­լա­գար­վել եմ ու միայն ես եմ իմ ան­ցյա­լի թղ­թե­րը քրք­րե­լուց այս­քան սր­տա­կե­ղեք ցավ, ու­րա­խու­թյուն ու կա­րոտ զգում:
Իմ ար­խի­վում պահ­պան­վող թղ­թե­րի մի ստ­վար մա­սը ոչ թե Դոր­պա­տից էր, այլ Դոր­պա­տին շատ մոտ մի ու­րիշ երկ­րից՝ Լիտ­վա­յից, իսկ ա­վե­լի ստույգ՝ Վիլ­նյու­սից: Ե­թե ես ա­սեմ, որ կյան­քիս լա­վա­գույն տա­րի­նե­րը կապ­ված են Վիլ­նյու­սի հետ, ա­պա ո­չինչ ա­սած չեմ լի­նի, հա­մե­նայն դեպս, լսո­ղի հա­մար՝ հաս­կա­նա­լի ո­չինչ: Այդ աք­սիո­մը ա­պա­ցու­ցե­լու հա­մար ես չեմ կա­րող Վիլ­նյու­սում անց­կաց­րած տա­րի­նե­րի հան­դեպ իմ սե­րը պատ­մել հենց Վիլ­նյու­սից: Ես պի­տի շատ հետ գնամ ու պի­տի գամ շատ հեռ­վից: Ո­րով­հետև մարդ­կա­յին զգա­ցո­ղու­թյուն­նե­րը, ապ­րում­նե­րը, աշ­խար­հըն­կա­լու­մը մեկ օր­վա, ան­գամ մի քա­նի տա­րի­նե­րի ար­դյունք չեն: Այն­տեղ ման­կու­թյուն, պա­տա­նե­կու­թյուն, ան­գամ գե­նե­տիկ հի­շո­ղու­թյան վա­ղե­մու­թյուն կա, ազ­գա­յին խառն­ված­քի խոր դրոշմ: Ա­բո­վյա­նի պես՝ Չա­րեն­ցի բնու­թագր­մամբ.
Նա­մակ­նե­րի դե­զում կա­յին խս­տա­բա­րո
Գրու­թյուն­ներ՝ շեշ­տով խրա­տա­կան,
Ինչ-որ ու­րիշ կյան­քի ըն­թացք բար­բա­ռող,-
Գրու­թյուն­ներ կա­յին, ո­րոնք, սա­կայն,
Նշում էին նրա ու­ղին նվաստ,
Գծում դժ­նի ըն­թացք ա­սիա­ցու,
Եվ հոր­դո­րում էին քայ­լով զգաստ
Ըն­թա­նալ կա­մոքն Աստ­ծո՝
Խո­նար­հու­թյա՛ն շավ­ղով, ա­ռա­քի­նու­թյա՛ն,
Դա­րե­րով սր­բա­գոր­ծյալ հե­զու­թյան:
Փաս­տո­րեն Ա­բո­վյա­նի՝ Դոր­պա­տում սո­վո­րե­լուց 150 տա­րի անց Վիլ­նյու­սում սո­վո­րող ա­լա­վերդ­ցի ե­րի­տա­սար­դը նույն ապ­րում­ներն էր ու­նե­ցել, բայց քա­նի որ շատ ե­րի­տա­սարդ էր ե­ղել ու ան­փորձ, հս­տակ չէր հաս­կա­ցել՝ որ­տե­ղից է գա­լիս այս ան­չար ու ա­նու­րախ, խեղճ ու խո­նարհ ճա­կա­տագ­րի դրոշ­մը, օ­տար­նե­րի ինք­նա­գոհ հա­յաց­քը, իր «սր­բա­գոր­ծյալ հե­զու­թյու­նը»... Հե­տո էլ ա­սում են՝ գե­նե­տիկ հի­շո­ղու­թյուն գո­յու­թյուն չու­նի։
Դող­դո­ջուն մատ­նե­րով թեր­թե­ցի այդ թղ­թե­րը, լու­սան­կար­ներ գտա, եր­կար նա­յե­ցի ե­րի­տա­սարդ դեմ­քե­րին, այն­քան գույն, այն­քան կյանք ու սեր կար այդ սև ու սպի­տակ պատ­կեր­նե­րի մեջ: Մի տեղ ինձ են գր­կել, մի տեղ գր­կել եմ ես, մի տեղ հար­բած ենք, մի տեղ սո­ված, մի տեղ ու­րախ, մի տեղ տխուր, մի տեղ այն­պես ենք ծի­ծա­ղում, որ ա­սես նկա­րի մեջ լս­վում է ծի­ծա­ղի ձայ­նը, մի տեղ կոտ­րե­լու աս­տի­ճա­նի ուժ­գին բա­ժակ ենք խփում, մի տեղ լուրջ ենք, ինչ­պես Ռո­դե­նի «Մտա­ծո­ղը», մի տեղ այն­քան ան­լուրջ, մի տեղ... Աստ­ված իմ, հենց սա է ե­ղել կյան­քը, եր­ջան­կու­թյու­նը, ես ապ­րել եմ ապ­րե­լու բերկ­րան­քը, վա­յե­լել եմ կյան­քի վա­յել­քը ու չեմ հաս­կա­ցել, որ ապ­րում ու վա­յե­լում եմ: Դժ­վա­րու­թյուն­ներ ե­ղել են ինչ­քան ա­սես՝ նյու­թա­կան, ու­սում­նա­կան, լեզ­վա­կան, բնա­կա­րա­նա­յին, հո­գե­բա­նա­կան, դժ­վա­րու­թյուն­ներ կապ­ված շո­վի­նիզ­մի, կո­մու­նիզ­մի, ա­թեիզ­մի և է­լի շատ իզմ-ե­րի հետ, և վեր­ջա­պես տան կա­րո­տը, իմ ժա­ռան­գա­կան խեղ­ճու­թյունն ու համ­բե­րա­տա­րու­թյու­նը... բայց ես ան­տր­տունջ հաղ­թա­հա­րել եմ բո­լոր դժ­վա­րու­թյուն­նե­րը՝ իմ այդ կար­գա­վի­ճա­կը հա­մա­րե­լով բախ­տի պարգև ու խղ­ճա­լով բո­լոր նրանց, ով­քեր կա­րող էին իմ տե­ղը լի­նել, բայց չեն: Ինչ­պե՞ս եմ հաղ­թա­հա­րել... Հա, հի­շե­ցի, ջա­հել եմ ե­ղել... միայն այդ­քա՞­նը, ի­հա՛ր­կե...Իսկ ի՞նչ է, դա քի՞չ է... «Ոչ, դա ա­մեն ինչ է,- ինձ պա­տաս­խա­նեց լու­սան­կա­րից նա­յող ջա­հել ու սի­րուն տղան, որ այն­քան նման էր մեծ թոռ­նի­կիս»:
Լու­սան­կար­նե­րը նա­յե­լիս իմ լսո­ղու­թյան զգա­յա­րան­նե­րը հս­տակ լսում էին նրանց բո­լո­րի ձայ­նե­րը, այն եր­գե­րը, ե­րաժշ­տու­թյու­նը, ո­րոնք միշտ հն­չում էին խն­ջույք­նե­րի, ըն­կե­րա­կան ա­ռօ­րյա հան­դի­պում­նե­րի ժա­մա­նակ: Ա­հա ա­կան­ջիս մեջ ծլն­գում է ու­սա­նո­ղա­կան ըն­կե­րախմ­բե­րին ու­ղեկ­ցող կի­թա­ռի ձայ­նը... «Очи черные», «Բիթլզ»-ի հա­զար ան­գամ լսած եր­գե­րը՝ «Աղ­ջի­կը», «Երբ ես ե­րի­տա­սարդ էի», նաև մեր «Ով սի­րուն, սի­րուն»-ը:
Այս լու­սան­կար­նե­րում էլ կան կյան­քից ար­դեն հե­ռա­ցած մար­դիկ, վիթ­խա­րի դեմ­քեր, աշ­խար­հի մե­ծե­րի քար­տե­զի վրա վառ­վող մե­ծու­թյուն­ներ՝ օ­տար և մե­րոն­ցից: Աստ­ված իմ... ես այս մարդ­կանց հետ սե­ղան եմ նս­տել, վա­յե­լել նրանց ըն­կե­րու­թյու­նը, սե­րը, հո­գա­տա­րու­թյու­նը, գնա­հա­տան­քը, նյու­թա­կան, հոգևոր ու բա­րո­յա­կան ա­ջակ­ցու­թյու­նը։ Նրանց մեջ իր վիթ­խա­րի հա­սա­կով վեր է հառ­նում այս տի­տա­նը՝ ՄԱՐ­ԴԸ՝ Է­դուար­դաս Մե­ժե­լայ­տիս ա­նու­նով: Հան­կարծ նկա­տում եմ, որ իմ կյան­քում ճա­կա­տագ­րա­կան դեր ու­նե­ցած լիտ­վա­ցի այդ մեծ գրո­ղը, հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծի­չը ու աշ­խար­հի քա­ղա­քա­ցին ի­րա­կա­նում ե­րե­խա­յի պես պարզ ու հա­սա­րակ մի մարդ է ե­ղել՝ խեն­թո­րեն սի­րա­հար­ված գե­ղե­ցի­կին, բա­րուն, ազ­նի­վին, հա­վեր­ժին։
Ես նրա հո­գա­տար ձեռ­քի տակ ա­ճել եմ, հա­սու­նա­ցել որ­պես գրող, գրա­կա­նա­գետ, մարդ, նրա հզոր աշ­խար­հա­յաց­քի ներ­քո ձևա­վոր­վել են իմ հա­յացք­նե­րը որ­պես հա­յի, որ­պես աշ­խար­հի քա­ղա­քա­ցուն։ ՈՒ թող ան­հա­մես­տու­թյուն չթ­վա, բայց ինքն էր շատ հա­ճախ կրկ­նում, որ ես նրան շատ եմ փո­խան­ցել իմ ազ­գի հո­գե­կերտ­ված­քի ազ­նիվ գան­ձա­րա­նից, իմ ժո­ղովր­դի պատ­մու­թյան ու գրա­կա­նու­թյան ո­գե­ղե­նու­թյու­նից: Նա չէր կա­րող կեղ­ծել, մեծ մար­դիկ ե­րե­խա­յի պես ան­կեղծ են, և նրա մաք­րա­մա­քուր ան­կեղ­ծու­թյու­նը մինչ օրս բա­վա­րա­րում է ինձ՝ դրա­կան լից­քե­րի չպարպ­վող մարտ­կո­ցի պես: Այդ է­ներ­գիան հոր­դում է Մե­ժե­լայ­տի­սի գրա­կա­նու­թյան արևից։
Չոր­րորդ թե հին­գե­րորդ օ­րը եր­կար նս­տե­լուց ոտ­քերս թմ­րում են, մեջքս տն­քում է, գլուխս՝ պտտ­վում. ինչ­քա՞ն կա­րե­լի է թեր­թել ու նա­յել, հի­շել ու հի­շել: Իսկ գու­ցե ժա­մա­նակն է այդ հի­շո­ղու­թյուն­նե­րը թղ­թի՞ն հանձ­նե­լու: Հա­մե­նայն դեպս, լիտ­վա­կան տա­րի­նե­րի մա­սով ես մեծ բաց­թո­ղում ու­նեմ: Միշտ ո­րո­շել եմ գրել այդ տա­րի­նե­րի ու մարդ­կանց մա­սին, միշտ ժա­մա­նա­կը չի բա­վա­կա­նաց­րել: Գու­ցե այս հա­մա­ճա­րա­կը նշա՞ն է, ինչ-որ հի­շե­ցու՞մ՝ մա­րե­լու մեր կյան­քի չմար­ված պար­տա­մուր­հակ­նե­րը: Գու­ցե էլ չլի­նի՞ նման պահ: Չէ՞ որ մենք ա­նընդ­հատ Աստ­ված ենք կան­չում, որ չլի­նի: Իսկ ե­թե Աստ­ված ան­սա մեր ձայ­նին, ու այս զզ­վե­լի ախտն ընդ­միշտ վե­րա­նա աշ­խար­հի ե­րե­սից, մեկ էլ ե՞րբ ժա­մա­նակ կգտ­նեմ բա­ցե­լու տա­րի­նե­րիս այս տխուր կա­պո­ցը: ՈՒ­րեմն չպի­տի՞ գրեմ: Ինչ­քան բան է մո­ռաց­վել, ինչ­քան էլ դեռ կմո­ռաց­վի, ե­թե ու­շաց­նեմ: Իսկ հու­շե­րը, գրե­լու ար­ժա­նի, գրով հիշ­վե­լու մար­դիկ և օ­րերն այն­քա՜ն շատ են, որ մեղ­քի պես մի բան է դրանք ան­տե­սե­լը ու այս մա­գա­ղա­թա­բույր հի­շո­ղու­թյու­նը ա­մե­նա­կուլ փո­շու, մթու­թյան ու խո­նա­վու­թյան թա­գա­վո­րու­թյա­նը հանձ­նե­լը։
Մի քա­նի օր էլ ու­նե­ցա «ստոպ-կադ­րեր» այս կամ այն լու­սան­կա­րը, թեր­թո­նը կամ թուղ­թը նա­յե­լիս, մի քա­նի ան­գամ էլ ակ­նո­ցի տա­կից գաղտ­նի սր­բե­ցի թա­ցա­ցող աչ­քերս, բայց միևնույն է, մի օր ինքս ինձ խոս­տո­վա­նե­ցի, որ ե­րիցս ե­րախ­տա­պարտ եմ չի­նա­կան այս ան­հաս­կա­նա­լի վա­րա­կին, ար­տա­կարգ դրու­թյանն ու տա­նը մնա­լու կա­ռա­վա­րու­թյան հոր­դոր­նե­րին։
Ե­րախ­տա­պարտ եմ ժո­ղովր­դա­կան ի­մաստ­նու­թյան ճշ­մար­տա­ցիու­թյա­նը, ո­րը լսել եմ իմ լու­սա­հո­գի, սի­րուն ու խեղճ մո­րից. «Բա­լես, չկա չա­րիք ա­ռանց բա­րի­քի»:
Ա­հա՛ բա­րի­քը, անն­կատ ծն­ված իմ նոր զա­վա­կը՝ «Լիտ­վա­կան օ­րա­գիր» վեր­նագ­րով։ Հո­նո­րա­րից հո­նո­րար ապ­րող գրող­նե­րը, սա­կայն, միշտ էլ ա­նուղ­ղե­լի սա­կա­վա­պետ, ազ­նիվ ու ան­շա­հախն­դիր մար­դիկ են և կա­րող են հրա­ժար­վել թե՛ հո­նո­րա­րից և թե՛ կա­ռա­վա­րու­թյան շռայլ պարգևավ­ճար­նե­րից ու մաղ­թել ա­մե­նա­կարևո­րը՝ իմ հո­նո­րա­րը թող լի­նի աշ­խար­հի ա­ռող­ջա­ցու­մը։
Հ.Գ. Մի քա­նի օր հե­տո ա­վագ թոռ­նիկս հարց­րեց. «Պա­պի՛կ, ինչ-որ բան թա­փե­ցի՞ր, գո­նե մի քիչ թեթևա­ցա՞վ ար­խիվդ»: «Ոչ, զա­վակս, չթեթևա­ցավ, այլ ա­վե­լի ծան­րա­ցավ,-պա­տաս­խա­նե­ցի ես...»: ՈՒ այդ պա­տաս­խանն էլ մի ու­րիշ գիրք էր, որն ար­դեն կգ­րեն ու­րիշ­նե­րը...
Ֆե­լիքս ԲԱԽ­ՉԻ­ՆՅԱՆ
Դիտվել է՝ 3392

Մեկնաբանություններ