Կորոնավիրուսը ցույց տվեց, որ նույնիսկ այդ հարթությունում չափազանց նման են Հայաստանն ու Իրանը, բայց մի կարևոր տարբերություն կա. Իրանի առողջապահական համակարգը շատ ավելի զարգացած է, իրանցիները համավարակը կարողացան օգտագործել որպես հարմար առիթ առողջապահական համակարգն էլ ավելի զարգացնելու համար: «Իրատեսի» հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց իրանագետ ՎԱՐԴԱՆ ՈՍԿԱՆՅԱՆԸ, նշելով, որ Իրանում արտադրվող թեստերն արտերկրում մեծ պահանջարկ ունեն: Գերմանիան, օրինակ, օգտվում է իրանական թեստերից:
-Ինչ վերաբերում է Իրանի տնտեսական վիճակին, այն շատ ավելի մեծ կորուստներ է կրում Միացյալ Նահանգների պատժամիջոցներից, քան երկրի ներսում առկա համավարակային ճգնաժամից: Իրանցիները, համավարակի փաստն օգտագործելով, ձգտում են խուսափել կամ առնվազն մեղմացնել այդ պատժամիջոցները, ինչը, ցավոք, հաջողությամբ չի պսակվում: Դա իր հերթին նաև հայ-իրանական հարաբերությունների վրա է ազդում: Հայաստան-Իրան սահմանը փաստացիորեն փակ է, միայն բեռնատարներն են այդ սահմանով երթևեկում, բայց զբոսաշրջային հոսքը դադարել է: Որոշ ապրանքների ներկրման արգելքը նույնպես ազդել է մեր հարաբերությունների, առավել մեծ ու ընդգրկուն ծրագրերի վրա: Խոսքը Հյուսիս-Հարավ ավտոճանապարհի, բարձրավոլտ էլեկտրակայանի, Մեղրու ազատ տնտեսական գոտու, Հայաստան-Իրան երկաթուղու մասին է: Սրանք ծրագրեր են, որ Հայաստանի համար կենսական նշանակություն ունեն, ու լուծում են ոչ միայն այսօրեական հարցեր, այլև օգտակար են հեռանկարային առումով:
- Մեղրու ազատ տնտեսական գոտին նախկին իշխանության ժամանակ կազմավորվեց, նորերն այստեղ կոռուպցիոն սխեմաներ բացահայտելու մասին հայտարարություն անելուց զատ ոչինչ չեն ասում կամ անում: Սա իրականում մեծամասշտաբ ծրագիր էր, ի՞նչ եղավ դրա հետ:
- Պետք է փաստել, որ մոտեցման, ես կասեի՝ անգամ աշխարհայացքի սխալ ունենք: Եթե եղել են կոռուպցիոն գործարքներ, ապա շատ լավ է, որ դրանք բացահայտվում են, դրանց մեղավորներն անշուշտ պետք է ամենախիստ պատիժը կրեն, բայց չմոռանանք, որ երբ որևէ կոռուպցիոներ ձերբակալվում է, դրանից Մեղրու ազատ տնետեսական գոտին չի սկսում գործել: Մոռանում ենք՝ որն է մեր գլխավոր թիրախը ու ընկնում երկրորդական խնդիրների հետևից: Նույնն էլ վերաբերում է Հյուսիս-Հարավ ավտոճանապարհին: Մեղրու ազատ տնտեսական գոտին կարևոր հանգույց է ոչ միայն երկկողմ, այլև Իրան-ԵԱՏՄ հարաբերությունների տեսանկյունից, որտեղ Հայաստանը տարիներ շարունակ շոգեքարշի դեր է խաղացել՝ համակարգելով Իրան-ԵԱՏՄ բոլոր խնդիրները: Կոռուպցիոներներին ձերբակալելը, անշուշտ, դրական գործընթաց է, բայց դրանով պետություն չեն կառուցում, միայն ձերբակալություններով պետությունն առաջ գնալ չի կարող: Պետությունն առաջ է գնում ծագրերի մշակմամբ, հետևաբար մեզ համար հստակ նշաձող պետք է սահմանենք` որն է առաջնայինը, որը՝ երկրորդականը: Հայաստան-Իրան երկաթուղին ամբողջությամբ մոռացության է մատնվել, եթե նախկինում դրա մասին խոսակցություններ կային, պարբերաբար հիշում էին, ինչ-որ գործընթացներ կային, որ հարցը (թեկուզ հակառակորդների շրջանում քարոզչական ֆոն ապահովելու համար) պահում էին օրակարգում, այժմ այն ամբողջովին մոռացության է մատնված: Այսօր ընկած ենք մեկ օրվա կյանք ունեցող խնդիրների հետևից, որոնք հաճախ կենցաղային բնույթի են, ինչը, բնականաբար, չի կարող նպաստել երկրի զարգացմանը: Հեղափոխականը պետք է կարողանա պետական գործիչ դառնալ, Հայաստանը չի կարող պերմանենտ հեղափոխության մեջ գտնվել, կեղծ գաղափարախոսությունը երբեք էլ լավ արդյունքի չի հանգեցնում:
- Ձեր խոսքից կարելի է ենթադրել, որ սևեռվել ենք ներքին ինտրիգների վրա, այնինչ արտաքին աշխարհում, մասնավորապես՝ տարածաշրջանում, քաղաքական գործընթացները եռում են:
-Հայաստանը մի տարածաշրջանում է գտնվում, որը գերակտիվ արտաքին քաղաքականություն է պահանջում: Այդ քաղաքականությունը պետք է բազմակողմ լինի ու չափազանց ակտիվ: Մեր գործընկերների հետ անընդհատ պետք է շփումների մեջ լինենք, քննարկենք, իրականացնենք տնտեսական, քաղաքական, մշակութային, անվտանգային և այլ ծրագրեր: Այս պահին որևէ ուղղությամբ տեսնու՞մ եք գերակտիվ քաղաքականություն. ես չեմ տեսնում: Եթե դա իրականացվում է ոչ բացահայտ տեսքով, ապա գովելի է, բայց հանրությունն առնվազն պետք է տեղյակ լինի, թե Հայաստանն ինչ քայլեր է ձեռնարկում Իրանի, արաբական երկրների, Ռուսաստանի, Վրաստանի և գործընկեր այլ երկրների հետ հարաբերվելու առումով: Չենք կարող «թամբալություն» դրսևորել, դա մեզ համար ուղղակի շռայլություն է: Հայաստանի օբյեկտիվ բացերը պետք է գերակտիվության հաշվին լրացվեն: Իրանը 80-միլիոնանոց երկիր է, հետևաբար մեկ հայ իրանագետը պետք է 10 իրանագետի գործ անի, որ կարողանանք հավասարի պես շփվել: Մնացած այլ ոլորտներում էլ է այդպես: Ի վերջո, ինքներս մեզ ապացուցելու կարիք ունենք՝ պոռոտախո՞ս ենք, թե՞ իրոք հզոր պետություն կառուցելու տեսլական ունեցող ազգ: Շատ ենք լսում՝ հայերս ամենախելացին ենք, ամենաճարպիկն ու այլ ամենա-ամենաներ, այժմ ժամանակն է ապացուցելու, որ մենք իրոք այդպիսին ենք, և դա ապացուցվում է պետությունը հզորացնելով, արտաքին հարաբերությունների առումով մեր բոլոր գործընկերների հետ հիանալի հարաբերություններ կառուցելով, մեր նկատմամբ թշնամաբար տրամադրված պետությունների հետ դիրքորոշումների հստակ սահմանագծմամբ և այլն:
-Ասում եք` ժամանակն է ապացուցելու, որ «թամբալ» ազգ չենք, բայց, կարծես թե, կորոնավիրուսը մի շարք հարցերի պատասխան է տալիս, այսպես ասած, լակմուսի թուղթ է բոլոր ոլորտների համար: Ըստ Ձեզ՝ այս ընթացքում ի՞նչ ենք ապացուցել նախ ինքներս մեզ, ապա՝ աշխարհին:
-Գաղտնիք չէ, որ կորոնավիրուսային իրավիճակը Հայաստանում չափազանց ցավալի է, և սա ցուցիչն է այն բանի, որ ճգնաժամը չի կառավարվել այնպես, ինչպես հարկն է: Ճգնաժամի կառավարումը հատուկ ունակություն և շուրջօրյա աշխատանք է ենթադրում: Այն պետք է հստակ ծրագրված լինի, չլինի տարերային ու քաոսային, ճշգրտված ժամանակացույց ու ռազմավարություն, քայլերի և տրամաբանական հստակ հաջորդականություն ունենա: Օբյեկտիվ իրավիճակը, սակայն, ցույց է տալիս, որ, ցավոք, այդ ամենը չի իրականացվել, իսկ թե ինչ պատճառով, այդ հարցի պատասխանը պետք է պատասխանատուները տան: Հաճախ են հանրության հասցեին մեղադրանքներ հնչում, բայց ես բազմիցս ասել եմ՝ հանրությանը պետք է հստակ օրինակներով դաստիարակել: «Վերնախավային» ցանկացած գործիչ՝ մշակութային, թե քաղաքական, իր վարքագծով պետք է դաստիարակի հասարակությանը: Եթե քաղաքական վերնախավում հայհոյաբանությունը դարձել է առօրեական երևույթ, ապա հասարակությունից չես կարող պահանջել, որ ոսկեղենիկ հայերենով խոսի: Մեր հասարակությունը կարոտ է նման դաստիարակչական աշխատանքի: Անհրաժեշտ են օրինակելի անձինք, որոնց պետք է ներկայացնենք որպես իրական հերոսների: Որևէ մեկն այս ընթացքում մեր բժիշկներին ներկայացրե՞լ է որպես իրական հերոսների: Մեր բժիշկները, իրոք, հերոսական աշխատանք են տարել ու տանում այս ամբողջ ընթացքում՝ շատ դեպքերում սահմանափակ հնարավորություններ ու միջոցներ ունենալով: Անհատական ջանքերի և հերոսության միջոցով են զանազան խնդիրներ հաղթահարվում, հետևաբար այդ օրինակն է, որ այսօր պետք է մեր հասարակության համար ուղենշային դառնա:
-Իսրայելում Հայաստանի դեսպանություն ունենալու հանգամանքն իրանական կողմից, կարծես, միանշանակ չի ընդունել: Իրանցիները ծա՞նր են տանում այս հանգամանքը:
-Հստակ չեմ հիշում՝ Վրաստանն ունի՞ դեսպանություն Իսրայելում, բայց Ադրբեջանը հաստատ չունի: Չնայած Ադրբեջան-Իսրայել հարաբերությունների խորությունն անհամեմատելի է հարավկովկասյան որևէ այլ երկրի հետ, բայց Ադրբեջանը դեսպանատուն չի բացում: Իրանցիների համար անհասկանալի մնաց այդ հանգամանքը՝ ինչու՞ է Հայաստանը գնում այդ քայլին: Մեր պատասխանատուները հավաստիացնում են, թե որոշակի բացատրական աշխատանք տարվել է իրանական կողմի հետ, բայց, դատելով իրանական մամուլի արձագանքներից, իրանցի վերլուծաբանների հրապարակումներից,՝ բացատրական աշխատանք, եթե անգամ տարվել է, ապա բավարար չի եղել: Մեկ այլ կարևոր հանգամանք էլ կա. հարցը նաև մեր հասարակության համար չի պարզաբանվել, թե ինչու պետք է Իսրայելում դեսպանություն ունենալ: Կոնկրետ չեմ կարողանում բացատրություն գտնել՝ ի՞նչ շահ է հետապնդում Հայաստանը Իսրայելում դեսպանություն բացելով: Գիտեք՝ դիվանագիտական հարաբերություններ ունենք, ոչ ռեզիդենտ դեսպաններ կային և, հետևաբար, պետք է հստակորեն բացատրել՝ ոչ ռեզիդենտ դեսպանը չէ՞ր կարողանում իրականացնել այն գործառույթը, որը պետք է իրականացնի ռեզիդենտ դեսպանը: Որո՞նք են այն գործառույթները, խնդիրները, որոնք Հայաստանին պարտադրում են Իսրայելում դեսպանություն ունենալ: Բոլոր հանգամանքները պետք է բացատրվեն նաև իրանական կողմին, որովհետև իրանցիները, պատկերավոր ասած, ամբողջ աշխարհը դիտարկում են մեկ կողմում, Իսրայելը՝ մյուս: Իրանի համար Իսրայելը թիվ մեկ թշնամական պետությունն է այդ տարածաշրջանում, և մենք, մեր գործընկերոջ հետ հարաբերություններում ռիսկային իրավիճակներ ստեղծելով, նախ և առաջ պետք է ծանր ու թեթև անենք, թե ինչ ենք շահում, ինչ՝ կորցնում: Ցավոք, եթե նույնիսկ դրանից շահում ենք, ապա մեր հասարակությանը դա լավ չի բացատրվել: Հասարակության հետ հաղորդակցությունն առհասարակ չափազանց կարևոր է ցանկացած ռիսկային իրավիճակ, մարտահրավեր ու ճգնաժամ կառավարելու ժամանակ: Եթե կա ճգնաժամային իրավիճակ, հասարակությանը հասկանալի լեզվով պետք է բացատրել՝ ինչ է կատարվում, ցույց տալ, թե ինչ ելքեր կան: Հայաստան-Իրան հարաբերությունները, անշուշտ, այնքան խորքային են, որ դրվագային նման մարտահրավերները չեն կարող խաթարել այն, բայց որոշակի դառը մրուր, ամեն դեպքում, թողնում են:
Զրույցը՝ Սևակ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆԻ