«ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ ՈՉ ՄԻ ԱԶԳ ՉԻ ՈՉՆՉԱՑԵԼ ՄԱՐՏԻ ԴԱՇՏՈՒՄ. ԱԶԳԵՐԸ ՄԱՀԱՆՈՒՄ ԵՆ ԽԱՂԱՂ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ»

«Մարդկության առաջին գրավոր հիշատակություններում, առասպելներում և էպոսներում, շումերական «Գիլգամեշ»-ում, նույնիսկ Հին կտակարանում Հայաստանը հիշատակվում է որպես Արարատի երկիր, Ավետյաց երկիր, որտեղ գտնվում էր երկրային դրախտը, իսկ օտարներն այստեղ փնտրում էին իմաստություն և անմահություն»:
Այս խոսքերով է սկսվում ԱՐՍԵՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆԻ «Արարատից Եվրոպա» վավերագրական ֆիլմը:
Ֆիլմում ներկայացված են վաղ քրիստոնեական Հայաստանից Եվրոպա մեկնած և կաթոլիկ եկեղեցու սրբերի կարգը դասված հոգևորականներ, ինչպես նաև հայկական վաղ քրիստոնեական ճարտարապետության` եվրոպական եկեղեցաշինության վրա ունեցած ազդեցությունը: Խոսքը կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների մասին է, որոնք, ըստ եվրոպացի գիտնականների, ստեղծել են հայերը, իսկ հետագայում դրանք տարածվել են հարակից շրջաններում ու Եվրոպայում:
Եվրոպական պատմագրությունը հուշում է նաև, որ հայերը Եվրոպայում քրիստոնեությունն սկսել են տարածել դեռ այն ժամանակ, երբ Հայաստանը պետականորեն դեռ չէր ընդունել քրիստոնեություն: Ամենաառաջին հայ սուրբը, որ քրիստոնեություն է տարածել Իտալիայում, սուրբ Մինասն է, ում անունով մինչ օրս եկեղեցի կա Ֆլորենցիայում, իսկ գլխավոր խորանի վերևում գրված է. «Սուրբ Մինաս Հայոց Թագավոր»: Ֆիլմը նկարահանվել է Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Իտալիայում, Բելգիայում և այլուր: Ներկայացվող պատմական փաստերը հաստատում են արտերկրի գիտնականներն ու հոգևորականները: Հիշատակվում են նաև Լեոնարդո դա Վինչիի` Հայաստան կատարած այցը, նրա նամակները Հայաստանի մասին: Միլանի «Ամբրոզյանա» գրադարանում պահվող Լեոնարդո Դա Վինչիի ձեռագրերից մեկի հետևում պատկերված է Հայաստանի քարտեզը, ինչպես նաև նկարագրված է երկրաշարժի և ջրհեղեղի տեսարան, որը, ըստ պատմական տվյալների, գրանցվել է Երզնկայում` 1482-ին:
Նշենք, որ «Արարատից Եվրոպա» ֆիլմը կաթոլիկ ֆիլմերի համաշխարհային փառատոնում (Լեհաստան, 2011թ.) արժանացել է երկրորդ մրցանակի` ուսուցողական անվանակարգում: Նախատեսվում է նկարահանել նաև ֆիլմի երկրորդ մասը:
-Եթե առաջին ֆիլմում անհատների մասին էր խոսվում, ապա երկրորդն ազգերին է վերաբերում` բավարներին, բասկերին, բրիտանացիներին, որոնք Արարատի երկրից գնացել են Եվրոպա,- ասում է Արսեն Հակոբյանը:- Այս ազգերի էպոսներում Հայաստանը ներկայացվում է իբրև բնօրրան: Օրինակ, միջնադարյան բավարական «Աննոյի երգը» էպոսի 20-րդ գլխում գրված է, որ իրենց նախահայրը` Բավարիուսը, եկել է Հայաստանից, Արարատյան լեռնաշխարհից: Տվյալ պարագայում հիշատակվում են և՛ Արարատը, և՛ Հայաստանը: Բասկերի նախահոր` Հայթոռի մասին էպոսում գրված է, որ բասկերը եկել են Արարատի երկրից: Բրիտանական «Անգլոսաքսոն քրոնիկոնում» իբրև բնօրրան նշվում է Արմենիան: Ես ոչինչ չեմ հայտնաբերում այս ֆիլմով, պարզապես հանրության դատին եմ ներկայացնում փաստերը, այն, ինչ եղել է:
-Քաղաքակրթության բնօրրան Հայաստանն ի՞նչ ունի այսօր, ո՞ւր է ուղղված քրիստոնյա Հայաստանի հայացքը, դեպի ո՞ւր է գնում մեր հազարամյա մշակույթը:
-Ժամանակի ընթացքում ամեն ինչ աղավաղվել է, հոգևոր արժեքները մղվել են հետին պլան: Այսօրվա երիտասարդին ավելի շատ հետաքրքրում են մեծահարուստի բջջային հեռախոսի մոդելը, նրա մեքենայի համարը, քան այն, թե ինչպես է նա մեծահարուստ դարձել: Ընթացքը նրան չի հետաքրքրում: Կամ, զինվորական են դառնում ոչ թե հայրենիքը պաշտպանելու համար, այլ որ բարձր աշխատավարձ ստանան, արտոնություններ ու իշխանություն ունենան: Փոխվել է արժեհամակարգը: Նույնն էլ մշակութային կյանքում է:
Հեռուստատեսությունը դաստիարակչական մեծ նշանակություն ունի: Իսկ ի՞նչ են ցույց տալիս` մարդասպանություն, բռնաբարություն: Ժամանակի ընթացքում նմանատիպ ֆիլմերը այլասերում են հասարակությունը. ինչ ցանում ես, այն էլ հնձում ես: Վերջերս մի դպրոց մտա, հատուկջոկատայիններ էին հերթապահում: Ճիշտ է, մեր ժամանակ նույնպես լինում էին վեճեր, անկարգություններ, բայց ոստիկանները դպրոցներում չէին հերթապահում: Երբ սերիալի հեղինակին հարցնում ես` ինչո՞ւ է նման սցենարներ գրում, ասում է` դա մեր իրականությունն է: Բայց իրական կյանքի բոլոր դրվագները չէ, որ կարելի է ցույց տալ հեռուստատեսությամբ: Ամուսինների ինտիմ կյանքը նորմալ բան է, բարոյական, անգամ պարտականություն է, բայց եթե նույն բանը ցուցադրես, ասենք, Հանրապետության հրապարակում, կդիտվի իբրև անբարոյականություն: Եթեր հեռարձակվող ֆիլմը կամ հաղորդումը պետք է հաճույք պատճառի կամ ինֆորմացիայի աղբյուր լինի: Այսօրվա սերիալները միայն տհաճություն են պատճառում: Ասում են` ցույց ենք տալիս այն, ինչ շուկան պահանջում է: Եթե ես թմրամոլ եմ, ինձ պետք է բուժեն, ոչ թե թմրանյութ տան, ինչ է թե` ես ունեմ դրա պահանջը: Եթե այգին բարձիթողի ես անում, մոլախոտ է աճում, լավ բերք ստանալու համար պետք է այգին մշակել: Այն, ինչ կատարվում է մեր եթերում, ես համեմատում եմ մարմնավաճառության հետ` հեշտությամբ շատ գումար աշխատելու, մարդկանց փչացնելու, վարակելու առումով: Մշակույթը միայն երգուպարը չէ, հասարակության զարգացածության որոշակի աստիճան է: Եվրոպայից մեծ մասամբ աղբն է գալիս այստեղ` սեռական փոքրամասնությունների, երեխաների իրավունքներ և այլն: Ազատությունը բացարձակ արժեք չէ: Իմ ազատությունը վերջանում է այնտեղ, որտեղ սկսվում է մեկ ուրիշի ազատությունը: Դեռևս 450-ին, երբ հայ իշխանները նամակ գրեցին պարսից Հազկերտ 2-րդ արքային, պարզ նշեցին այն խարտիաները (մարդու իրավունքներ, կրոնի, խղճի ազատություն), որ Եվրոպան մի քանի հարյուր տարի հետո ընդունեց: Պարզապես, միասնականություն չունենալու պատճառով, մենք միշտ կորցրել ենք մեր ունեցածը:
-Վերադառնանք «Արարատից Եվրոպա» ֆիլմին: Ճանաչողական, դաստիարակչական նման ֆիլմերը որքանո՞վ են կարևորվում մեզանում, փորձ արվո՞ւմ է դրանք տարածելու, հասանելի դարձնելու հանրությանը, հատկապես երիտասարդներին:
-«Արարատից Եվրոպա»-ն հեռարձակվել է «Երկիր մեդիա» հեռուստաընկերությամբ, ինչպես նաև Մալթայի հանրային հեռուստատեսությամբ` անգլերեն: Հասարակական որոշ կազմակերպություններում, բուհերում նույնպես կազմակերպվում է ֆիլմի ցուցադրումը: Այն ներկայացվել է նաև Բարսելոնի, Մարսելի, Բրյուսելի, Հաագայի, Բեռլինի հայկական համայնքներում:
-Ինչո՞ւ միայն «Երկիր մեդիան»: Նման ֆիլմերը հայկական մյուս հեռուստաընկերությունների ուշադրությանը չե՞ն արժանանում:
-Այս ֆիլմի նկարահանման համար ծախսվել է 30-40 հազար դոլար, նաև երեք տարվա իմ աշխատանքը, իմ ժամանակը: Երբ ֆիլմը ցուցադրելու համար հեռուստաընկերություններից որոշակի գումար ես պահանջում, ասում են, թե այդ գումարով կարող են 10 սերիալ նկարել, ինչն ավելի ձեռնտու է ու ավելի եկամտաբեր, քան 52-րոպեանոց ֆիլմի ցուցադրումը: Դա նույնն է, թե մի աղջկա աշխատանք առաջարկես 60 հազար դրամով, նա հրաժարվի` պատճառաբանելով, որ մեկ գիշերվա մեջ կարող է ավելին վաստակել:
-Ձեր «որոնումներն» ավելի շատ հասցեագրված են հա՞յ հանդիսատեսին, թե՞ նպատակ ունեք հիշարժան փաստերն ու վկայությունները ճանաչելի դարձնելու աշխարհին:
-Առաջին հերթին մեզ է հասցեագրված, որ հասկանանք` ով ենք եղել, նախանձախնդիր լինենք, եթե օգուտ չենք տալիս, գոնե չվնասենք ինքներս մեզ: Եթե այսպես շարունակվի, մենք 30 տարում կանենք այն, ինչ թուրքը 600 տարում չկարողացավ անել: Աշխարհում ոչ մի ազգ չի ոչնչացել մարտի դաշտում, ազգերը մահանում են խաղաղ պայմաններում: Քսան տարի անցել է արդեն պատերազմական ժամանակներից, եթե ևս տասը տարի այսպես շարունակվի, կորցրածն էլ հետ չենք բերի: Մեր հեռուստատեսությունը սպանում է մեզ` սկսած Հ1-ից: Ինչո՞ւ եմ շեշտում Հ1-ը, որովհետև Հանրային հեռուստատեսությունն է սնվում պետական բյուջեից: Մեր տված գումարով մեզ սպանում են: Եթե ուզում են լարվածության մեջ պահող սցենարներ, մեր մեծերը հիմնականում եղերական վախճան են ունեցել` Ռուբեն Սևակը, Սիամանթոն և մյուսները: Թող նորմալ սցենարներ գրեն` և՛ հետաքրքիր կլինի, և՛ մարդիկ իրենց մեծերին կճանաչեն: Երեխային հարցնում ես` ո՞վ է Կոմիտասը, ասում է` փողոց է: Իհարկե, ֆիլմը նախատեսված է նաև դրսի հանդիսատեսի համար, արդեն իսկ թարգմանվել է տարբեր լեզուներով:
Հետաքրքիրն այն է, որ կորցնելով պետականությունը, մենք կորցրել ենք նաև այն, ինչ տվել ենք մարդկային քաղաքակրթությանը: Այսօր հունական մշակույթն է համարվում քաղաքակրթության սկիզբը, մինչդեռ ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հայկական լեռնաշխարհում քաղաքակրթությունն ավելի վաղ է ձևավորվել: Պարզապես, չունենալով հզոր պետություն, չենք կարողացել հրամցնել մեր ունեցածը: Պարզ օրինակ. Բեռլինում մեկը մոտեցավ ինձ և ասաց, թե Բեռլինի թանգարաններից մեկում գորգ է կախված` հայերեն գրությամբ, բայց ներկայացվում է որպես թուրքական գորգ: Որովհետև Թուրքիայից է բերվել, նույնիսկ չեն փորձել վերծանել տառերը: ՈՒ շատ են նման օրինակները: Փոքր չափաբաժիններով պետք է աշխարհին ներկայացնել փաստեր, որոնք վկայում են, որ Հայաստանում է ստեղծվել քաղաքակրթությունը: Ես ոչինչ չեմ հորինում, ի մի եմ բերում գիտական փաստերը: Մի քիչ տրամաբանություն է պետք այդ ամենը մեկ ամբողջության մեջ տեսնելու համար:
-«Արարատից Եվրոպա» ֆիլմը նկարահանվել է մշակույթի նախարարության, «Հայ» կինոստուդիայի հետ համատեղ, ՀՀ առաջին տիկնոջ գրասենյակի և «Անուր» ՍՊԸ-ի աջակցությամբ: Երկրորդ ֆիլմը նո՞ւյնպես պետական աջակցությամբ է նկարահանվելու:
-Հայտնի չէ: Առայժմ աշխատում ենք ֆիլմի գիտական մասի վրա: Հույս ունենք, որ այս ֆիլմը ևս պետական աջակցության կարժանանա:
Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ