«ԴՀՈԼ-ԶՈՒՌՆԱՅՈՎ, ՇԱԼԱԽՈՅԻ ՌԻԹՄԵՐՈՎ «ՍՈՆԱ ՅԱՐ» ԵՆ ԵՐԳՈՒՄ. ԷԴՊԵՍ ԿՈՄԻՏԱՍ ՉԵՍ ՄԱՏՈՒՑԻ, ԱԶԳ ՉԵՍ ՍԻՐԻ ՈՒ ԿՐԹԻ»

և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրատես de facto»-ի հյուրը «Մեսրոպ Մաշտոց»-ի շքանշանակիր, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, Հայաստանի պետական կամերային երգչախմբի գեղարվեստական ղեկավար և գլխավոր դիրիժոր ՌՈԲԵՐՏ ՄԼՔԵՅԱՆՆ Է:

«ԳՅՈՒՄՐԵՑԻՆԵՐԸ ԿԱՐՈՂ ԵՆ ԵՐԱԽՏԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ԴՐԴՎԱԾ ՄԻ ԱԲՍՈՒՐԴ ԲԱՆ ԱՆԵԼ»
-Պարո՛ն Մլքեյան, 1992-2000 թթ. Գյումրիում եղել եք պետական սիմֆոնիկ նվագախմբի և կամերային երգչախմբի գեղարվեստական ղեկավարն ու գլխավոր դիրիժորը: Բացի ստեղծագործական գործունեություն լինելուց, արդյոք սա նաև վերականգնողական թերապիայի գործառույթ չէ՞ր երկրաշարժից պատուհասված Գյումրիի համար:
-Երբ ես գնացի Գյումրի, այնտեղ կար մի ոչ պետական սիմֆոնիկ նվագախումբ, դա պարզապես այնտեղի երաժիշտներից բաղկացած խումբ էր, որը ղեկավար չուներ: Ես իմ առաջ խնդիր էի դրել Գյումրիում ստեղծելու ֆիլհարմոնիա, որը մոտավորապես համազոր պիտի լիներ երևանյանին: Ձգտում էի այնտեղ ստեղծել լուրջ մշակույթ: Կար իմ մեջ, իհարկե, էմոցիոնալ տարր: Ես Գյումրիի հետ սերտ կապեր եմ ունեցել ի սկզբանե: Պապերս Մուշից գաղթել-եկել են Գյումրի, և ես նաև հոգու պարտք ունեի Գյումրիի նկատմամբ: Բայց ասել, թե իմ գործունեությունը եղել է վերականգնողական թերապիա, սխալ կլինի: Նոր էր ստեղծվում այդ կոլեկտիվը` պրոֆեսիոնալ հիմքի վրա, որը հետագայում պիտի դառնար մի լուրջ, մրցունակ ֆիլհարմոնիա: Ես իմ ներդրումն էի պատրաստվում անելու` սկսած սկզբնական` կրթական մակարդակից մինչև բարձրագույն, պրոֆեսիոնալ արդյունք: 1993-ին նվագախումբը պետականացավ, ունեցանք շատ լուրջ համերգների պայմանագրեր, շրջագայություններ: Հայաստանի մշակութային ծրագրերի շրջանակներում ելույթների էինք մեկնում Վրաստան, Ռուսաստան, այլուր: Մտածում էի, որ ունենալու ենք լուրջ բազա, ու ծաղկելու է մեր գործունեությունը: Բայց անցավ մի ժամանակ, և ամեն բան փոխվեց: Ես չեմ սիրում բողոքել, բայց չեմ կարող չասել, որ այն ժամանակվա իշխանությունների կողմից ամբողջովին բարձիթողի վիճակ էր: Ամիսներով ուշանում էին աշխատավարձերը, սկսվել էր մի չարքաշ կյանք, ես շատ անգամ ահազանգում էի մամուլով, հեռուստատեսությամբ, բացատրում, որ պետք է տեր կանգնել Գյումրիի երկու գոհարներին` սիմֆոնիկին ու երգչախմբին: Լինելով Գյումրիում որպես հյուր, տեղի իշխանությունների հետ կռիվ էի տալիս, որ տեր կանգնեն իրենց արժեքներին, բայց լսող չկար: Գյումրեցիք շատ էմոցիոնալ մարդիկ են, շատ են սիրում մշակույթը: Նրանք իրենց երախտագիտությունն անվերջ արտահայտում էին իմ արածի նկատմամբ, բայց երբ հերթը հասնում էր գործնական խնդիրներին, քաղաքի կամ մարզի մակարդակով այս կոլեկտիվները սատարելուն, ոչինչ չէին անում: Իմ պայքարը չտվեց արդյունք: Արվեստի այս վիճակը շատ նման է Հայաստանի պետության վիճակին: Մինչև այսօր մայրաքաղաքում կան լուրջ խմբեր, որոնց խնդիրները պետականորեն վերջնականորեն լուծված չեն: Իհարկե, իմ ղեկավարած այդ կոլեկտիվների համար ամենամեծ խոչընդոտն այն եղավ, որ երաժիշտներն սկսեցին փնտրել-գտնել այլ աշխատանք: Օրինակ` ռուսական բանակի փողային նվագախմբում էին մարդիկ նվագում և ստանում տասնապատիկ ավելի մեծ աշխատավարձ, քան պետական նվագախմբում: Պարզ էր, որ այս պայմաններում ես այլևս չէի կարող այդ մարդկանց վրա հույս դնել: Չէի կարողանում որևէ պարտիտուր ղեկավարել: Այս փլուզումն սկսվեց 1997 թվին: Իսկ 1993-97 թվականները ծաղկուն մի շրջան էին: Այսօր էլ ես Գյումրիում ապրածս ցավը տեսնում եմ Երևանում: Ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի երաժիշտը կիսվում է երկու-երեք աշխատանքի միջև. ուրիշ տարբերակ չկա:
-2005-ին Գյումրիում հիմնադրեցիք «Տիրամայր Հայաստանի» երգչախումբը` Պողոսյան կրթահամալիրի և տեղի երաժշտական դպրոցների սաների մասնակցությամբ: Ձեզ, այնուամենայնիվ, ստեղծագործական կապը վերադարձրեց Գյումրի, այո՞:
-Շատ ճիշտ եք հասկացել իմ հոգեվիճակը: Երբ թողեցի Գյումրին ու եկա Երևան` պրոֆեսիոնալ աշխատանքը շարունակելու, որովհետև չէի կարող չռեալիզացվել` իբրև երաժիշտ, մինչև 2005 թվականը տարին 2-3 անգամ իմ հայթայթած միջոցներով գնում էի Գյումրի` համերգ տալու: Եվ այդ համերգները դառնում էին լացի, շիկացած զգացմունքների երեկո, երկուստեք վերապրում էինք բաժանման ցավը: Այնտեղ ստեղծվել էր լուրջ պրոֆեսիոնալ հիմք, որի վրա այսօր գոյատևում է «Գոհար» սիմֆոնիկ նվագախումբը` կասկածելի երգացանկով: Բայց, այնուամենայնիվ, երաժիշտները դրանով կարողանում են ապրել: Գուցե մի օր էլ կբարելավվի երաժշտակա՞ն որակը: Ինչևէ, ես չէի կարողանում կապս կտրել այդ քաղաքի հետ, և հրավիրվեցի վարելու վարպետության դասընթաց: Ծանոթացա Գյումրիի «Տիրամայր Հայաստանի» կենտրոնի գլխավոր մայրապետ քույր Արուսյակի հետ, շփվեցի որբ ու կիսաորբ սաների հետ ու հասկացա, որ դա վարպետության դասընթացի տեղ չէ, այդ երեխաները ոչինչ չգիտեն, նրանց հետ պետք է սկսել զրոյից ու աշխատել շատ երկարատև, լրջորեն: Շաբաթը մեկ անգամ նրանց հանդիպելով` անհնար էր երաժշտական կոլեկտիվ ստեղծել, բայց ես հասկացա, որ ավելի լավ է գոնե այդքանն անել, քան նրանց թողնել այդ վիճակում: Հետո շաբաթը երկու անգամ դարձան հանդիպումները, որ նույնպես քիչ էր: Բայց հիմա մենք հասել ենք այն մակարդակին, որ այդ երգչախումբը երգում է աշխարհի լավագույն բեմերում, հանդես գալիս մեծ նվագախմբի հետ: Այդ երեխաների 60 տոկոսը երաժշտական կրթություն չունի, բայց երգում է բարդագույն պարտիտուրներ` Կոմիտաս, Բրամս, Շուբերտ, Շուման, Ֆուռե, ամբողջ Պատարագը… Այնպես որ, Գյումրին իմ կյանքում Երևանին հավասար տեղ ունի: Երբ ես գնացի Գյումրի, կայացած երաժիշտ էի, բայց շատ բաներ իմ մեջ կայացած չէին` որպես անհատականություն, որպես անձնավորություն, որպես տղամարդ: Գյումրին կյանքի մի հետաքրքիր դպրոց է, և այնտեղ լինելուս 8 տարում բավականին լուրջ փոփոխություններ են կատարվել իմ մեջ: Ես ունեցա դաշտ, որի հետ ամեն ինչ կարող էի անել: Վարպետություն ձեռք բերեցի նրանց շնորհիվ, աճեցի նաև` իբրև պրոֆեսիոնալ: Այդ պատճառով էլ գյումրեցիներին երախտապարտ եմ մինչև այսօր ու մինչև մահս:
-Երբ Ֆրանսիայի սենատն ընդունեց Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեորեն պատժելու բանաձևը, Շիրակի մարզում նույն օրը ծնված առաջնեկին ծնողներն անվանակոչեցին Սարկոզի: Մինչ այդ էլ նման մի ժեստ շիրակցիներն արել էին Ֆրանսիայի նախկին նախագահ Ժակ Շիրակի նկատմամբ` զույգ զավակներին կոչելով Ժակ և Շիրակ: Ըստ Ձեզ` սա գյումրեցու քաղաքացիական գիտակցմա՞ն, հումորի՞, պարզ, մարդկային երախտագիտությա՞ն, թասիբի՞, թե՞ մեկ այլ բանի դրսևորումն է:
-Գյումրեցուն բնորոշ լավ բառ օգտագործեցիք` «թասիբ»: Բայց բանն այն է, որ գյումրեցիները շատ էմոցիոնալ են, չգիտեն` ինչպես արտահայտեն իրենց շնորհակալությունը: Կարող են երախտագիտությունից դրդված մի աբսուրդ բան անել, ինչպես այս դեպքում է: Չէ՞ որ «Սարկոզին» ազգանուն է, և տարօրինակ է այդ անունով կոչել երեխային:
-Այո՛, նույնիսկ հայ երիտասարդները հեռուստաեթերով զավեշտի վերածեցին կատարվածը և նկատեցին, որ երեխան որոշ ժամանակ ընկերների կողմից ծաղրուծանակի կենթարկվի, երբ սկսի գնալ դպրոց, բայց հետո «Սաքո» կասեն-կպրծնեն:
-Իսկապես, զվարճալի բան կա սրա մեջ: Բայց ես հասկանում եմ, որ այդ մարդն իր ազգի համար ուրախալի փաստից այնքան է ոգևորվել, որ պատրաստ է եղել գնալու աբսուրդի: Երբ աշխատում էի Գյումրիում, նրանք իրենց հնարավորություններից վեր բաներ էին անում, որպեսզի ես իրենց մեջ ինձ լավ զգամ: Նրանք շատ ճիշտ զգում են լավը, պրոֆեսիոնալը և տարբերում այն վատից: Եթե զգան, որ վատն ես, քեզ այնպես սահուն, տեխնիկապես դուրս կհանեն, որ ոչինչ չես կարողանա անել: Իսկ երբ տեսնում են արժանիքներդ, սիրում ու հավատում են, դարձնում Աստծուն հավասար մի մարդ: Եթե սրա նման լիներ նաև պետական մարմինների մոտեցումը, ես երբեք չէի վերադառնա Երևան:

«ԱՄԵՆԱԴԺՎԱՐԸ ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ԿՈԿՈՐԴԻ ՀԵՏ ԱՇԽԱՏԵԼՆ Է»
-Մասնագիտական կրթությամբ լինելով ջութակահար, երկար տարիներ ղեկավարելով սիմֆոնիկ նվագախումբ` վերջնականապես ընտրեցիք երգչախմբավարի առաքելությունը: Մարդկային կոկորդի հետ ավելի հե՞շտ է աշխատել, քան երաժշտական գործիքների:
-Ո՜չ, ամենադժվարը մարդկային կոկորդի հետ աշխատելն է, երգեցիկ խմբի հետ աշխատելը: Սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ աշխատանքը դժվար է նրանով, որ պարտիտուրան է ավելի մեծ, ավելի հզոր, եթե կոպիտ արտահայտվեմ` դրանում ավելի շատ նյութ է զետեղված: Բայց այն նրբությունները, որ ենթադրվում են ձայնի դեպքում, շատ ավելի բարդ են: Ինձ համար ամենահաճելի ժանրը վոկալ-սիմֆոնիկ ժանրն է: Ես երկու կրթություն եմ ստացել, և հաճախ եմ ունենում համերգներ, որոնց ընթացքում ղեկավարում եմ սիմֆոնիկ նվագախումբ ու երգչախումբ` միաժամանակ: Ցավում եմ, որ չունեմ գործիքային նվագախումբ: Ավելի մեծ հաճույքով կաշխատեի նվագախմբի հետ, ես ավելի շատ սիմֆոնիստ եմ, բայց քանի որ հիմա ունեմ Հայաստանի պետական կամերային երգչախումբը, որի հետ շատ լուրջ աշխատանք եմ անում, սիրով գործում եմ այս դաշտում:
-Երգչախումբը պետական կարգավիճակ է ստացել երեք տարի առաջ: Տարբերություն կա՞ պետական և ոչ պետական երաժշտախումբ ղեկավարելու միջև: Ազատ ստեղծագործական աշխատանքը չի՞ ենթարկվում ինչ-որ պետական, պաշտոնական պարտադրանքների:
-Մեր դեպքն ուրիշ է: Մենք տարվա մեջ այնքան համերգներ ենք ունենում, որ կրկնակի, եռակի գերակատարում ենք պետության դրած պահանջները: Մենք պետությունից ենք ստացել պետական դառնալու առաջարկությունը, որովհետև պետությունը պետք ուներ այսպիսի կոլեկտիվի: Նոր չէ, որ պիտի ջանանք բավարարել պետական պահանջները: Որևէ բան չի փոխվել մեր ստեղծագործական կյանքում: Բացարձակապե՛ս: Պետությունն ինձ որևէ կերպ չի կաշկանդում, ուղղակի տվել է կարգավիճակ, և մենք Հայաստանը ներկայացնում ենք դրսում` իբրև մեր հանրապետության պետական երաժշտախումբ:
-Ի դեպ, արտասահմանյան ելույթների մասին. Ձեզ համար հոգեբանական որևէ տարբերություն կա՞ Երևանի կամերային երաժշտության տանը, «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում կկատարեք Կոմիտաս, թե՞, ասենք, Ֆրանսիայի Սենտ Լուի տաճարում կհնչեցնեք նրա «Սիրտ իմ, սասանի»-ն:
-Իհարկե, կա: Այնտեղ հպարտության մի գերադրական աստիճան ես դնում երաժշտական կատարմանդ մեջ` ֆրանսիացուն ցույց տալու, թե ինչպիսի բարձր հոգևոր երաժշտություն ունի քո ազգը: Բացի գեղարվեստական խնդիր լուծելուց, այդ պահին ցանկանում ես անել ավելին, քան կարող ես: Իրականում անում ես այնքան, որքան կարող ես, բայց քեզ թվում է, թե առավելագույնն ես անում ազգային երաժշտությունդ բարձրագույն կերպով օտարին մատուցելու համար: Դա է հոգեբանական տարբերությունը: Իսկ կատարողական վարպետության առումով ոչ մի տարբերություն չկա: Հայաստանում ելույթ ունենալիս գիտեմ, որ դահլիճում նստածներն ինձ նման ամեն ինչ գիտեն և ինձ հետ վերապրում են ներշնչանքի բոլոր պահերը: Այստեղ մենք ցուցադրական բաներ անելու խնդիր չունենք: Իհարկե, կա նաև դահլիճի խնդիրը. ի՜նչ համեմատություն մեր դահլիճների և Սենտ Լուիի ակուստիկ հնարավորությունների միջև:

«ԱՍԵՆՔ, ԵՍ ԳՆԱՅԻ ԱՎՍՏՐԱԼԻԱ, ԲԱՐՁՐԱՑՆԵԻ ԱՅՆՏԵՂԻ ՆՎԱԳԱԽՈՒՄԲԸ, ԴՐԱՆԻՑ ՄԵԶ Ի՞ՆՉ»
-Վիճակագրական հետազոտությունների արդյունքում Շառլ Ազնավուրը հռչակվել է 7-րդը` աշխարհի 10 հաջողակ, լավ վաստակող երաժիշտների շարքում: Ձեզ երբևէ չի՞ հրապուրել արտասահմանյան հեռուներում ստեղծագործելու և եթե ոչ ամենահաջողակ 10-ի, ապա 100-ի, 500-ի, 1000-ի մեջ լինելու հեռանկարը:
-Ինձ հրավիրել են Ավստրալիա` Սիդնեյ: Շատ լուրջ աշխատանք էր առաջարկվում սիմֆոնիկ նվագախմբում, կար նաև հետագայում երգչախումբ հավաքելու հեռանկար: Հիմա հաստատ չէի գնա, բայց այն ժամանակ երիտասարդ էի ու չկարողացա մերժել: Ինձ մի տարում վճարվելու էր այնպիսի աշխատավարձ, որը ողջ կյանքում չեմ կարողանա աշխատել: Պատրաստ էին բոլոր փաստաթղթերը, ուր որ է պիտի մեկնեի, երբ մեր երկրում կատարվեց սարսափելի մի բան` հոկտեմբերի 27-ը: Երևի Աստված չէր կամենում, որ ես մեկնեի: Որոշ ժամանակ անց ինձ ներողություններով լի մի գրություն ուղարկեցին, բացատրելով, որ ավստրալական կողմը չի կարող որևէ հարաբերություն ունենալ այն երկրի հետ, որտեղ նման բաներ են կատարվում: Չգիտեմ` լավ էր դա, թե վատ: Բայց ես մտածում եմ. ի՞նչն էր ավելանալու: Տո՞ւնս էր ավելի լավը լինելու, մեքենա՞ս, ուտելի՞քս… Հիմա էլ ունեմ ապրելու տեղ, սնունդ: Եվ ունեմ մի ուրիշ բան, որ դրսում երբեք չէի ունենա. իմ ազգի 100-ից ավելի երեխա իմ ձեռքի տակ սովորեց երաժշտություն, ընդունվեց կոնսերվատորիա, վաղը կդառնան լավ երաժիշտներ: Գիտեմ, որ իմ պրոպագանդած արվեստն այսօր շատերին պետք չէ, մի նեղ շրջանակի է այն պետք, բայց ոչինչ: Այդ նեղ շրջանակի համար ստեղծագործելով էլ կարելի է ապրել: Ասենք, ես գնայի Ավստրալիա, բարձրացնեի այնտեղի նվագախումբը, դրանից մեզ ի՞նչ: Ես հիմա ուրիշ կերպ եմ մտածում ու ապրում: Դուք հետևում էիք մեր փորձին ու նկատեցիք, որ ես աշխատում եմ ասելիքս տեղ հասցնել կատակներով, հումորով:
-Այո՛: Երբ փորձի ժամանակ երգիչները սի բեկարից ռե նոտային անցումը մաքուր չէին կատարում, կատակեցիք, թե նրանց մեջ ինչ-որ մեկը երկքաղաքացի է, Շվեյցարիայից է:
-Այդպես է պետք աշխատել: Գոռալով ոչնչի չես հասնի: Ես սիրում եմ աշխատել համբերությամբ: Համբերության շնորհիվ է կայանում ամեն լավ բան: Պիտի աշխատես, համբերես, քո ազգը, ժողովրդին սիրես, բայց ոչ` ձևական դրսևորումներով: Կարդա՛ Կոմիտասին, հասկացի՛ր ու մատուցիր ճշմարտացիորեն: Ա՛յ սա է ազգ սիրելը: Թե չէ դհոլ-զուռնայով, շալախոյի ռիթմերով «Սոնա յար» են երգում: Էդպես Կոմիտաս չես մատուցի, ազգ չես սիրի ու կրթի:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ