Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

Յոր­դոր­ներ սկս­նակ­նե­րուն

Յոր­դոր­ներ սկս­նակ­նե­րուն
10.03.2020 | 01:37
(Տպագր­վում է կր­ճա­տում­նե­րով)
Ցե­ղաս­պա­նու­թյան հան­ճա­րեղ նա­հա­տա­կի այս ա­նա­վարտ գր­ված­քը մա­սունք է, որ ա­ռա­ջին ան­գամ տպագր­վել է Բու­խա­րես­տի «Նա­ւա­սարդ» պար­բե­րա­կա­նում:
Այս «Յոր­դոր­նե­րը» գրա­կա­նու­թյան վար­պե­տաց դա­սեր են, Դա­նիել Վա­րու­ժա­նի ուր­վագ­ծերն են գրա­կա­նու­թյան մի դա­սագր­քի հա­մար, ո­րի պատ­րաստ­ման վրա աշ­խա­տում էր: Այս թե­զե­րով էր գրա­կա­նու­թյուն դա­սա­վան­դում Պոլ­սի Լու­սա­վոր­չյան ու­սում­նա­րա­նում ու մտա­դիր էր դրանք հե­տա­գա­յում կար­գի բե­րել և ըն­դար­ձա­կել:
Ա. ԳՐԵ­ԼՈՒ ՁԻՐ­ՔԸ
Պէ՞տք է գրել՝ երբ այն­քան գրող­ներ կան ար­դէն: Պէ՞տք է քա­ջա­լե­րել ան­տա­ղանդ­նե­րը: Ճիշդ է որ գրե­լու ախ­տին դէմ պայ­քա­րը անհ­րա­ժեշ­տու­թիւն մըն է, բայց բա­նի մը զեղ­ծու­մը պատ­ճառ մը չէ որ այդ բա­նը գէշ ըլ­լայ: Մենք գրել կը սոր­վեց­նենք՝ նախ որ­պէս­զի այդ ա­րուես­տը լաւ կի­րար­կեն, և ով որ լաւ կի­րար­կէ ստի­պուած է ար­դէն քիչ գրել: Երկ­րորդ՝ մար­դիկ ան­պատ­ճառ հրա­տա­րա­կե­լու հա­մար չէ որ պի­տի գրեն, այլ ի­րենց անձ­նա­կան հա­ճոյ­քին հա­մար, ու մա­նա­ւանդ լաւ գրե­լը կարևոր է լաւ մա­տե­նա­գիր­նե­րը դա­տե­լու հա­մար:
Սա­կայն ի՞նչ օ­գուտ ու­նին այդ խոր­հուրդ­նե­րը, երբ գրե­լու հա­մար անհ­րա­ժեշտ է երևա­կա­յու­թիւն ու­նե­նալ: Ա­նոնք որ երևա­կա­յու­թիւն չու­նին ինչ­պէ՞ս ոճ պի­տի ու­նե­նան: Ոճ մը կայ՝ որ գա­ղա­փար­նե­րու ոճն է, վե­րա­ցա­կան, չոր, վճիտ և ճիշտ. ա­սոր հա­մար անհ­րա­ժեշտ չէ երևա­կա­յու­թիւ­նը, Եզ­նի­կը այս ո­ճով գրած է իր «Եղծ ա­ղան­դո­ցը», Շիր­վան­զա­դէն նոյն­պէս այս կա­ղա­պա­րին մէջ ձու­լած է իր թատ­րեր­գու­թիւն­նե­րը, և ա­սոնք ան­մահ գրող­ներ են: Ու­րեմն ա­մէն ոք իր անձ­նա­կան կա­րո­ղու­թեան հա­մե­մատ կր­նայ լաւ գրել. ո­մանք կր­նան պատ­կե­րա­ւոր, գու­նա­գեղ հա­տոր­ներ ար­տադ­րել, ու­րիշ­ներ վե­րա­ցա­կան և ճշգ­րիտ է­ջեր տալ: Ով որ էջ մը լաւ կր­նայ գրել, կր­նայ նաև տա­սը տող և հա­տոր մը գրել:
ՈՒ­րեմն ի՞նչ է գրե­լու ձիր­քը: Կա­րո­ղու­թիւն մըն է՝ ո­րով կր­նանք ար­տա­յայ­տել մեր զգա­ցա­ծը, պարզ և բնա­կան, ինչ­պէս խօ­սե­լու կա­րո­ղու­թիւ­նը: Եւ ինչ­պէս ա­մէն մարդ մը կր­նայ տե­սա­ծը պատ­մել՝ պի­տի կր­նայ նաև զայն գրել:
Այս ձիր­քը կր­նայ ստա­ցա­կան ըլ­լալ: Մար­դիկ­նե­րու հա­րիւ­րին եօ­թա­նա­սու­նին հա­մար ստա­ցա­կան է այդ ձիր­քը՝ ե­թէ ա­նոնց ու­սու­ցուի ո­ճին մե­քե­նա­կա­նու­թիւ­նը, գրու­թեան ան­դա­մազն­նու­թիւ­նը՝ թէ ինչ­պէս կը գտ­նուի պատ­կեր մը, կամ կը կազ­մուի պար­բե­րու­թիւն մը:
Մար­դիկ կան որ կ՛ան­գի­տա­նան ի­րենց տա­ղան­դը, գիւ­ղա­ցի­ներ կան որ ի­րենց բար­բա­ռով հրա­շա­լի պատ­կեր­ներ, բա­ռե­րու և բա­ցատ­րու­թիւն­նե­րու գիւ­տեր ի յայտ կը բե­րեն, ե­թէ լու­սա­ւո­րուին և ա­ռաջ­նոր­դուին ա­նոնք, կր­նան գրա­կա­նու­թեան ան­մահ է­ջեր նուի­րել՝ գտ­նե­լով ի­րենց ճամ­բան և մինչև այն ա­տեն ծած­կուած կա­րո­ղու­թիւ­նը:
Բայց կա՞յ միակ, հա­սա­րա­կաց ոճ մը՝ զոր կա­րե­լի ըլ­լայ սոր­վեց­նել: Ո՞չ ա­պա­քէն ա­մէն գրող իր ոճն ու­նի: Ճիշտ է՝ որ ա­մէն գրող­ներ ի­րենց յա­տուկ ո­ճը ու­նին, և սխալ է ա­նոնց­մէ մէ­կու­նը պար­տադ­րել ա­մէ­նուն: Իւ­րա­քան­չիւր մարդ կր­նայ իր զգա­ցած ո­ճով գրել: Բայց բո­լոր ո­ճե­րուն հա­մար հա­սա­րա­կաց ե­ղող ա­րուեստ մը կայ, մենք այդ ա­րուես­տը պի­տի սոր­վեց­նենք՝ ո­րուն մի­ջո­ցաւ միայն ա­մէն գրող պի­տի կր­նայ ի­րեն յա­տուկ ո­ճը գտ­նել և գոր­ծա­ծել լաւ կեր­պով: Ճիշտ է որ ա­մէն գրող իր գրե­լու յա­տուկ ե­ղա­նա­կը ու­նի, սա­կայն մէկ հե­ղի­նա­կին գրուած­քին գե­ղեց­կու­թեան պատ­ճա­ռը նո՛յնն է՝ ինչ որ ու­րիշ հե­ղի­նա­կի մը: «Գե­ղե­ցիկ քեր­թուած մը դպ­րոց չու­նի», ը­սած է Ֆլո­պէր:
Բ. ԸՆ­ԹԵՐ­ՑՈՒՄ
Լաւ գրե­լու հա­մար անհ­րա­ժեշտ է կար­դալ: Բո­լոր մեծ ու փոքր տա­ղանդ­նե­րը նոյ­նը ը­րած են:
Բագ­րա­տու­նին կա­տա­ղի ըն­թեր­ցա­սէր մը ե­ղած է Աս­տուա­ծա­շուն­չին և Հո­մե­րո­սին:
Թով­մաս Թեր­զեան, Գրի­գոր Օ­տեան, Ռ. Պէր­պէ­րեան Վ. Հիւ­կո­յի ան­խոնջ ըն­թեր­ցող­նե­րը ճան­չուած են:
Ե­ղի­շէ ե­պիսկ. Դու­րեան և Ար­փիար Ար­փիա­րեան ի­րենց ո­ճը մեծ մա­սամբ Ռը­նա­նի ըն­թեր­ցու­մին կը պար­տին:
Ս. Շա­հա­զիզ և Ռ. Որ­բե­րեան Պայ­րը­նի կա­ղա­պա­րին մէջ կազ­մա­ւո­րած են ի­րենց գրե­լու և խոր­հե­լու ե­ղա­նա­կը:
Ա­ւե­տիք Ի­սա­հա­կեան և Յով­հան­նէս Թու­մա­նեան կար­դա­սեր են գրե­թէ բո­լոր ա­շուղ­ներն ու ժո­ղովր­դա­յին եր­գե­րը:
Ա­տոմ Եար­չա­նեան կը խոս­տո­վա­նի թէ իր թե­լադ­րիչ հե­ղի­նակ­ներն են Նա­րե­կա­ցին և Է­միլ Վեր­հարն:
Ըն­թեր­ցու­մը կ՛օգ­նէ մեր զար­գաց­ման և կ՛ար­ծար­ծէ մեր ներ­շն­չու­մը:
Ըն­թեր­ցու­մէ մը վերջ շատ ան­գամ մարդ կը զգայ իր գրա­կան կո­չու­մը և կը տես­նէ շատ աղ­բիւր­ներ՝ ո­րոնց­մէ կր­նայ խմել:
Ըն­թեր­ցու­մը կը ցրուէ ամ­լու­թիւ­նը, կը գրգ­ռէ ի­մա­ցա­կա­նու­թիւ­նը և աս­պա­րէզ կը բա­նայ երևա­կա­յու­թեան:
Ըն­թեր­ցու­մը մի­ջոց մըն է ներ­շն­չու­մը գտ­նե­լու: Գրա­գէտ­ներ կան ո­րոնք մեծ հե­ղի­նա­կէ մը ա­ռանց բան մը կար­դա­լու չեն սկ­սիր աշ­խա­տիլ:
Որ­քան կա­րե­լի է ա­մէ­նէն լաւ հե­ղի­նակ­ներ կար­դա­լու է: Մաս­նա­ւո­րա­պէս այն հե­ղի­նակ­նե­րը՝ ո­րոնք ա­մէ­նէն ա­ւե­լի մօտ են մեր հա­կում­նե­րուն, և զոր կր­նանք իւ­րաց­նել, վասն­զի կան հե­ղի­նակ­ներ՝ զոր դիւ­րաւ կ՛իւ­րաց­նենք, և ու­րիշ­ներ որ չեն իւ­րա­նար:
Ձեր ա­ռա­ջին քայ­լե­րուն պէտք չէք կար­դալ ոչ Նա­րե­կա­ցին, ոչ Տի­րան Չրա­քեան և Ե­ղիա Տէ­միր­ճի­պա­շեան, ոչ Մի­սաք Մե­ծա­րենց և Սիա­ման­թօ, ոչ Թլ­կա­տին­ցին և Լևոն Սեղ­բո­սեան: Թլ­կա­տին­ցի­նին և Մե­ծա­րեն­ցին ո­ճը անն­մա­նե­լի են, միւս­նե­րու­նը լե­զուի և ա­րուես­տի տե­սա­կէ­տով այն­քան անձ­նա­կան, ոչ-դա­սա­կան և յան­դուգն են՝ որ կար­դա­լով կր­նաք անբ­նա­կա­նին և խր­թի­նին մէջ իյ­նալ:
Դար­ձեալ ձե­զի չեն յանձ­նա­րա­րեր որ կար­դաք ազգ. եր­գե­րը՝ ո­րոնք ձեզ տա­փա­կու­թեան ու հռե­տո­րու­թեան մէջ կը ձգեն: Այս բո­լո­րին ըն­թեր­ցու­մը կր­նաք վեր­ջը թո­ղուլ:
Նախ պէտք է սկ­սիք կար­դալ ինչ որ պարզ է, դա­սա­կան, ան­կեղծ և ճշ­մար­տու­թեան ու պայ­ծա­ռու­թեան օ­րի­նակ:
Կար­դա­ցէք յա­ճա­խա­կի Հո­մե­րոս և Վիր­գի­լիոս՝ նա­խընտ­րե­լով Հ. Ա. Ղա­զի­կեա­նի թարգ­մա­նու­թիւն­նե­րը: Այդ հան­ճար­նե­րու մէջ կը գտ­նէք բո­լոր գրա­կան դպ­րոց­նե­րուն և ներ­շն­չում­նե­րուն խտա­ցում­նե­րը, ո­րոնց մէ­կուն ինք­նա­բե­րա­բար պի­տի հետևիք:
Կար­դա­ցէք նոյն թարգ­ման­չին «Օ­սիա­նը», մա­քուր ար­ձա­կի և թե­լադ­րիչ ու գու­նա­գեղ ո­ճի իբրև նմոյշ: Կար­դացք Ռ. Զար­դա­րեա­նի «Ցայ­գա­լոյ­սը» վար­ժե­լու հա­մար դի­տող նկար­չա­գեղ ո­ճի նր­բու­թիւն­նե­րուն:
Կար­դա­ցէք Ա. Չօ­պա­նեա­նի, Ա. Ա­հա­րո­նեա­նի, Ե­ղի­շե ե­պիսկ. Դու­րեա­նի ներ­դաշ­նակ և հո­սա­նուտ ար­ձակ­նե­րը, ինչ­պէս նաև Սր­բու­հի Տիւ­սա­բի ՛՛Մ­այտա՛՛ն որ իր կտ­րուկ նա­խա­դա­սու­թիւն­նե­րով ա­մէ­նէն շուտ իւ­րա­նա­լի ոճն է, բայց միշտ զգոյշ ե­ղէք իր կարգ մը գրա­բա­րա­խառն ձևե­րէն և ա­սա­ցուածք­նե­րէն:
Կար­դա­ցէք մեծ քեր­թող­նե­րէն Մկր. Պէ­շիկ­թաշ­լեան, Թով­մաս Թեր­զեան, Ռ. Որ­բե­րեան և յե­տոյ միայն Պետ­րոս Դու­րեան և Ա­լի­շան:
Ա­մէ­նէն ա­ւե­լի իբր ո­ճա­բան կը յանձ­նա­րա­րեմ ձե­զի ար­ձա­կա­գիր­նե­րէն Ե­ղի­շէ ե­պիսկ. Դու­րեան, Ռ. Զար­դա­րեան և Ա. Չօ­պա­նեան (այս վեր­ջինս այն ա­ռա­ւե­լու­թիւ­նը ու­նի մաս­նա­ւո­րա­պէս որ ձե­զի ան­մի­ջա­պէս կը յայտ­նէ գրուած­քին յա­տա­կա­գի­ծը):
Քեր­թող­նե­րէն յանձ­նա­րա­րե­լի են (բա­ցի Ե­ղի­շէ ե­պիսկ. Դու­րեա­նէ ո­րուն ո­տա­նա­ւոր­նե­րուն հիւ­սուած­քին գաղտ­նի­քը ի­րեն միայն ծա­նօթ է), Մկր­տիչ Պէ­շիկ­թաշ­լեան, Ռ. Որ­բե­րեան և մաս­նա­ւո­րա­պէս Թով­մաս Թեր­զեան իբրև քաջ ո­ճա­գէտ:
Ըն­թերց­ման օ­գու­տը կա­խում ու­նի ըն­թեռ­նե­լու ե­ղա­նա­կէն:
Ա­ռանց նօ­թագ­րու­թեան կար­դա­լը կար­դալ չէ. քա­նի մը ա­մի­սէն մարդ չի գիտ­նար թէ ինչ կը պա­րու­նա­կէր այս կամ այն գիր­քը:
Ճշ­մա­րիտ յի­շո­ղու­թիւ­նը կը կա­յա­նայ ո՛չ թէ մտա­բե­րե­լուն մէջ՝ այլ պէտք ե­ղա­ծը գտ­նե­լու մի­ջոց­նե­րուն մէջ, այս ալ նօ­թագ­րե­լով կ՛ըլ­լայ միայն, ոչ թէ եր­կար է­ջեր ըն­դօ­րի­նա­կե­լով ինչ­պէս կ՛ը­նեն կարգ մը մի­ջակ միտ­քեր:
Թուղ­թի եր­կար կտոր­նե­րուն վրայ նշա­նա­կե­ցէք հե­ղի­նակ­նե­րուն ա­նուն­նե­րը այբ­բե­նա­կան կար­գով, ո­րոնց տակ պի­տի ա­ւելց­նէք ծա­նօ­թագ­րու­թիւն­նե­րը:
Այս թուղ­թի կտոր­նե­րը ե­րեք նիւթ պի­տի պա­րու­նա­կեն. 1. հմ­տա­կան նօ­թեր, 2. ցայ­տուն պար­բե­րու­թիւն­ներ, 3. անձ­նա­կան դա­տո­ղու­թիւն­ներ:
Հմ­տա­կան նօ­թե­րը կարևոր են՝ յի­շե­լու մեր կար­դա­ցա­ծին պա­րու­նա­կու­թիւ­նը ու ա­ռանց­քը:
Կարևոր են նաև ցայ­տուն պար­բե­րու­թիւն­նե­րը, ինք­նու­րոյն ը­սուածք­նե­րը, աչ­քի զար­նող տո­ղե­րը՝ իբրև ա­րուես­տա­կան մա­սը ո­ճին:
Յե­տոյ անհ­րա­ժեշտ են նաև ձեր անձ­նա­կան դա­տո­ղու­թիւն­նե­րը՝ զոր կ՛ու­նե­նանք ըն­թերց­ման ա­տեն կամ ան­կէ ան­մի­ջա­պէս վեր­ջը: Ե­թէ զա­նոնք նոյն­հե­տայն չգ­րեք, ան­շուշտ այլևս մեծ մա­սամբ կը մոռ­նանք:
Մի կար­ծէք որ երկ մը ճանչ­նա­լու հա­մար կը բա­ւէ մա­տե­նագ­րու­թիւն կամ գրա­խօ­սա­կան կար­դալ, ոչ մէկ գրա­կան քն­նա­դա­տու­թիւն ըն­թերց­ման տե­ղը կը լրաց­նէ, վասն­զի գրուած­քի մը դար­ձուածք­նե­րը, ո­ճին կա­ռու­ցուածքն ու ձևերն են որ ճիշտ և օգ­տա­կար գա­ղա­փար մը կր­նան տալ ձե­զի ա­նոր մա­սին: Քն­նա­դա­տը չի կր­նար ցոյց տալ զա­նոնք պէտք ե­ղա­ծին պէս:
Օգ­տա­կար է նաև նոյն նիւ­թը շօ­շա­փող եր­կու գրու­թիւն­ներ ի­րա­րու հետ բաղ­դա­տել:
Ջա­նալ լա­ւա­գոյն գրուած­քի մը նմա­նիլ, վասն­զի գիտ­նա­լը՝ այլևս չն­մա­նիլ կը սոր­վեց­նէ:
Օգ­տա­կար է նոյն­պէս փո­խա­դար­ձու­թիւ­նը՝ ո­տա­նա­ւո­րը ար­ձա­կի վե­րա­ծե­լը և փո­խա­դարձ, այս աշ­խա­տու­թիւ­նը ցոյց պի­տի տայ թէ ինչ­պէս կարգ մը բա­նաս­տեղծ­ներ՝ Ղա­զա­րոս Ա­ղա­յեան օ­րի­նա­կի հա­մար, շատ պարզ, սո­վո­րա­կան բա­ռե­րով սքան­չե­լի ո­տա­նա­ւոր­ներ գրեր են:
Գ. Ո­ՃԸ
Մտա­ծում մը գրուած­քի կամ խօս­քի մի­ջո­ցաւ անձ­նա­յա­տուկ կեր­պով ար­տա­յա­տուե­լուն Ոճ կ՛ը­սուի:
Գրա­գէ­տը գրու­թեամբ կ՛ար­տա­յայ­տէ, իսկ հռե­տո­րը՝ խօս­քով:
Ո­ճը տա­ղան­դին անձ­նա­կան դրոշմն է, ան որ­քան ինք­նու­րոյն ըլ­լայ՝ տա­ղան­դը այն­քան ա­ւե­լի ինք­նու­րոյն է:
Պէտք է լաւ դի­տել որ շատ ան­գամ ը­սուած խօս­քը մեր ու­շադ­րու­թիւ­նը չի գրա­ւեր կամ մեր վրայ չազ­դեր՝ որ­քան ը­սե­լու ե­ղա­նա­կը:
Գրե­թէ մենք բո­լոր­նիս նոյն բա­նը կը մտա­ծենք, բայց տար­բե­րու­թիւ­նը ար­տա­յա­յտուե­լուն, ո­ճին մէջ է:
Ո­ճը կը բարձ­րաց­նէ ինչ որ հա­սա­րակ է, կը գե­ղեց­կաց­նէ ինչ որ տա­փակ է և կը մեծց­նէ ու կը զօ­րաց­նէ ինչ որ պարզ և տկար է:
Ա­ղէկ գրել՝ կը նշա­նա­կէ միևնոյն ան­գամ ա­ղէկ խոր­հիլ, ա­ղէկ զգալ և ա­ղէկ ար­տա­յայ­տել:
«Գրու­թիւն մը ապ­րեց­նո­ղը ոճն է», ը­սած է Շա­թոպ­րիան:
Ո­ճը կը կա­յա­նայ շա­րա­դա­սու­թեան, դար­ձուածք­նե­րու, շեշ­տի, բա­ցատ­րու­թիւն­նե­րու, պատ­կեր­նե­րու և բա­ռե­րու մշ­տա­բուղխ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան մը մէջ:
Ո­ճը բա­ռե­րուն ճիշտ ի­մաս­տը ըմ­բռ­նե­լու և ա­նոնց ի­րա­րու հետ ու­նե­ցած ա­ղեր­սը գիտ­նա­լու ա­րուեստն է:
Մէ­կը կր­նայ բա­ռա­րա­նի բո­լոր բա­ռե­րը գիտ­նալ և դար­ձեալ չկր­նայ եր­կու նա­խա­դա­սու­թիւն գե­ղե­ցիկ կեր­պով քով քո­վի բե­րել, վասն­զի խն­դի­րը բա­ռե­րը գոր­ծա­ծե­լուն մէջ չէ միայն՝ այլ ա­նոնց նր­բու­թիւն­նե­րը, պատ­կեր­նե­րը, զգայ­նու­թիւն­նե­րը ի­րա­րու հետ պատ­շա­ճեց­նե­լուն մէջ:
Կի տը Մո­փա­սան կ՛ը­սէ. «Բա­ռե­րը հո­գի մը ու­նին, պէտք է գտ­նել այդ հո­գին»:
Ոճ կայ որ տա­փակ է, տժ­գոյն, թոյլ և ան­հո­գի է` գէշ գրող­նե­րուն գր­չին տակ, իսկ լա­ւե­րուն քով ալ միշտ սեղմ, ջղուտ և փայ­լուն է:
Ո­ճը գրո­ղին ան­ձին հետ այն­քան կապ ու­նի՝ որ ի­րա­ւա­ցի կեր­պով ը­սուած է. «Ո­ճը մարդն իսկ է»:
Այս ոչ թէ ճիշտ է միայն ան­հատ­նե­րուն հա­մար՝ այլ ճիշտ է ժո­ղո­վուրդ­նե­րուն հա­մար ալ:
Արևե­լեան ժո­ղո­վուրդ­նե­րը միշտ ճո­ռոմ և խիստ պատ­կե­րոտ ոճ ու­նե­ցեր են: Ա­թե­նա­ցի­նե­րը՝ իբրև նր­բա­միտ և կիրթ ժո­ղո­վուրդ՝ ճիշտ, վճիտ ու մա­քուր ոճ մը կազ­մեր են: Ա­սիա­ցի­նե­րը, սեթևե­թի և ազ­նուա­կա­նու­թեան սի­րա­հար՝ ու­նե­ցած են ոճ մը պեր­ճա­կան ու ճա­պաղ (Պլէռ): Այ­սօր ալ նոյն տար­բե­րու­թիւն­նե­րը գո­յու­թիւն ու­նին ընդ­մէջ ֆրան­սա­ցիին, գեր­մա­նա­ցիին, ի­տա­լա­ցիին, հա­յուն և ռու­սին:
Շատ բան գիտ­նա­լով լաւ գրել չի սոր­վուիր, ո­ճը հմ­տու­թեան հետ կապ չու­նի: Շատ գի­տուն­ներ կան՝ որ եր­բեք գրա­գէտ պի­տի չկր­նան ըլ­լալ, և կան փայ­լուն գրող­ներ որ մեծ բան մը չեն գի­տեր:
Ո­մանք գրա­կան կտոր մը իր էու­թեան մէջ եր­կու մա­սի կը բաժ­նեն՝ խորք և ձև. ըստ ի­րենց խոր­քը նիւ­թը, ա­տաղձ­նե­րը և մտա­ծում­ներն են, իսկ ձևը՝ ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը, զգես­տա­ւո­րու­մը, գոյնն է:
Ու­րիշ­ներ կ՛ը­սեն՝ խորք թէ ձև միևնոյն բա­նը կը կազ­մեն, ա­սոնք ի­րար­մէ չեն բաժ­նուիր ինչ­պէս մկա­նուն­քը մի­սէն: Կա­րե­լի չէ ար­տա­յայ­տել գա­ղա­փար մը որ ձև չու­նե­նայ, ինչ­պէս կա­րե­լի չէ երևա­կա­յել մարդ­կա­յին ա­րա­րած մը որ չու­նե­նայ մար­մին և հո­գի: Երբ ձևը փո­խենք կը փո­խուի նաև գա­ղա­փա­րը, և փո­խա­դար­ձա­բար: Ձևը ան­խախտ կեր­պով փա­կած է գա­ղա­փա­րին: Մենք այս վեր­ջի­նի կար­ծի­քէն ենք:
Շատ բա­ցա­ռիկ պա­րա­գա­նե­րու մէջ միայն ձևի փո­փո­խու­թիւ­նը գա­ղա­փա­րը չի բառ­նար:
Ու­րեմն ըն­դու­նինք որ խորք և ձև միևնոյն բա­ռը կը կազ­մեն: Կտո­րի մը հա­մար սխալ է ը­սել. «Խոր­քը կր­նայ լաւ ըլ­լալ՝ ե­թէ լաւ ըլ­լայ ա­նոր ձևը»:
Ձևը այն­քան ան­բա­ժա­նե­լի է գա­ղա­փա­րէն՝ որ ձևին ա­մե­նա­վեր­ջին կա­տա­րե­լու­թիւ­նը ու­րիշ բան չէ՝ բայց ե­թէ ա­մե­նավ­ճիտ գա­ղա­փա­րի մը ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը:
Գրե­թէ բո­լոր ա­ռած­նե­րը այս­պի­սի խօս­քեր են: Օ­րի­նակ՝ «ՈՒ­րի­շին պտու­կին նա­յո­ղին վի­զը եր­կան պէտք է», «Լե­զուն կը զար­նէ հոն, ուր ակ­ռան կը ցա­ւի», «Դա­նակ զար­նես, ա­րիւն չ՛ել­լեր», «Ի­լի­կին ծա­րը ծա­ղիկ կայ»: Այս­պէս են նաև կարգ մը բա­նաս­տեղ­ծա­կան տո­ղեր՝ զոր ա­ռանց ի­մաս­տը փո­խե­լու կա­րե­լի չէ ու­րիշ կերպ բա­ցատ­րել: Օ­րի­նակ՝ «Հայ­րե­նեաց հա­մար մե­ռաւ՝ ան շատ ապ­րե­ցաւ» (Մ. Պէ­շիկ­թաշ­լեան), «Լոյ­սը բա­ցուաւ, դու­ռը բա­ցուաւ» (Ա. Ի­սա­հա­կեան), «Գլուխդ արևուն մէջ՝ գա­մենք լոյս կար­ծես» (Ղ. Ա­լի­շան):
Ո­ճին գլ­խա­ւոր ստո­րո­գե­լի­քը եր­կուք են: Նախ՝ շա­րա­կար­գու­թիւ­նը, սեղ­մու­մը, ճշ­տու­թիւ­նը, հա­մե­մա­տու­թիւ­նը, հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւ­նը:
Երկ­րորդ՝ շար­ժու­մը, բա­ռե­րու ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը, պատ­կեր­նե­րը, մէկ խոս­քով՝ ցայտ­քը:
Այս ստո­րո­գե­լիք­նե­րէն ա­ռա­ջի­նը՝ շա­րա­կար­գու­թիւ­նը, բա­ւա­կան է ար­դէն, ե­թէ ոչ շքէղ՝ այլ գո­նէ ճիշտ ու գնա­հա­տե­լի ոճ մը ու­նե­նա­լու հա­մար:
Թարգ­մա­նուած եր­կե­րը կը կորս­նց­նեն այն գե­ղեց­կու­թիւն­նե­րը՝ ո­րոնք յա­տուկ են լոկ բնագ­րին լե­զուին: Ատ­կէ դուրս՝ երբ թարգ­մա­նի­չը քաջ է, ա­նոնց գե­ղեց­կու­թիւն­նե­րը կր­նայ պա­հել, մաս­նա­ւո­րա­պէս այն գլուխ գոր­ծոց­նե­րուն հա­մար ո­րոնց ձևը գա­ղա­փա­րէն ան­բա­ժա­նե­լի է և գա­ղա­փա­րի թարգ­մա­նու­թիւ­նը իր հե­տը կը բե­րէ նաև ձևը, օ­րի­նակ «Ի­լիա­կան»-ի ֆրան­սե­րեն թարգ­մա­նու­թիւ­նը Լը Գօնթ Լի­լի կող­մէ և հա­յե­րէն թարգ­մա­նու­թիւ­նը՝ Հ. Ա. Ղա­զի­կեա­նի կող­մէ:
Տանք գե­ղե­ցիկ ո­ճով գրուած կտոր մը. «Այդ շու­նե­րը որ ի­րենց բո­լոր նա­խա­հայ­րե­րու և ա­նոնց սե­րուն­դով միևնոյն այդ քա­րե­րուն վրայ ծնած, սնած ու մեծ­ցեր էին՝ կը մնա­յին տէր ամ­բողջ թա­ղին: Ա­սոնց­մէ ո­մանք ի­րենց յա­տուկ ա­նուն­նե­րը ու­նէին՝ Թա­լօ, Քօ­մօ, Կիւ­միշ, Աա­լօ, մկր­տուած միշտ մա­նուկ­նե­րի կող­մէ ա­նոնց լա­կոտ վի­ճակ­նե­րուն մէջ և ո­րոնք ա­ռան­ձին բա­րե­կա­մու­թեամբ մը կա­պուած միշտ փո­խա­դար­ձա­բար, շատ ան­գամ մէկ դրան վրայ խա­ղըն­կեր ե­ղած են, մէկ տեղ ապ­րած ու կա­տա­կած՝ սր­տա­ռուչ միամ­տու­թեամբ: Չար չեն, ոչ ալ խա­ծան, հեզ, սա­կա­ւա­պէտ, քո­սոտ ու շատ չքա­ւոր, մա­նա­ւանդ ծոյլ, Տէ՜ր Աս­տուած, չորս ոտ­քեր­նին եր­կա­րած, շատ հեղ պո­չեր­նուն ան­գամ տի­րու­թիւն ը­նե­լու անտ­րա­մա­դիր վի­ճա­կի մէջ՝ շու­քի մը տակ կ՛ըն­կող­մա­նին ու կը խոր­դան. քար նե­տես՝ տե­ղեր­նուն չեն շար­ժիր, ե­թէ վեր­ջա­պէս ա­նօ­թու­թիւ­նը քիչ մը ան­տա­նե­լի դառ­նայ՝ կը մո­տե­նան աս կամ ան տա­նը՝ ծա­նօ­թի երևոյ­թով ու կող­կո­ղա­գին դէ­պի ներս կը նա­յին, գե­տի­նը կը լզեն, պո­չեր­նին կը շար­ժեն, կը հո­տուը­տեն ե­րե­խա­նե­րու ձեռ­քը ու ե­թէ պա­տե­հու­թիւ­նը բա­րե­դէպ ըլ­լայ՝ քա­նի մը քայլ կ՛առ­նեն դուր­սի դռ­նէն ներս, կտոր մը հաց կամ ոս­կոր մը խած­նե­լով կը հե­ռա­նան ու ա­սի ի­րենց բո­լոր ճար­տա­րու­թիւ­նը, ռազ­մա­գի­տու­թիւնն է. ան­կէ ան­դին՝ դժուար թէ կա­տուի մը հետ իսկ կռի­ւի բռ­նուին» (Ռ. Զար­դա­րեան):
Հրա­պա­րա­կու­մը պատ­րաս­տեց
Խա­չա­տուր ԴԱ­ԴԱ­ՅԱ­ՆԸ
Դիտվել է՝ 6947

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ