«Ներսես Մեծը, լսելով Հայաստանի գլխին եկած դժբախտությունների մասին, հունական զորքերով կմտնի Հայաստան։ Մերուժանը, հրամայելով բերդի պարսպից կախ տալ հայ նախարարների կանանց, կը թողնի Հայաստանի սահմանները և օգնություն կը խնդրի Շապուհից։ Կը հասնեն պարսից զորքերը, և դավաճանը կը շարժվի Հայաստանի դեմ։

1828 թվականի փետրվարի 10-ի Թուրքմենչայի Ռուս-պարսկական պայմանագրով զարգացման և բարգավաճման նոր հեռանկարներ բացվեցին ողջ Անդրկովկասի և, մասնավորապես, Արևելյան Հայաստանի համար։ Բնականաբար, դրան նախորդել էր հայ-ռուսական շահերի երկարատև՝ շուրջ երկդարյա մերձեցումը, որը դեռևս սկսվել էր Ալեքսեյ Միխայլովիչ ցարին Նոր Ջուղայի հայ վաճառակնների կողմից ադամանդակուռ գահի նվիրմամբ:

Հայաստանի ԽՍՀՄ կազմում եղած տարիներին որոշակիորեն կտրվեց հայ հասարակության կապը իր Գոյաբանական Կոդի նախահիմքերից:

Բազմադարյա պատմություն ունեցողները չեն կարող հետ չնայել, որ դասեր առնեն ապագայի համար:

Լոռու մարզում գտնվող այս փոքրիկ քաղաքն իրավամբ կարելի է համարել Հայաստանի հյուսիսային դարպասները, քանզի Ախթալան ամենահյուսիսային քաղաքային բնակավայրն է: Ախթալայում ընդամենը 2300 մարդ է ապրում, բայց քաղաքն աշխարհին շատ բաներով է հայտնի: Ախթալայում է գտնվում Կովկասի ամենահին գործարանը` լեռնահարստացման կոմբինատը, որ ստեղծվել է 1763 թ.: Ախթալայի պղնձի արտադրությունը հազարամյակների պատմություն ունի:

Առաջին համաշխարհային պատերազմում կործանվեց երեք կայսրություն. Ռուսական կայսրությունը, Օսմանյան կայսրությունը, Ավստրո -Հունգարական կայսրությունը:

30 հազ. քառ. կմ-ով հայրենիք, երկիրը կողոպտած և թուրքերից զինված օգնություն աղերսող «ազգային-հայրենասերների» թողած 10 հազ. քառ. կմ-ի փոխարեն:

«... Բայց այստեղ ես շեշտելու եմ մեր ազգի խստասրտությունը, այլև ամբարտավանությունը սկզբից մինչև այժմ, որ նրանք անտարբեր լինելով ճշմարտության կամ թե բնությամբ մեծամիտ և կամակոր լինելով, դիմադրում են թագավորի կամքին քրիստոնեական կրոնի վերաբերմամբ` հետևելով իրենց կանանց և հարճերի կամքին։

1889թ. Կասպից ծովով փոխադրում էր իրականացնում 1 մլն 330 հազ. փութ ընդհանուր բեռնատարողությամբ 34 շոգենավ։ Դրանցից 7-ը պատկանում էին հայերին (Ավետյանի «Վասպուրական» և «Էվելինա», Կոլմանյանց եղբայրների ու Բունիաթյանի «Սպասատել», Փարսադանյանի «Գրիգորյան», Թումայանի «Սերյոժա», «Արշակ» և «Կոնստանտին»), որոնց բեռնատարողությունը կազմում էր 249.524 փութ (18,7%)։ Երեք ադրբեջանցիներ ունեին 6 նավ՝ 192.271 փութ բեռնատարողությամբ (14,4%)։ Նույն թվականին կային հատուկ շոգենավեր, որոնք միայն կերոսին էին տեղափոխում. դրանք 20-ն էին՝ 750 հազ. փութ ընդհանուր բեռնատարողությամբ։ Այդ նավերից 5-ը պատկանում էին հայերին («Հայկական շոգենավային ընկերության» «Արմենյակ», Առափելյանի «Ռաֆաիլ», Թումայանի «Ադմիրալ», «Լազար», «Կոնստանտին») և ունեին 156.821 փութ (20,4%) բեռնատարողություն։

Այս լուսանկարն արվել է 1916 թ. Սիրիայում գտնվող Հորանի շրջանում: Սա բացառիկ մի տեսարան է ներկայացնում, թե ինչպես են սովի մատնված և ամիսներ շարունակ խոշտանգումների ենթարկված հայ գաղթական կանայք խմբվել սատկած ավանակի դիակի շուրջ: Լուսանկարի հեղինակը Հասան Ամջան է, ով Ջեմալ փաշայի կողմից նշանակվել էր հայ բռնագաղթյալների տեսուչ: Նա անձամբ զբաղվել է տեղահանված հայերին Սիրիայում ու Լիբանանում վերաբնակեցնելու գործով: